1918 թ. արհեստականորեն ստեղծված Ադրբեջանի Հանրապետությունը շուրջ մեկ դար իր կազմում գտնվող ազգային փոքրամասնությունների նկատմամբ հետեւողականորեն իրականացնում է ոչնչացման քաղաքականություն: Տարբեր տարիներին անցկացրած մարդահամարների տվյալների համաձայն` նկատվում է, որ թալիշների, ավարների, լեզգիների, քրդերի եւ այլ ազգային փոքրամասնությունների տոկոսային հարաբերակցությունը նվազում է: 1959 թ., 1970 թ. եւ մնացյալ այլ մարդահամարի տվյալներում բացակայում է թալիշների տոկոսային տվյալը: Ժողովրդագիրների տվյալների համաձայն` թալիշների իրական թիվը գերազանցում է 250 հազարը: Անորոշ եւ չարդարացված պայմաններում ազգային փոքրամասնությունների անհետացումն ապացուցում է միայն տվյալ պետության կողմից իրականացվող էթնիկ զտման քաղաքականության վարկածը (դա առանձին հոդվածի թեմա է): Առարկայական միակ բացատրությունն այն է, որ թալիշները ներկայացվում են որպես բուն ադրբեջանցիներ: Ադրբեջանի նման խորամանկ քաղաքականության պատճառը, թերեւս, այն է, որ թալիշների ու բուն ադրբեջանցիների կենցաղավարությունը, ավանդույթներն ու մշակույթը ժամանակի ընթացքում նույնականացվել են:
1989 թ. մարդահամարի տվյալներն էլ ավելի ակներեւ դարձրին Ադրբեջանում տիրող այլատյացության դրսեւորումները: Բնակչությունը գերազանցեց 7 մլն-ն, որի 82.68 տոկոսն ադրբեջանցիներ էին: Խորհրդային Ադրբեջանին այդ ժամանակաշրջանում այլեւս չհաջողվեց թաքցնել թալիշ ժողովրդի գոյության փաստը: Նրանք կազմեցին բնակչության 0.3 տոկոսը (թիվն արհեստականորեն նվազեցված է):
Թալիշները Կասպից ծովի հարավ արեւմտյան տարածքի բնիկ ժողովուրդ են, որի հողերը սահմանագծով բաժանված են Իրանի Իսլամական Հանրապետության եւ Ադրբեջանի Հանրապետության միջեւ: Նրանք զրկված են պետականությունից, իրենց տարածքները կառավարելու իրավունքից եւ այսօր ձուլման եզրին են։ Ցավով պետք է նշել, որ, չնայած ՄԱԿ-ի կանոնադրությանը եւ կազմակերպության ընդունած բանաձեւերին ու հռչակագրերին, որոնք վերաբերում են բնիկ, ցրված ժողովուրդների ճակատագրերին, «ՄԱԿ-ն այսօր ներկայանում է ավելի շատ որպես պետությունների ակումբ: Այսինքն` ՄԱԿ-ը գործում է համաձայն պետությունների շահերի, ոչ թե ազգերի ու ժողովուրդների» (Թալիշ-Մուղանական պետության ղեկավար Բորիս Թալիշինսկիի նկատառումը ՄԱԿ-ի իրական գործառույթների մասին):
Ի տարբերություն ՄԱԿ-ի կանոնադրության պահանջների` այս պահին թալիշ ժողովուրդն Ադրբեջանի տարածքում լիովին զրկված է ինքնորոշման իրավունքից եւ իրականում կանգնած է լիակատար ձուլման սպառնալիքի առաջ: Թալիշները զրկված են իրենց մայրենի լեզվով կրթություն ստանալու, հեռուստատեսություն ունենալու, հասարակության սոցիալ-քաղաքական, սոցիալ-տնտեսական, մշակութային եւ այլ ոլորտները վերազինելու, կառավարելու իրավունքից։
1993 թ. թալիշները որոշեցին փոխել դժվարին իրավիճակը եւ Ադրբեջանի Հանրապետության կազմում հռչակեցին Թալիշ-Մուղանական Ինքնավար Հանրապետությունը։ Սակայն Ադրբեջանի կենտրոնական իշխանությունները հակադրվեցին թալիշ ժողովրդի ազատ կամքին եւ բռնաճնշումներ կիրառեցին. երիտասարդ հանրապետության բազմաթիվ ղեկավարներ ձերբակալվեցին եւ երկար տարիներ անցկացրին բանտերում (նրանցից ոմանք այդպես էլ մահացան այնտեղ), մյուսներին հաջողվեց արտագաղթել ու տասնամյակներ շարունակ ապրել հայրենիքից հեռու։ Հարկ է նշել, որ Ադրբեջանի իշխանությունները՝ Ալիեւների բռնապետական դինաստիայի գլխավորությամբ, հետապնդում են թալիշ ակտիվիստներին նաեւ արտասահմանում. 2018-ին ձերբակալվեց եւ Ադրբեջանին Ռուսաստանից արտահանձնվեց, իսկ 2020-ին Բաքվի բանտերից մեկում սպանվեց Թալիշ-Մուղանական Ինքնավար Հանրապետության խորհրդարանի խոսնակ, գիտնական եւ լրագրող Ֆահրադին Աբոսզոդան:
Այսպիսով` ազգային փոքրամասնությունների թվաքանակների նվազեցման, նրանց հետ իբրեւ խաղաղ համակեցության իդեալականացման ու այլատյացության քաղաքականությունն Ադրբեջանում իրականացվում է թե՛ պետական, թե՛ հասարակական մակարդակով եւ խրախուսվում իշխանությունների կողմից: Առանց ազգային փոքրամասնությունների իրավունքները հաշվի առնելու, նրանց խնդիրները լուծելու, ժողովուրդների բնական իրավունքներն ապահովելու Ադրբեջանը բռնապետական երկրից երբեք չի դառնա ժողովրդավար, անգամ չի էլ մոտենա այդ ճանապարհին:
Առաջիկայում կանդրադառնանք նաեւ այլ ազգային փոքրամասնություններին ու նրանց խնդիրներին:
