Երեկ ԵԽ նախագահ Շառլ Միշելի նախաձեռնությամբ կայացավ ՀՀ վարչապետի եւ Ադրբեջանի նախագահի բրյուսելյան չորրորդ հանդիպումը: Առաջին հանդիպումը տեղի էր ունեցել 2021 թ. դեկտեմբերի 14-ին, երկրորդը՝ 2022-ի ապրիլի 6-ին, երրորդը՝ մայիսի 23-ին։
Նիկոլ Փաշինյանի եւ Իլհամ Ալիեւի հերթական հանդիպմանը նախորդել են կարեւորագույն զարգացումներ, որոնք ուղղակիորեն առնչվում են Բրյուսելում նախատեսված բանակցությունների բովանդակությանը եւ նախանշում էական շեշտադրումներ: Դրանցից առաջնայինը ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահող երկու երկրի՝ ԱՄՆ-ի եւ Ֆրանսիայի՝ Ադրբեջանում դեսպանների՝ Շուշի այցելելու Բաքվի հրավերի մերժումն էր: Այն պատճառ դարձավ Բաքվի կոպիտ արձագանքին: Ի պատասխան դրա՝ «Ամերիկայի ձայնի» ադրբեջանական ծառայությանը տրամադրած մեկնաբանությունում ԱՄՆ-ի դեսպանատունը նշել էր, որ Միացյալ Նահանգները մշտական երկխոսության, նաեւ ամենաբարձր մակարդակով համագործակցության միջոցով կարող է հնարավորինս աջակցել մնայուն եւ համապարփակ խաղաղության հասնելուն: «ԱՄՆ-ի դեսպանատան աշխատակիցները բազմիցս այցելություններ են կատարել եւ շարունակում են կատարել Ադրբեջանի բոլոր շրջաններ, այդ թվում՝ Աղդամ, Զանգելան եւ Ֆիզուլի»,- ասված էր հայտարարության մեջ։
Դիվանագիտական լեզվով գրված վերոնշյալ պարզաբանումը, որում Շուշին հիշատակված չէ, փաստում է, որ ԱՄՆ-ը, ինչպես եւ Ֆրանսիան, բերդաքաղաքը համարում են Արցախի Հանրապետության մաս, ինչը փաստացի նշանակում է, որ վերջիններս հայտարարում են, թե 44-օրյա պատերազմից հետո Արցախի Հանրապետության կարգավիճակի հարցը բաց է մնացել, ավելին՝ այն խորացել է: ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահող երկու երկրներն ակնարկում են, որ արցախյան հիմնահարցի քննարկումն անխուսափելի է, եւ այն երկարաժամկետ ու հիմնարար լուծում է պահանջում:
Բրյուսելյան հանդիպումից առաջ ԱՄՆ-ի եւ ԵՄ-ն ներկայացնող Ֆրանսիայի նման ժեստն ուրվագծեց Փաշինյան-Միշել-Ալիեւ բանակցությունների պրիզման, որի շրջանակում էլ քննարկվել են բոլոր հարցերը: Հանդիպման վերաբերյալ տարածված դիվանագիտական հայտարարությունների հետեւում անցկացված բանակցություններում Շուշի չայցելելու որոշումը հայկական կողմի համար կարեւոր դրական ֆոն է ապահովել: Բրյուսելում քննարկման առարկա էր Հայաստան-Ադրբեջան հարաբերությունների հարցը, եւ եթե համանախագահող երկու երկրները ներկայացնող ԵՄ-ն գտնում է, որ արցախյան հիմնահարցը լուծված չէ, ապա դա նշանակում է, որ բրյուսելյան բանակցություններում հայ-ադրբեջանական հարաբերությունները տարանջատվել են արցախյան հիմնախնդրից, իսկ եթե, այնուամենայնիվ, այդ երկու հարցերը մեկ փաթեթում են դիտարկվել, ապա հարաբերությունների հաստատման գործընթացը տեղից շարժելու համար ամրագրվել է Արցախի կարգավիճակի հարցի դիտարկման դրույթը: Սա՝ այն դեպքում, երբ բրյուսելյան հանդիպմանը նախորդող շաբաթվա ընթացքում պաշտոնական Բաքուն կրկին ասել էր, թե պատերազմով Արցախի հարցը լուծել է, ԵԱՀԿ Մինսկի խումբն էլ այլեւս անելիք չունի, եւ կոշտ հայտարարությամբ էր հանդես եկել ԱՄՆ-ի՝ նոր համանախագահ նշանակելու որոշման կապակցությամբ:
Այս շեշտադրումները նշանակում են, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը շարունակելու է գործել, քանի որ այն արցախյան հիմնահարցի լուծման միակ եւ միջազգային իրավունքի հիման վրա ձեւավորված լեգիտիմ ձեւաչափն է: Պարզ է, որ ուկրաինական ճգնաժամի պատճառով համանախագահող երկրների միջեւ առաջացած օբյեկտիվ աշխարհաքաղաքական տարաձայնությունները ժամանակավոր բնույթ են կրում, առավել եւս, որ արցախյան խնդրի կարգավորման հարցում ՌԴ-ն, ԱՄՆ-ը եւ Ֆրանսիան, ըստ էության, սկզբունքային տարաձայնություններ չունեն:
Մյուս կողմից էլ՝ պատահական չէ, որ հենց բրյուսելյան չորրորդ հանդիպման օրը ՄԱԿ-ի Ռասայական խտրականության վերացման կոմիտեն հրապարակեց Ադրբեջանի 13-14-րդ զեկույցի վերաբերյալ իր եզրակացությունները: Զեկույցում կոմիտեն միանշանակ ձեւակերպումներով դատապարտել է Ադրբեջանի պատերազմական հանցագործությունները եւ հայատյաց պետական քաղաքականությունը: Եզրակացությունում հստակ գնահատականներ են տրվել ռազմական հանցագործություններին, ռազմագերիների խոշտանգումներին եւ դաժան վերաբերմունքին, դպրոցներում հայերի նկատմամբ քարոզվող ատելությանը, հայկական մշակութային ժառանգության ոչնչացմանը, ադրբեջանցի բարձրաստիճան ղեկավարների թշնամական հայտարարություններին, Ադրբեջանում ազգությամբ կամ ծագումով հայերի նկատմամբ ռասայական խտրականությանը:
Վերոնշյալ գործընթացները միանշանակ ուրվագծում են այն իրողությունը, որ Արցախի ժողովուրդը չի կարող ապրել հայատյացություն քարոզող Ադրբեջանում, հետեւաբար՝ բրյուսելյան հանդիպման կուլիսային բանակցությունները օրինաչափորեն այդ համատեքստում են ընթացել ու ընթանալու են առաջիկայում, ինչը բանականությանն ավելի մոտ է եւ այլընտրանք չունի:
