Ծանոթներիցս մեկը, որ Արցախի առաջին ազատամարտից հետո Իսրայել բնակության էր մեկնել, վերջերս բավական ոգեւորված խոսում էր այդ պետության ստեղծած ազգ-բանակի մասին. որ այդ երկրում չեն համոզում ծառայել բանակում, յուրաքանչյուրը ծառայելն իր պարտքն է համարում։ Որ երբ զինվոր է մահանում, ընտանիքին գրությամբ կամ նամակով չեն ծանուցում, այլ հրամանատարը գնում է անձամբ եւ հայտնում այդ մասին։ Որ երբ իսրայելցի զինվորականը մտնում է քաղաքային տրանսպորտ, բոլորը ոտքի են կանգնում։ Որ զինվորականները երդում են տալիս Հոլոքոստի հուշահամալիրում (մեկ այլ ծանոթս էլ ասում էր՝ Լացի պատի մոտ)։ Որ եթե մամուլում որեւէ տեղեկություն է հայտնվում, որի հետեւանքով կարող է թեկուզ ամենաչնչին ազդեցությամբ անգամ խաթարվել բանակի հանդեպ հանրության վստահությունը, ապա մանրակրկիտ ուսումնասիրություն է սկսվում։
Զրույցը, իհարկե, երկար է տեւում եւ ընդհատվում այն կետում, երբ զրուցակիցս նկատում է, որ առանձնակի ոգեւորություն չեմ ցուցաբերում։ Նրա զարմանքին ի պատասխան բացատրում եմ, որ Հայաստանում հազարավոր հայորդիներ իրենց պարտքը հայրենիքի հանդեպ ամբողջ կյանքում են կատարում, շատերին գիտեմ, որ հետանկախական Հայաստանում մասնակցել են եւ արցախյան առաջին ազատամարտին, եւ ապրիլյանին, եւ 44-օրյային։ Հրամանատարների գիտեմ, որ այո, զավակների մահվան լուրն ընտանիքներին անձամբ են հայտնել՝ ամբողջ կյանքում այդ բեռի ծանրությունն ամենժամյա կրելով։ Մեր ռազմիկներից ու կամավորականներից շատերն իրենց երդումը Եղեռնի հուշահամալիրում կամ Եռաբլուրում են տալիս։ Հայը սիրում ու պաշտում է իր զինվորին։ Եվ զինվորն էլ գիտի իր առաքելությունը։ 44-օրյայի ընթացքում սոցցանցերում հույն օգտատիրոջ խոսքերը թեւավոր էին դարձել, երբ գրառել էր, թե հայերը չեն կռվում հերոսների պես, այդ հերոսներն են կռվում հայերի պես։ Դեմ չեմ, իհարկե, տարբեր երկրների լավագույն փորձերի ուսումնասիրությանը, համեմատությանը, ինչու ոչ, որոշ դրույթների ներմուծմանն ու կիրառմանը նույնիսկ, բայց կրկնօրինակելը ճիշտ չէ՝ տեղային, ազգային, հոգեբանական ամենատարբեր գործոններով պայմանավորված։ Այնպես, ինչպես ճիշտ չէ, երբ տնտեսական ոլորտում հպանցիկ համեմատություններ են անում սինգապուրյան փորձի, աշխարհի փորձի… հետ։
Բայց մի բան հաստատ է. հատկապես մեր օրերում, մանավանդ 44-օրյայից հետո, երբ աշխարհաքաղաքական ամենատարբեր մարտահրավերների առաջ ենք կանգնած եւ նաեւ տեղեկատվական ու հոգեբանական գրոհներին դիմակայելու խնդիր ունենք, պետությունը պետք է հստակեցնի զինվորի հանդեպ իր վերաբերմունքը։ Հստակեցնի՝ իմա՝ նաեւ նշված գրոհները հաշվի առնելով վերափոխի՝ մեծացնելով զինվորի հանդեպ պետական պատասխանատվության շրջանակը։ Սա շատ նուրբ թեմա է, եւ հանրությունը շատ զգայուն է սրա հանդեպ։ Բացի դա, զինվորի հանդեպ պետական պատասխանատվության չափը բումերանգի էֆեկտով արտացոլվելու է հաջորդ մարտահրավերի ժամանակ։ Էլ չենք խոսում այն մասին, որ սա մեր բոլորի՝ անհատի, ազգի, երկրի, պետության ինքնահարգանքի հարց է։ Այս իսկ պատճառով զինվորի հետ կապված ցանկացած որոշում պետք է ընդունվի մանրակրկիտ, բազմակողմանի մասնագիտական քննարկումներից հետո միայն։ «ՀՀ»-ն վերջերս էր անդրադարձել 44-օրյա պատերազմում ոտքը կորցրած սպայի խնդրին, ում զրկել էին կարգից եւ ամենամսյա փոխհատուցումից՝ վերափորձաքննությունից հետո։
Մեկ այլ օրինակ է պատերազմի հետեւանքով հոգեկան առողջության խնդիր ձեռք բերածների հարցը։ Աշխատանքի եւ սոցիալական հարցերի նախարարությունից տեղեկանում ենք, որ 2020 թ. պատերազմի հետեւանքով վիրավորում (վնասվածք) ստացած կամ հոգեկան առողջության խնդիր ձեռք բերած այն զինծառայողները, ովքեր զինծառայողների աջակցության ծրագրի շրջանակում սոցիալական աջակցություն չեն ստացել, ծրագրից օգտվելու համար կարող են առցանց եղանակով դիմում ներկայացնել մինչեւ հոկտեմբերի 1-ը։ Միջոցառման շահառուներ են համարվում ռազմական գործողությունների հետեւանքով վիրավորում (վնասվածք) ստացած կամ հոգեկան առողջության խնդիր ձեռք բերած, բժշկական հաստատություններում ստացիոնար պայմաններում բժշկական օգնություն եւ սպասարկում ստացած այն անձինք, որոնք չունեն հաշմանդամության խումբ կամ ունեն կամ կարող են ունենալ հաշմանդամության երրորդ խումբ (որոնց մոտ ախտանիշներն ի հայտ են եկել մինչեւ 2021 թ. մարտի 1-ն ընկած ժամանակահատվածում)։ Այսինքն՝ եթե ախտանիշներն ի հայտ եկած լինեն ոչ թե մինչեւ մարտ, այլ՝ մարտին կամ ապրիլին, աջակցություն ստանալ չե՞ն կարող։ Բացի դա, սոցիալական աջակցությունը տրամադրվում է յուրաքանչյուր շահառուին միանվագ 500 հազ. դրամի չափով՝ գումարը շահառուի քարտային հաշվին փոխանցելու միջոցով։ Այս նպատակով պետբյուջեից հատկացվել է 408 մլն դրամ։
Հիմա՝ զինվորի հանդեպ վերաբերմունքի փոփոխությունը նաեւ սոցաջակցության չափի փոփոխություն է ենթադրում։ Անհրաժեշտ չափն ապահովելու համար մեզ պետք է հարուստ գանձարան։ Իսկ դրա համար պետք է տնտեսությունն իրապես աշխատի։ Սա էլ, իր հերթին, ենթադրում է, որ վերոնշյալ մարտահրավերներով պայմանավորված՝ պետք է փոխենք տնտեսության կառուցվածքը, որակը, տրամաբանությունը։ Տնտեսություն (կրթություն-գիտություն)-բանակ-տնտեսություն շղթան աշխատեցնել է պետք։
