Երեւանում՝ Նկարիչների միության շենքում, բացվել է Սամվել Շահինյանի «Ժայռապատկերների իմաստաբովանդակային էությունը» թեմայով լուսանկարների եւ գեղանկարների ցուցահանդեսը, որը կրում է «Սրբազան լեռնաշխարհ, Հայոց բնօրրան» խորագիրը։
Ճարտարապետության եւ շինարարության Հայաստանի ազգային համալսարանի գեոէկոլոգիայի եւ կենսաանվտանգության ամբիոնի վարիչ, ճարտարապետության դոկտոր, պրոֆեսոր, երկրաբնապահպանության դոցենտ Սամվել Շահինյանը, ով տարբեր բնագավառներում է մասնագիտացված՝ գեոէկոլոգիա, քարանձավագիտություն, երկրաբանություն, մշակույթի եւ ճարտարապետության պատմություն, սոցիալական էկոլոգիա, քաղաքագիտություն եւ այլն, նաեւ նկարում է, ինչ-որ ժամանակ զբաղվել է արծաթագործությամբ։ Ցուցադրվող լուսանկարները ներկայացված են ըստ խորհրդանիշների։ Դրանք Հայոց լեռնաշխարհի տարբեր մարզերում գոյություն ունեցող ժայռապատկերներ են, որոնց լրացնում են արդեն վառ գույներով կտավները։ Չնայած միմյանցից վաղնջական ժամանակների համար բավականին հեռավորության վրա գտնվելուն, եւ՛ Գեղամա, եւ՛ Սյունյաց, եւ՛ այլ լեռներում հայտնաբերված ժայռապատկերներն ունեն նմանություն, արտահայտում են նույն խորհուրդն ու իմաստը։ Ցուցահանդեսն ուղեկցվում է նաեւ դասախոսություններով։ Հուլիսի 15-ին ցուցասրահում էին արվեստագետներ, գրականագետներ, լեզվաբաններ, նկարիչներ, ուսանողներ, հեղինակի մարտական ընկերներ, այլ բնագավառների ներկայացուցիչներ։
Խոսելով ցուցահանդեսի մասին, Ս. Շահինյանը շեշտեց, որ ինքը ներկայացնում է Հայոց սրբազան լեռնաշխարհի հազարամյա պատմությունը, որոնք արտացոլված են մեր լեռնաշխարհի բնիկների ժայռապատկերներում։ Հավելեց՝ լուսանկարները տասնյակ տարիներ Հայոց լեռներում շրջելու արդյունք են։ Կարեւորեց այն, որ վերջերս լույս են տեսել Արթուր Արմինի «Հալդիի դարպասներ. Հնագույն դիցարանի աստղային եւ թվային կառույցը» եւ Արմեն Դավթյանի «Շումերների երկրագործական ուղեցույցը հայերեն է» գրքերը, որոնք գալիս են լրացնելու իր ուսումնասիրությունը ժայռապատկերների վերաբերյալ։ Նույն օրը կայացած ցուցահանդեսի մասին զեկույցով հանդես եկավ Արմեն Դավթյանը՝ նաեւ ներկայացնելով 2022 թ. տպագրված իր գիրքը։ Խոսելով հազարամյա ժայռապատկերների մասին՝ Ա. Դավթյանն ասաց՝ կար կարծիք, որ սեպագիր արձանագրությունները ծագել են ժայռապատկերներից։ Այսինքն՝ ժայռապատկերը նախնական նշան է, որ հետագայում դառնալու էր սխեմատիկ պատկեր՝ սեպագիր։ Ըստ բանախոսի՝ այս փոփոխությունը տեղի է ունեցել Շումերում։ Շումերական քաղաքակրթության տարածքը համապատասխանում է ներկայիս հարավարեւելյան Իրաքին, այնտեղ, ուր Եփրատ ու Տիգրիս գետերը լցվում են Պարսկական ծոց։ Շումերի բնակիչները կոչվում էին շումերներ կամ շումերացիներ։ Ա. Դավթյանը կարծում է, որ ժայռապատկերները փոխարինվել են սեպագրի այն ժամանակ, երբ լեռներից մարդիկ իջել են Միջագետք, որտեղ կա քարի պակաս, եւ ստիպված կավե սալիկների վրա են սկսել սեպագրել։ Իսկ հետագայում կավը փոխարինել է մագաղաթին, թղթին։ Խոսելով իր հեղինակած գրքի մասին, որն ավելի շուտ լույս տեսած «Հայերեն-շումերերեն ընդհանրությունների բառարան»-ի շարունակությունն է՝ ասաց, որ այն նվիրված է Ք. ա. 18-րդ դարին վերագրվող շումերական երկրագործական հայտնի սեպագիր տեքստի ուսումնասիորությանը։
Ըստ հեղինակի՝ շումերերենում եւ հայերենում կա 230 արմատ, որոնք հանդես են գալիս գրաբարի, միջին հայերենի, աշխարհաբարի հետ լեզվական ընդհանրություններով։ Հեղինակը 111 տողից կազմված «Երկրագործի ուղեցույց» համահավաք տեքստը փորձել է կարդալ հայերենի հիման վրա, եւ ստացվել է։ Նա կարծում է. «Քանի որ անհնար է մի լեզվով գրված տեքստը կարդալ մեկ այլ լեզվով, ապա պարզ է, որ մեզ համար շումերերենն ու հայերենը տարբեր լեզուներ չեն։ …Մենք շումերերեն ասելով՝ հասկանում ենք վաղնջահայերեն՝ հայերենի վաղնջական վիճակը՝ (առնվազն) Ք. ա. 4-րդ հազարամյակի սկզբից մինչեւ Ք. ա. 13-րդ դարը…»։ Ա. Դավթյանը նշեց նաեւ՝ քանի որ շումերերեն բառերի հնչյունական տեսքը մեզ է հասել աքադական տրանսկրիպցիաների միջոցով, ապա պարզ է, որ շատ դեպքերում բառի արտասանությունն աղավաղված է։ Այս եւ տարբեր փաստեր նկատի առնելով՝ հեղինակը կարծում է, որ շումերներն իջել են լեռնային երկրից, մասնավորապես՝ Սյունիքից, եւ հարմարվել տեղի պայմաններին։ Եվ սա է պատճառը, որ Հայոց լեռներում գտնվող ժայռապատկերների հիման վրա ստեղծվել են շումերական գրերի մի շարք նշաններ։ Բացի այդ շումերները սրբազան ակնածանք են ունեցել Արատտա պետության նկատմամբ, որտեղից Շումեր էին գալիս արհեստավորներ տաճարներ կառուցելու համար։ Սեպագրերում ի սկզբանե օգտագործվում էր մոտ 2000 նշան, որն, ըստ էության, գրաֆիկական լեզու է եղել: Այդ նշանները պատկերում էին առարկաներ՝ թռչուններ, ձկներ, ցորենով կուժ պատկերող նկարներ եւ այլն:
Հայոց սրբազան երկրի ժայռապատկերների հետ կապված՝ Ս. Շահինյանը կարեւորեց նաեւ ամերիկաբնակ, 2011-ից Բնական գիտությունների եվրոպական ակադեմիայի անդամ Արթուր Արմինի (Արթուր Բաբայան) 2020 թ. հրատարակած «Հալդիի դարպասներ. Հնագույն դիցարանի աստղային եւ թվային կառույցը» աշխատությունը, որի հիման վրա Ս. Շահինյանի ստեղծագործած կտավը նույնպես ցուցադրված է։ Արթուր Արմինի նոր աշխատությունը «Մհերի դուռ. հնագույն թվային համակարգը որպես տիեզերքի կառույց» գրքի (2008 թ.) նոր հավելումներով ու նոր բացահայտումներով շարունակությունն է: Աշխատությունը նվիրված է Վանի թագավորության դիցարանին «Մհերի դռան» արձանագրության քննությանը, դիցարանի կառուցվածքի, աստվածների հետ առնչվող աստեղատների, աստվածների համար սահմանված զոհաբերությունների թվաքանակների մաթեմատիկական, երկրաչափական եւ աստղագիտական օրինաչափությունների բացահայտմանը: Հեղինակը նոր գրքի մասին ասել է. «Ըստ հայագիտության մեջ մասնագետ ընկերներիս կարծիքի՝ բացառիկ կարեւոր ու ստացված աշխատություն է, քանի որ բացահայտված ու վերականգնված են Վանի թագավորության դիցարանի կառուցվածքային տրամաբանությունը եւ աստվածների իքնությունը»։ Այս գիրքը ցուցահանդեսի այցելուներին հաջորդ օրը ներկայացրեց Յուրի Սարգսյանը։ Ցուցահանդեսը կշարունակվի մի քանի օր եւս։ Այցելուներից Սիր Արփին գրել է. «Սա մի հրաշք է. եկե՛ք, տեսե՛ք ու ճանաչեցե՛ք Բնաշխարհի, Հիշողության եւ մեր Նախահայրերի Իմաստության գեղեցկությունը. տիեզերական չափումներ եւ աշխարհաճանաչողության լույսն ամփոփող գեղեցկությունը… Մեր ժամանակների մեծագույն մտածողներից է Սամվել Շահինյանը՝ հայ մշակույթի հազարամյա հերկի անխոնջ մշակն ու արթուն ժամապահը…»։
Նշեմ՝ հիրավի կարեւոր ցուցադրություն է՝ հայրենաճանաչողական, որ հասնում է մեր արմատներին։ Սամվել Շահինյանը հաճախ էր այցելում Քաշաթաղի շրջան՝ հատկապես ուսումնասիրելու տարածքի քարանձավները։ Մի քանի անգամ եկավ՝ միջազգային քարանձավագետների հետ։ Նրանց ուղեկցեցի մեր հայրենիքի այդ հատվածում եղած բազում քարանձավներ, որոնցում կան նաեւ եկեղեցիներ՝ Հոչանցի անապատ, Քրոնքի վանք, Տանձուտի ժայռափոր եկեղեցի եւ այլն։
