«ՀՀ» օրաթերթի հարցազրույցը ՀՀ-ում Արցախի կառավարության օպերատիվ շտաբի պետ Միքայել Վիրաբյանի հետ
2020 թ. սեպտեմբերի 27-ին Ադրբեջանը լայնածավալ պատերազմ սկսեց Արցախի ողջ սահմանով: Այն տեւեց 44 օր, սակայն ստիպված էինք սկսվելուց օրեր անց արդեն սահմանամերձ բնակավայրերից տարհանել երեխաներին ու կանանց, տարեցներին: Թվում էր՝ ժամանակավոր է տարհանումը, շուտով կավարտվի պատերազմը, եւ նորից տուն կվերադառնանք: Բայց կործանարար եղավ այս պատերազմը, այսօր էլ մեր հայրենի Արցախի մեծ մասը թշնամու տիրապետության տակ է: Հազարավոր արցախցիներ իրենց տներից հեռու են։ Նույն 2020 թ. հոկտեմբերին արդեն անհրաժեշտություն առաջացավ Երեւանում ստեղծել ՀՀ-ում Արցախի Հանրապետության կառավարության օպերատիվ շտաբը: Ինչ խոսք, հեշտ չէր ու չէ շտաբի աշխատանքը, երբ մինչեւ 100.000 տեղահանված արցախցի կար մայր հայրենիքում: Շտաբի` 2021 թ. գործունեության մասին է հարցազրույցը ՀՀ-ում Արցախի կառավարության օպերատիվ շտաբի պետ Միքայել Վիրաբյանի հետ:
Այժմ շտաբի ենթակայությամբ գործում են սոցիալ-տնտեսական համակարգման, հաշվառման եւ վերաբնակեցման խնդիրների կազմակերպման, անձնակազմի կառավարման եւ հասարակայնության հետ կապերի բաժինները, որոնք էլ ունեն իրենց ենթաբաժինները: Շտաբում գործում են նաեւ Հադրութի, Քաշաթաղի, Շուշիի եւ Շահումյանի շրջանային գրասենյակները: Մի գրասենյակ էլ սպասարկում է Ասկերանի, Մարտունու եւ Մարտակերտի շրջաններից տեղահանված բնակիչներին:
-Ի՞նչ ծրագրեր են նախատեսված եղել, եւ որո՞նք են լուծվել 2021-ին։
-Քառասունչորսօրյա պատերազմի ժամանակ ստեղծված շտաբի առաջնահերթ պարտավորություններից էր տեղահանված քաղաքացիների սոցիալ-տնտեսական խնդիրների համակարգումը, դրանց համապատասխան ընթացքավորման օժանդակությունը, տեղահանվածների բարձրացրած տարաբնույթ հարցերի ուսումնասիրումը եւ անհրաժեշտ աջակցության ցուցաբերումը: Ուսումնասիրվել եւ միջամտություն է ցուցաբերվել ըստ սոցիալական տարբեր ուղղությունների: 2021 թ. օպերատիվ շտաբի սոցիալ-տնտեսական խնդիրների համակարգման բաժինը արցախյան պատերազմում զոհված զինծառայողների հուղարկավորման, գերեզմանների բարեկարգման, տապանաքարերի պատրաստման եւ տեղադրման ծախսերի հատուցման համար ընդունել, պատրաստել է 124 դիմում-փաթեթ եւ էլեկտրոնային տարբերակով ուղարկել է ԱՀ աշխատանքի, սոցիալական եւ միգրացիայի հարցերի նախարարություն: Ուսումնասիրվել եւ մուտքագրվել է տարբեր բովանդակության 665 դիմում, որոնց վերաբերյալ տրվել են համապատասխան տեղեկանքներ: Կատարվել է Մարտունու, Ասկերանի եւ Մարտակերտի շրջանների՝ ԱՀ վերահսկողությունից դուրս մնացած համայնքներից տեղահանված բնակիչների ցուցակների ճշգրտում՝ 215 ընտանիք (945 մարդ): Կատարվել է 673 տեղահանվածի ընդունելություն, տրվել համապատասխան լուծում: Տեղահանված քաղաքացիների վարկային պարտավորությունների մարման համար լրացվել է 158 դիմում: Կատարվել է անհրաժեշտ պարագաների հատկացում։
-Ո՞րն էր 2021 թ. հաջողված ծրագիրը։
-Հաջողված ծրագրերը տարբեր են։ 2021 թ. առաջին կիսամյակում ավտոբուսներով (401) անվճար Արցախ է տեղափոխվել 17037 մարդ: Ժամանակի ընթացքում անվճար երթուղիների քանակը կրճատվել է, սակայն ՀՀ տարածքային կառավարման նախարարության, Երեւանի քաղաքապետարանի եւ օպերատիվ շտաբի միջեւ պայմանավորվածության արդյունքում մինչ օրս իրականացվում է օրական մեկ երթուղի՝ 40-50 մարդ։ Սա զուտ Երեւան-Ստեփանակերտ կապի ապահովման միջոց է՝ ելնելով ծրագրից օգտվողների սոցիալական ծանր կացությունից եւ որոշակի անվտանգային նկատառումներից։ Հաշվետու ժամանակահատվածում հաշվառման եւ վերաբնակեցման խնդիրների կազմակերպման բաժնի կողմից դեպի Արցախ ճանաչողական այցերի կազմակերպման եւ մարդկանց ու նրանց գույքի տեղափոխման շրջանակներում ԱՀ տարբեր բնակավայրեր վերաբնակեցման համար տեղափոխվել է 178 ընտանիք (835 մարդ, որից 359-ը՝ անչափահաս): Բացի այդ, ընտանիքի գլխավորի առաջնորդությամբ դեպի ԱՀ կազմակերպվել են ճանաչողական այցեր (շուրջ 60 հոգի):
-2021-ին ինչպիսի՞ նոր ծառայություններ են բացվել շտաբի ենթակայությամբ:
-Պայմանավորված տեղահանված քաղաքացիների բնականոն առօրյայի ու կենցաղավարման ապահովման անհրաժեշտությամբ՝ սկսել են գործել մի քանի ենթաբաժիններ: Նոտարական բաժինը սկսել է գործել 2021 թ. նոյեմբերի 1-ից։ Այս ընթացքում բաժինը կատարել է նոտարական 69 գործառույթ: ՔԿԱԳ բաժնի կողմից իրականացվել են քաղաքացիների բնականոն կենսագործունեությունը, նրանց կողմից հասարակությանը լիարժեքորեն ինտեգրվելու գործընթացն ապահովելուն միտված տարաբնույթ ու օրախնդիր մոտ 2 տասնյակ գործառույթներ: Միասնական սոցիալական ծառայությունների գրասենյակի՝ նպաստների բաժնի կողմից բռնատեղահանված քաղաքացիների նորմալ կենսագործունեությունն ապահովելու, աջակցության ծրագրերից օգտվելուն օժանդակելու համար կատարվել են անհրաժեշտ աշխատանքներ: Օպերատիվ շտաբի արխիվի կողմից կազմվել է ներկայացուցչության ֆոնդերի ցուցակը: Կարվել է 220 գործ, համարակալվել է 140 843 թերթ: Հիմնարկներից ընդունվել է 65 հարցում, տրվել՝ 60 դրական եւ 5 բացասական պատասխան: Քաղաքացիներից ընդունվել է 70 դիմում-հայտ, տրվել՝ 60 դրական եւ 10 բացասական պատասխան: Բնակարանային բաժինը ձեւավորվել է 2021 թ. դեկտեմբերի 17-ին եւ այդ ընթացքում հասցրել է ընդունել Հադրութից՝ 162, Շուշիից՝ 67, Մարտունիից՝ 5, Մարտակերտից՝ 2 եւ Արցախում սեփականություն ունեցող ՀՀ բնակիչների 9 դիմումներ: Նյութական վնաս կրած ֆիզիկական եւ իրավաբանական անձանց պետական ֆինանսական աջակցության տրամադրման հանձնաժողովի երեւանյան գրասենյակի կողմից ընդունվել է 2093 դիմում, որից 500-ում արվել են ուղղումներ: Կադաստրային ոլորտի համար հաշվետու ժամանակահատվածում ընդունվել է 2753 դիմում: Կորցրած այգիների, անասնագլխաքանակի, մեղվափեթակների, ինչպես նաեւ գյուղատնտեսական տեխնիկայի վերաբերյալ, ընդհանուր առմամբ, տրամադրվել է 2373 տեղեկանք, որից 870-ը՝ այգիների, 1503-ը՝ անասնագլխաքանակի վերաբերյալ: Տեղեկանքների տրամադրման գործընթացը սկսվել է 2021 թ. հուլիսի 13-ից: Շատ կարեւոր է ապրիլի 24-ին ստեղծված առողջապահության բաժնի աշխատանքը: ՀՀ ԱՆ-ի հետ ձեռք բերված համաձայնության համապատասխան՝ տեղահանված արցախցիների առողջական խնդիրները լուծվել եւ լուծվելու են այնպես, ինչպես ՀՀ քաղաքացիների պարագայում է: Բաժին հաշվետու ժամանակահատվածում առողջապահական խնդիրներով դիմել է 751 անձ, որից՝ բուժօգնության համար՝ 282, դեղորայքի ստացման համար՝ 469: Հոգեբանի ծառայությունն սկսել է մատուցվել 2021 թ. հուլիսի 15-ից: Այս ուղղությամբ եւս իրականացվել է նշանակալի աշխատանք, մասնավորապես, կատարվել է 27 այց ՀՀ մարզեր եւ բնակարաններ, 125 առկա եւ առցանց խորհրդատվություն:
-Ի՞նչ է արվել տաղահանված բնակիչների տնտեսական խնդիրները լուծելու առումով։
-Հաշվետու ժամանակահատվածում օպերատիվ շտաբը ԱՀ ազգային վիճակագրական ծառայության հետ համագործակցության շնորհիվ գործուն աջակցությունն է ցուցաբերել տարահանված ընտանիքների կենսապայմանների ընտրանքային հետազոտությանը։ Շտաբը մշտապես համագործակցության մեջ է ԱՀ եւ ՀՀ կառավարությունների, ԱՀ աշխատանքի, սոցիալական եւ միգրացիայի հարցերի, ՀՀ աշխատանքի եւ սոցիալական հարցերի, ԱՀ եւ ՀՀ տարածքային կառավարման եւ ենթակառուցվածքների նախարարությունների հետ: Անցած ժամանակահատվածում բաժնի կողմից իրականացվել են օպերատիվ շտաբի պետի՝ «ՀՀ-ում բնակվող եւ բանջարաբոստանային մշակաբույսերի մշակությամբ զբաղվող՝ ԱՀ-ից տեղահանված հողօգտագործողներին» (ԱՀ հաշվառում ունեցող) աջակցություն տրամադրելու մասին հրամանով ստեղծված հանձնաժողովի աշխատանքները. բաժնի պետը մասնակցել է չափագրումներին, հաստատել, եւ պետի հանձնարարականով բաժնում հավաքագրվել ու իրականացվել է հողօգտագործողների փաստաթղթավորման գործընթացը (120 գործ, որից 9-ը մերժվել է): ՀՀ մարզերում 0,5-ից մինչեւ 5 հեկտար հող մշակող տեղահանված արցախցիներին ԱՀ կառավարության կողմից անհատույց տրամադրվել է 200. 000-ական ՀՀ դրամ՝ յուրաքանչյուր հեկտարի համար: Ծրագիրը համարվում է կայացած, եւ արդեն նույն հողօգտագործողները կարող են շարունակել բարիք ստեղծել, ապահովել աշխատատեղ: Տեղահանվածների զբաղվածության հարցի լուծման ուղղությամբ իրականացվում է նաեւ երկու ծրագիր: Աշխատավարձի եւ վերապատրաստման համար երեք ամիս շարունակ տրամադրվում է 100.000 դրամ: Իրականացվում է նաեւ վարձատրություն հասարակական աշխատանքի դիմաց:
-Այժմ քանի՞ արցախցի է բնակվում ՀՀ-ում։
-Պատերազմի ընթացքում եւ դրանից հետո Հայաստանի Հանրապետությունում տեղահանված արցախցիների թիվը հասնում էր շուրջ 96-98 հազարի: Պատերազմի ավարտից անմիջապես հետո վերադարձի մեծ շրջանը եղել է 2020 թ. նոյեմբերի 14-15-ից մինչեւ տարեմուտ։ Այդ ընթացքում անվճար տեղափոխվել է մոտավորապես 40-42 հազար արցախցի։ Հունվարից շարունակվել է արցախցիների տեղափոխման գործընթացը, եւ օպերատիվ շտաբի առաջին հաշվառման ժամանակ՝ 2021 թ. մարտի 1-ի դրությամբ, ՀՀ-ում ժամանակավորապես ապաստանած արցախցիների թիվը շուրջ 25 հազար մարդ էր, այժմ այդ թիվը կրճատվել է:
-2021-ին քանի՞ ընտանիք-բնակիչ է տեղափոխվել Արցախ եւ հիմնականում՝ ո՞ր բնակավայրեր։
-Նախորդ տարի ՀՀ-ից Արցախի տարբեր բնակավայրեր են տեղափոխվել արցախցի 178 ընտանիք՝ 835 բնակչով, որից 359-ը՝ անչափահաս։ Քաշաթաղի շրջանից Արցախ են վերադարձել ընդհանուր 55 ընտանիք, Շահումյան-Քարվաճառից՝ 28, Շուշիից՝ 25, Հադրութից՝ 36, Մարտակերտից՝ 12, Ասկերանից՝ 9, Ստեփանակերտից՝ 4 եւ Մարտունիից՝ 9։ Ստեփանակերտ է տեղափոխվել 61 ընտանիք, 269 բնակիչ, որից 99-ը՝ անչափահաս, Ասկերան՝ 60-307-154, Շուշիի շրջանի Լիսագոր գյուղ՝ 1-4-0, Մարտակերտ՝ 41-183-82, Քաշաթաղի շրջանի Աղավնո գյուղ՝ 5-23-8, Մարտունի՝ 10-49-16։
-Քանի՞ այց է կատարվել ՀՀ մարզեր: Ի՞նչ աջակցություն է ցուցաբերվել կարիքավորներին։
-Հաշվառման եւ վերաբնակեցման խնդիրների կազմակերպման բաժնի կողմից պարբերաբար կազմակերպվել են նաեւ շրջայցեր (մոտ՝ 20) դեպի ՀՀ տարբեր մարզեր՝ կապված տեղահանված քաղաքացիների խնդիրների ուսումնասիրման հետ: Ներկայումս ՀՀ-ում բնակվում է Արցախից տեղահանված 5375 ընտանիք՝ 20694 բնակչով, որից Երեւանում՝ 1570 ընտանիք, 5643 բնակիչ, Արագածոտնի մարզում՝ 144-592, Արարատի մարզում՝ 809-3133, Արմավիրի մարզում՝ 290-1218, Գեղարքունիքում՝ 199-945, Կոտայքում՝ 818-3228, Շիրակում՝ 152-605, Սյունիքում՝ 877-3215, Վայոց ձորում՝ 278-1127, Տավուշում՝ 59-260: Այլ երկիր է տեղափոխվել 250 ընտանիք՝ 852 բնակչով: Ամենաշատ ընտանիք՝ 2674, եւ բնակիչ՝ 10.009, ՀՀ-ում այժմ կան Քաշաթաղի շրջանից: Երկրորդ տեղում Հադրութի շրջանն է՝ 1589-5989: Երրորդը Շահումյան-Քարվաճառն է՝ 544-2540, չորրորդը՝ Շուշին՝ 345-1211: Արցախի Հանրապետության մնացած շրջանների որոշ բնակավայրեր նույնպես մնացել են թշնամու տիրապետության տակ, եւ Մարտունու շրջանից 42 ընտանիք, 194 բնակիչ, Մարտակերտից 94-399 եւ Ասկերանից 79-352, նույնպես առայժմ բնակվում են ՀՀ-ում: Հանդիպումներից հետո հնարավորինս լուծում է տրվել բարձրացված խնդիրներին:
-Մշակութային առումով ի՞նչ է կատարվել։
-Օժանդակել ենք Հադրութի մանկապատանեկան ստեղծագործական կենտրոնին՝ տարածքի առումով եւ այլ ձեւաչափերով: Աշխատանքներ են տարվել նաեւ «Դիզակ Արտ» կենտրոնի հետ, որը գործում է 2021 թ. մարտի 1-ից։ Ընթացքում իրականացվել են ցուցահանդեսներ, այլ մշակութային միջոցառումներ, որոնց մասին միշտ լուսաբանվել է:
-Աշխատո՞ւմ եք Արցախից տեղահանվածների կողմից ստեղծված ՀԿ-ների հետ։
-Մշտական կապի մեջ ենք:
-Աջակցո՞ւմ են բարեգործական կազմակերպությունները:
-Մի քանի նման կառույցներ օժանդակել եւ երբեմն օժանդակում են:
