«Հայաստանի Հանրապետություն» օրաթերթի «Դեմ առ դեմ» խորագրի ներքո մեր զրուցակիցը Սրբոց Հրեշտակապետաց միացյալ հոգեւոր ճեմարանի տեսուչ եւ Երեւանի հայ կաթողիկե համայնքի հոգեւոր հովիվ հայր Մաշտոցն է:
-Հայր սուրբ, զրույցն սկսենք Հայ կաթոլիկ եկեղեցու՝ հայ հոգեւոր, մշակութային, նաեւ հասարակական-քաղաքական կյանքում ունեցած դերակատարումով. ինչպե՞ս կբնութագրեք այն:
-Նախ շնորհակալ եմ հրավերի եւ հյուրընկալման համար ձեր խմբագրությունում՝ այս կերպ հնարավորություն ունենալով մեր ձայնը բարձրացնելու՝ ներկայացնելով հիմնական գաղափարներ մեր համայնքի եւ եկեղեցու ունեցած ժառանգության ու տալիքի վերաբերյալ: Պատմությունը երկար է, եւ մենք չենք ուզում խոսել բաժանումների մասին, այլ՝ միավորման ու միաբանության, որը մեզ ուժ է տալիս՝ ծառայելու մեր ազգին: Եթե անդրադառնանք անցյալ ժամանակներին, ապա արդարացիորեն պիտի վկայենք, որ կաթոլիկ եկեղեցին շատ ծառայություններ է մատուցել մեր ժողովրդին՝ մանավանդ վերջին երկու հարյուր յոթանասուն տարվա ընթացքում, երբ Հռոմի պապի կողմից 1742 թ. վերահաստատվեց Հայ կաթողիկե պատրիարքությունը: Խոսելով եկեղեցու մատուցած հոգեւոր եւ մշակութային ժառանգության մասին՝ չենք կարող սահմանափակվել միայն այս ժամանակաշրջանի մեջ, որովհետեւ գիտենք, թե ինչպես են, դժբախտաբար, տեղի ունեցել բաժանումները, թեեւ երկու կողմերն էլ միշտ ծառայել են նույն նպատակին՝ մեր ազգին ու հայ հայրենիքին՝ եւ հոգեւոր, եւ մշակույթի պահպանման դաշտում: Հետեւաբար, եթե վերադառնանք 1600-ական թվականներն ու դրան հաջորդած ժամանակաշրջանի հայ կաթողիկե աշխարհին, ապա կտեսնենք այնտեղ՝ Վենետիկում հաստատված միաբանությունը եւ նրանց կատարած հոգեմտավոր ահռելի աշխատանքը՝ ի շահ մեր ժողովրդի, մանավանդ՝ Արեւմտյան Հայաստանում, Կոստանդնուպոլսում եւ այդ ամբողջ տարածաշրջանում ապրող-արարող հայության շրջանում՝ սատարելով հայ մշակույթին, գրին ու գրականությանը: Չենք կարող անտեսել հատկապես Մխիթարյան միաբանության ազգանվեր գործունեությունն ու վաստակը: Պատեհ առիթով ուզում եմ հիշատակել մեր պատմության մեջ քիչ անդրադարձած Մխիթարյան մի գործչի՝ Հովհաննես Հոլովի մասին, ով գիտնական էր ու գրական մշակ: Մենք օգտվել ենք նրա ժառանգությունից, սակայն լավ չենք ճանաչել այս մեծ երախտավորին: Ինչպես չհիշատակենք գրական մեծանուն մշակին՝ հայր Ղեւոնդ Ալիշանին… Մխիթարյան միաբանությունն ունեցել է նաեւ ուրիշ երեւելի դեմքեր, որոնց գործունեության շրջանը բնութագրվում է որպես զարթոնքի շրջան՝ 1700-1800-ական թվականներ, այդուհետ՝ մինչեւ ցեղասպանություն, որի հետեւանքով մեր ազգը սփռվեց աշխարհով մեկ, սակայն ուր էլ որ եղավ, կարողացավ վերապրել ու համախմբվել, հիմնել դպրոցներ, մշակութային օջախներ եւ եկեղեցիներ: Եվ Հայ կաթողիկե պատրիարքությունն այդ բոլոր ձեռնարկումներում ունեցավ անժխտելի իր ներդրումը: Նվիրական այդ առաքելությունը շարունակվում է նաեւ այսօր աշխարհի հայաշատ տարբեր հանգրվաններում: Շարունակվում է ոչ միայն հոգեւոր ու մշակութային գործունեության շրջանակներում, այլ նաեւ՝ հասարակական-քաղաքական ոլորտներում. միջամտություններով կարողացել ենք պաշտպանել մեր ժողովրդին: Եթե հիշենք միայն Բուրջ Համուդը, որն ուներ հայահոծ գաղութ, եւ որի առաջին քաղաքապետը հայ կաթողիկե վարդապետ էր՝ հայր Պողոս Արիսը, որի անունով թաղամասն այսօր էլ կա, եւս մեկ անգամ կվկայի Հայ կաթոլիկ եկեղեցու հեղինակության ու հասարակական-քաղաքական կյանքում ազգաշահ գործունեության մասին: Այսպիսի ժառանգություն ենք ունեցել, այսպիսի մեծ նվիրյալներ, որոնց արժանի հետնորդները լինելու պարտավոր ենք ու կոչված՝ արժանապատվորեն շարունակելու նրանց գործը:
-Խոսենք ձեր բարեսիրական ձեռնարկումներից, ծրագրերից, դրանց շրջանակներից…
-Անշուշտ, եկեղեցին միայն այն կառույցը չէ, որտեղ մարդիկ գնում են աղոթելու. եկեղեցին Քրիստոսի փառավորյալ մարմինն է, այսինքն՝ Քրիստոսը, հոգեւոր դասը եւ հավատացյալ ժողովուրդը: Այս ամբողջականության մեջ, բնականաբար, եկեղեցու պարտականությունը միայն հոգեւոր դաստիարակությունը չի եղել՝ մանավանդ սփյուռքի պարագայում, որը հայապահպանության կարեւորագույն գործոնն է: Մեր նախնիները կառուցել են եկեղեցի, դրա կողքին՝ դպրոց ու կրթարան, որպեսզի կարողանանք հային հայ պահել սերնդե-սերունդ: Հայապահպանման գործում ինքս մեծապես կարեւորում եմ հայեցի դաստիարակությունը, առանց որի անչափ մեծ է ձուլման ու այլազգի դառնալու հնարավորությունը: Մանավանդ այսօր ահագնացած է այդ վտանգը, որով ամենքս ենք մտահոգ: Մեր կառույցները ջանք չեն խնայում, որպեսզի պատշաճ դաստիարակություն եւ հայեցի կրթություն ստանան մեր բոլոր՝ նաեւ սուղ պայմաններում ապրող ընտանիքների զավակները. մենք նրանց նեցուկ ենք լինում ոչ միայն դաստիարակելով, այլեւ՝ աջակցելով ֆինանսապես, որպեսզի նրանց փոքրիկները կարողանան հաճախել հայկական կրթօջախներ, մեռոնվեն մեսրոպյան լեզվով… Ունեցել ենք նաեւ սոցիալական, բժշկական ձեռնարկումներ, եւ եթե այսօր այս բոլորը հանրագումարենք, կարող եմ մի օրինակ բերել՝ հայկական «Կարիտաս» կազմակերպությունը, որը նույնանուն համաշխարհային կազմակերպության՝ կաթողիկե եկեղեցու կողմից մշտապես հսկվող բաժանմունքն է: Հայաստանում այս կազմակերպությունը շուրջ 30 տարի շարունակ՝ Սպիտակի երկրաշարժից մինչ օրս, շարունակում է սոցիալական ներդրումներով նեցուկ լինել մարդկանց՝ «Խնամքի տուն», «Փոքրիկ իշխան», «Տարեցների տուն», բիզնես ծրագրեր Երեւանում: Իհարկե, տարիների ընթացքում փոխվում են աջակցության ձեւերն ու եղանակները, եւ այսօր պետք չէ, որ այդ ծառայությունները գործեն նույն կերպ. մարդիկ չպետք է գան եւ ողորմություն խնդրեն, որպեսզի մի կտոր հաց ունենան: Այլ մենք մեր ձեռնարկումներով պետք է քաջալերենք, որպեսզի մարդիկ կարողանան աշխատել եւ սեփական քրտինքով վաստակել իրենց հացը:
-Հետաքրքիր է ծանոթանալ կաթոլիկ եկեղեցու ընդգրկունության շրջանակներին՝ մայր հայրենիքում, նրա սահմաններից դուրս, ի սփյուռս աշխարհի…
-Հայ կաթոլիկ եկեղեցին կաթոլիկ ընդհանրական եկեղեցու մեկ թեւն է: Մենք, որպես հայ ազգ, Վատիկանի Սուրբ Աթոռի կազմում ենք, պապի իշխանության ներքո, սակայն ունենք մեր կաթողիկոս պատրիարքը եւ եպիսկոպոսաց խորհուրդը, որոնք պատասխանատուներն են բոլոր թեմերի եւ ամբողջ համայնքի: Ամեն ինչ սկսվում է 1749 թ. հիմնված Զմմառի վանքից, որտեղ գտնվում է մեր պատրիարքության աթոռը, իսկ պատրիարքի նստավայրը Բեյրութի արվարձաններից մեկում է: Այստեղից է սկիզբ առնում մեր առաքելությունը, այստեղից են մեր վարդապետները մեկնել տարբեր երկրներում հոգեւոր ծառայությունների՝ արեւելքում, արեւմուտքում, Հյուսիսային եւ Հարավային Ամերիկաներում: Այս բոլոր երկրներում հաստատված թեմեր եւ թեմերի առաջնորդներ ունենք, որոնք ծառայում են բարուն ու հոգիների փրկությանը: Հետանկախության շրջանում Հայաստանում վերահաստատված թեմը համարվում է հայ կաթոլիկ աշխարհի ամենամեծ թեմը, որովհետեւ Հայաստանի հետ միասին կան նաեւ Վրաստանը, Ռուսաստանը, Ուկրաինան, Արեւելյան Եվրոպայի բոլոր երկրները: Բոլորը՝ մեկ առաջնորդի իշխանության ենթակա: Մենք Հայաստանում ունենք բազմաթիվ հոգեւորականներ, որոնք ծառայության մեջ են: Երեւանում ունենք մեկ կենտրոն, որում՝ եւ հոգեւոր ճեմարան, եւ ժողովրդապետություն, իսկ առաջնորդական աթոռը հաստատված է Գյումրիում, որտեղից առաջնորդը ղեկավարում է նշյալ բոլոր երկրներում տեղի ունեցող հոգեւոր ծառայությունները: Լայնածավալ գործունեություն է ծավալվում Շիրակի մարզում, որտեղ կաթոլիկ հավատացյալներ թիվը բավական մեծ է: Նաեւ Տաշիրում, այլ շրջաններում մեր հոգեւորականները մատուցում են իրենց ծառայությունները ըստ պատշաճի՝ մասնակցելով եկեղեցու բոլոր ծեսերին ու արարողակարգերին:
-Հայր Մաշտոց, անդրադառնանք Հայաստանում Վատիկանի եւ այնտեղ մեր դեսպանության դերակատարումներին: Ինչպե՞ս կգնահատեք:
-Ճիշտ է, որ Հայաստանի հետանկախության շրջանում գործում էր Վատիկանի նվիրակությունը, բայց այստեղ նստավայր չունեին. այն Թբիլիսիում էր, եւ մեր երկու երկրների համար ներկայացուցիչը մեկն էր, ով մշտապես նեցուկ էր քրիստոնյա մեր ժողովուրդներին: Ի դեպ, այն, որ քրիստոնեությունը պետականորեն առաջինն ընդունած ժողովուրդ ենք, այլազգիների կողմից մեծապես կարեւորվում է. նրանք գերազանց գիտեն, թե պատմության ընթացքում որքան արյուն ենք թափել՝ պահպանելու համար մեր հոգեւոր գանձը՝ քրիստոնեությունը: Մի քանի տարի առաջ էր, որ Վատիկանն իր նվիրակությունն հաստատեց Երեւանում՝ ավելի մոտ լինելու համար մեր երկրի անցուդարձին, միջեկեղեցական հարաբերություններին, հոգեւոր կյանքին, ինչպես նաեւ Հայ կաթողիկե եկեղեցու գործունեությանն ու ծառայություններին: Սա կարեւոր է, որովհետեւ Սուրբ Աթոռը, նաեւ Վատիկանը իր կարեւորությունն ունի քաղաքական բարձրագույն ատյաններում՝ համաշխարհային մակարդակով: Չմոռանանք նաեւ, որ կաթոլիկ եկեղեցին աշխարհով մեկ ամենատարածվածը եւ հավատացյալների քանակով ամենախոշորն է: Ուստի այս կառույցի հետ մեր լավ հարաբերությունները բարենպաստ ու օգտակար են մեր ժողովրդի ու մեր երկրի համար, մանավանդ այսօր, երբ չափազանց խառն է աշխարհը, երբ պատերազմի վտանգն է ահագնացած: Նաեւ այս առումներով է կարեւորվում դեսպանների աշխատանքը այստեղ եւ Վատիկանում:
-Վերջին շրջանում Հռոմի պապը նկատելիորեն շատ է կարեւորում Հայաստանը՝ որպես քրիսոնեությունն առաջինն ընդունած երկիր: Ասվածի վկայություններից մեկն էլ հայոց մեծն Աստվածապաշտի՝ Գրիգոր Նարեկացու մեծարումն էր, նրան Տիեզերական Վարդապետ հռչակելը: Ձեր մտածումներն այս առնչությամբ…
-Այս իրողության պարագայում անժխտելի է հոգեւոր դասի կատարած անտեսանելի աշխատանքը, որը կատարվել է տարիներ շարունակ: Այս տեսանկյունից ինձ համար պարտականություն է առաջինը հիշել երջանկահիշատակ Ներսես Պետրոս տասնիններորդ կաթողիկոս պատրիարքին, ում օրոք տեղի ունեցավ այս իրադարձությունը եւ Վատիկանում Հայոց ցեղասպանության 100-ամյակին նվիրված սուրբ եւ անմահ պատարագը, որը հանդիսապետեց սրբազան քահանայապետ Ֆրանցիսկոս պապը՝ ներկայությամբ մեր երկու վեհափառների, ինչպես նաեւ մեր պատրիարքի: Սա նախադեպը չունեցող, ցնցող իրադարձություն էր մեր ժողովրդի համար եւ օրինակ այն բանի, որ եթե համախմբված, ձեռք ձեռքի տված լինենք, կիրականացնենք շատ ու շատ նպատակներ ու ծրագրեր: Կարեւորը՝ իրար սիրենք, հանդուրժենք եւ աշխատենք:
Գրիգոր Նարեկացին, եթե չեմ սխալվում, 16-րդն է՝ արժանացած այդ բարձր տիտղոսին՝ Տիեզերական Վարդապետ, ինչը նշանակում է, որ համընդհանուր եկեղեցին ընդունում է իր վարդապետությունը, իր գրածները, իր ապրած կյանքը, իր կենցաղը, իր թողած աղոթքները, որոնց մեջ անգամ մեկ սխալ չենք կարող գտնել, չենք կարող կասկածել: Եվ իր աղոթքները, եւ մատյանները կարող են մեզ նաեւ միացնել: Այնպես որ, եթե երբեւէ աշխարհի որեւէ համալսարանում կամ այլ հաստատություններում լսենք Նարեկացու անունը, պետք չէ զարմանալ, որովհետեւ ինքը Տիեզերական եկեղեցու վարդապետ է, եւ նրա գործերի ուսուցանումը պետք է որ տարածվի աշխարհով մեկ: Եվ մենք, որպես ազգ, մեծ անելիք ունենք՝ թարգմանել նրան եւ հասցնել ողջ մարդկությանը. Նարեկացին մերն է, բայց պատկանում է բոլորին, համայն մարդկությանը…
-Հայր սուրբ, այս դժվարին ժամանակներում հայ մարդը կարիք ունի լավատեսության, հուսադրող խոսքի… Կարծում եմ՝ այս առումով էլ Դուք ասելիք կունենաք:
-Հայն անկոտրում կամք ունի, բայց եթե կարողանա ապրել հայերեն: Իսկ եթե փորձենք նմանվել այլ ժողովուրդների եւ մոռանանք մեր ազգային պատկանելությունը, կորցնելու ենք ամեն ինչ: Դրա համար պարտավոր ենք հավատորեն վերակենդանացնել ազգային մեր կյանքը՝ ազգային միաբանության բաղձալի ուխտով: Չմոռանանք, որ ցեղասպանություն ապրած ժողովուրդ ենք եւ իրավունք չունենք այս տխուր իրավիճակում հուսալքվելու, հանձնվելու. մենք ի զորու ենք ոտքի կանգնելու, բայց պիտի կարողանանք գերադասել ազգային շահը անձնական շահերից: Եթե չկարողանանք, ուրեմն կնշանակի, որ մեր մեջ մտել է չար ոգին, ասել է թե՝ սատանան, եւ բաժին-բաժին մեզ ատում է, որպեսզի այլեւս չգոյատեւենք որպես ազգ: Մենք պիտի ջանքեր գործադրենք սրան հակառակ, որպեսզի պահպանենք մեր ազգային պատկանելությունը, որը հոգեւոր է, որը մշակութային է ու դրական:
