Նախօրեին Մոսկվայում կայացած Պուտին-Ալիեւ հանդիպման եւ Ռուսաստանի ու Ադրբեջանի միջեւ դաշնակցային փոխգործակցության հռչակագրի ստորագրման արարողությունների ժամանակ հնչած հայտարարություններում կարմիր թելի պես անցնում էին Արցախի հիմնահարցին վերաբերող դրույթները: Հիմնախնդրին առանձին կետ է հատկացված նաեւ բուն հռչակագրում, որտեղ ասվում է, որ Մոսկվան եւ Բաքուն կանեն հնարավոր ամենը՝ նպաստելու Արցախի Հանրապետության շուրջ իրավիճակի կարգավորման վերաբերյալ պայմանավորվածությունների իրականացմանը:
«Ռուսաստանի Դաշնությունը եւ Ադրբեջանի Հանրապետությունը կշարունակեն ամեն կերպ նպաստել Հայաստանի Հանրապետության վարչապետի, Ռուսաստանի Դաշնության նախագահի եւ Ադրբեջանի նախագահի 2020 թվականի նոյեմբերի 9/10-ի, 2021 թվականի հունվարի 11-ի եւ նոյեմբերի 26-ի հայտարարությունների դրույթների իրականացմանն ուղղված քայլերին։ Հայտարարությունները հիմք դարձան կայունության ու անվտանգության ամրապնդման, տարածաշրջանում բոլոր տնտեսական ու տրանսպորտային կապերի ապաշրջափակման եւ Հայաստանի Հանրապետության ու Ադրբեջանի Հանրապետության միջեւ հարաբերությունների կարգավորման համար»,- ասվում է փաստաթղթում։
Այստեղ էականն այն է, որ ամրագրվում է արցախյան հակամարտության կարգավորված չլինելու դրույթը: Իհարկե, փաստաթուղթը մշակելիս օգտագործվել է դիվանագիտական մեղմ բառապաշարի ողջ զինանոցը, որպեսզի Ադրբեջանի նախագահն իրեն վատ չզգա, որ հերթական անգամ հերքվում են նրա այն հայտարարությունները, թե Արցախի հիմնահարցն արդեն լուծված է: Փաստն այն է, որ հռչակագրում ամրագրվում է՝ արցախյան հակամարտությունը կարգավորված չէ: Սա իրականությունն է, այն չէր էլ կարող լուծվել պատերազմի միջոցով: Փաստաթղթի ստորագրմանը հետեւած ասուլիսում Ալիեւը պնդեց, թե Հայաստանի զինված ուժերը դեռ դուրս չեն բերված Արցախից, ինչի մասին, ըստ նրա, ասված է նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության մեջ: Ադրբեջանի առաջնորդն այս դեպքում հասկանալի պատճառներով մոռացության մատնեց այն փաստը, որ ադրբեջանական զինուժը բռնազավթել է Արցախի Հանրապետության տարածքները՝ տասնյակ հազարավոր արցախցիների պարտադրելով բռնել գաղթի ճանապարհը, եւ, իհարկե, այն, որ իր երկրի զինված ուժերը, խախտելով բոլոր պայմանավորվածությունները եւ օգտվելով առիթից, որ հայկական կողմը սահմաններին դեռ ամրաշինական աշխատանքներ չի կատարել, ներխուժել են նաեւ ՀՀ ինքնիշխան տարածք:
Հռչակագրի առանցքային դրույթներից մեկով ասվում է, որ Մոսկվան եւ Բաքուն մտադիր են զարգացնել ռազմաքաղաքական համագործակցությունը, որը համապատասխանում է երկրների ազգային շահերին եւ ուղղված չէ այլ երկրների դեմ։ Ըստ փաստաթղթի՝ Մոսկվան եւ Բաքուն պատրաստ են կարգավորման նպատակով հրատապ խորհրդակցություններ հրավիրել, եթե ինչ-որ բան սպառնա կողմերից մեկի անվտանգությանը, որը կարող է վտանգ ներկայացնել խաղաղությանը։ Նման դեպքերում Մոսկվան ու Բաքուն պայմանավորվել են նաեւ ռազմական օգնություն տրամադրել միմյանց, իսկ փաստաթղթի առանցքային մեկ այլ դրույթում ասվում է, որ կողմերը ձեռնպահ կմնան ցանկացած գործողությունից, որը, երկրներից մեկի կարծիքով, վնասում է երկու պետությունների ռազմավարական գործընկերությանը եւ նրանց դաշնակցային հարաբերություններին։
Պետք է արձանագրել, որ հռչակագրում ամրագրված են դաշնակցային հարաբերություններ հաստատելու գրեթե շաբլոն դարձած դրույթներ, որոնք առկա են բոլոր նմանատիպ փաստաթղթերում: Մյուս կողմից էլ՝ ՌԴ-Ադրբեջան ռազմական համագործակցությունը եղել է նաեւ մինչեւ հռչակագրի ստորագրումը: Գաղտնիք չէ, որ Ադրբեջանն իր բանակի սպառազինության հիմնական մասը գնում էր ՌԴ-ից: Այստեղ տարակուսելին, թերեւս, այն փաստն է, որ 44-օրյա պատերազմի ժամանակ ու դրա ավարտից անմիջապես հետո Ադրբեջանի բանակից հեռացվեցին ՌԴ-ում ռազմական կրթություն ստացած սպաները, եւ ադրբեջանական բանակն ամբողջությամբ անցավ թուրքական ստանդարտների ներքո, ուստի դժվար է այս պայմաններում պատկերացնել այդ երկրների համագործակցությունը ռազմական ոլորտում: Այն, թերեւս, կարվի միայն ռուսական որոշ զինատեսակների գնման տեսքով:
Հռչակագիրն ուղղակի ձեւական տեսքի բերեց այն հարաբերությունները, որոնք մինչ այդ էլ կային Մոսկվայի ու Բաքվի միջեւ, եւ ընդգծեց Ադրբեջանի ձգտումը խաղալ երկու՝ Ռուսաստանի եւ Թուրքիայի լարերի վրա: Այն կհաջողվի այնքան ժամանակ, քանի դեռ պահպանվելու են Մոսկվա-Անկարա գործընկերային հարաբերությունները, իսկ պատմությունը փաստում է, որ նման ջերմացումները շատ կարճ են տեւում:
