«Որքան էլ կինոգիտական տեքստին հարիր չեն հուզականությունն ու խանդավառությունը, այդուհանդերձ, անհնար է զերծ մնալ հիացական ձայներանգից եւ գնահատականներից, երբ խոսքն այնպիսի մասշտաբի արվեստագետի եւ անձի մասին է, ինչպիսին հայ կինոյի նահապետ Համո՝ Համբարձում Բեկնազարյանն է, որ առավել հայտնի է եղել իբրեւ Ամո Բեկ-Նազարով, նույն ինքը՝ ռուսական նախահեղափոխական կինեմատոգրաֆի երբեմնի աստղ Ամո Բեկ կամ Գեղեցկատես Բեկ, այնուհետեւ հաջորդաբար՝ վրաց կինոյի հիմնադիր, հայրենական կինոյի հիմնադիր, խորհրդային մի շարք այլ հանրապետությունների կինեմատոգրաֆների կայացման մեջ մեծ դերակատարում ունեցած ռեժիսոր, քրդեր-եզդիների, պարսիկների, չեչենների, գոլդերի մասին նկարված աշխարհում առաջին ֆիլմերի հեղինակ: … Նա իսկական պարգեւ էր խորհրդային ինտերնացիոնալ կայսրության կինոյի համար…»:
Այս տողերը հայկական կինոյի հարյուրամյակի առիթով օրերս լույս տեսած «Ժամանակակիցները Համո Բեկնազարյանի մասին» մեծարժեք հուշապատում գրքի խմբագիր Սիրանույշ Գալստյանի նախաբան խոսքից են, որում արվեստագիտության թեկնածուն անդրադառնում է մեծ արվեստագետի առաքելությանը, նրա անցած ճանապարհին, վաստակին եւ սույն գրքի նախապատմությանը. «Որքան էլ տարօրինակ թվա, ժամանակակիցների հուշերը հավաքված ու պատրաստ են եղել տակավին 1984 թվականին՝ հրատարակման սպասելով գրեթե չորս տասնամյակ: Այդ կարեւոր եւ շնորհակալ գործն այն ժամանակ արել է Երեւանի Եղիշե Չարենցի անվան գրականության եւ արվեստի պետական թանգարանի կինոարվեստի բաժնի վարիչ, երջանկահիշատակ Վիլենա Մելիք-Օհանջանյանը: Գրքի գրախոսը եղել է մեր ամենաբեղուն կինոգետներից մեկը՝ արվեստագիտության թեկնածու Կարեն Քալանթարը»:
Միայն պատկերացնել է պետք, թե ինչպիսի նվիրական ու տքնաջան աշխատանք է պահանջվել գիրքը կազմող Վիլենա Մելիք-Օհանջանյանից՝ մեկիկ-մեկիկ հավաքված հուշապատումներով Համո Բեկնազարյան երախտավորի ստեղծագործական ու մարդկային դիմանկարի պսակն ամբողջացնելիս: Առինքնող է նաեւ իր՝ կինոարվեստի խորագիտակ-մշակի խոսքը՝ «Հայ կինոյի հպարտությունը» խորագրի ներքո, որով ուրվագծում է բացառիկ ռեժիսորի, կրքոտ թատերասերի ու դերասանի կայացման հանգամանքներն ու ընթացքը, նրա ստեղծած կինոնկարները: «Նրան առանձնապես հրապուրում են արկածային եւ դետեկտիվ ֆիլմերը: Բեկնազարյանը երազում է ինքը դառնալ նման շարժանկարների հերոս,- գրում է Վիլենա Մելիք-Օհանջանյանը:- Սակայն բնությունը նրան օժտել էր ֆիզիկական մեծ ուժով: Սկսվում են համառ պարապմունքները սպորտում: Ի վերջո, հաստատակամության, գեղեցիկ, արտահայտիչ արտաքինի շնորհիվ բացվում են կինոֆաբրիկաների դռները տրյուկային նոր դերասանի առջեւ: «Սիրունատես Բեկ», «Ռուսական էկրանի աստղ». այսպես են հորջորջում նրան հոդվածագիրները»:
Այնուհետեւ անդրադառնում է Եվգենի Վախթանգովի, Ֆեոդոր Շալյապինի հետ մտերիմ շփումներ ունեցած ռեժիսորի՝ վրացական շրջանում նկարահանած ֆիլմերին՝ «Հայրասպանը», «Կորուսյալ գանձեր», «Նաթելլա», ուրացող Բաքվում՝ «Սեւիլ», «Տունը հրաբխի վրա», հայկական առաջին՝ 1925-ին նկարահանված «Նամուս», ապա եւ՝ «Շոր եւ Շորշոր», քրդերի կյանքից՝ «Զարե», իրանական չքավորների մասին՝ «Խասփուշ», չեչենների կյանքին նվիրված՝ «Շքանշանով մարդը», եւ, իհարկե, Բեկնազարյանի ստեղծագործության բարձրակետն համարվող հայկական առաջին հնչուն ֆիլմին՝ «Պեպոյին», որը «Պրավդա» թերթը համարելու էր մեր, այսինքն՝ «խորհրդային կինոյի հաղթանակը»: Իսկ «Դավիթ Բեկ» կինոնկարին նույն թերթը այսպես էր արձագանքելու. «Դավիթ Բեկը» կոգեշնչի հային այնպես, ինչպես ռուսին, ուկրաինացուն, ինչպես խորհրդային յուրաքանչյուր մարդու՝ իր հուզական լիցքով, հայրենասիրությամբ եւ զավթիչների հանդեպ ատելությամբ…»:
Ընդգրկուն է գիրքը կազմողի ասելիքը՝ գործունեություն միջինասիական հանրապետություններում, մեծանուն դերասանների մասնակցությամբ նկարահանված, սակայն կոնսերվացված «Երկրորդ քարավան» կինոնկար, «Նամուսի» հնչուն տարբերակով ստեղծման ծրագիր, «Խաթաբալայի» էկրանավորման մտահղացում, ուշագրավ այլ փաստեր՝ գրքային մի քանի սուղ էջերի շրջանակներում:
Թվում է, թե որոշակիորեն ներկայացվեց հայ կինոյի նահապետին նվիրված գիրքը, սակայն բնավ էլ այդպես չէ. բուն ասելիքն ականավոր կինոռեժիսորի կյանքի եւ գործունեության մասին հայ եւ տարբեր ազգերի կինոգործիչների պատմածներն են՝ Գրիգոր Չախիրյան, Արշալույս Արշարունի, Ստեփան Կեւորկով, Հենրիկ Մալյան, Յուրի Երզնկյան, Վերիկո Անջափարիձե, Բորիս Սովեր, Ալեքսանդր Ֆեվրալսկի, Եֆիմ Ձիգան, Լեւոն Իսահակյան, Գուրգեն Թոնունց, Լաթիֆ Ֆայզիեւ, Իլյա Վայսֆելդ, Էրազմ Մելիք-Քարամյան, վաստակաշատ այլ դեմքեր:
Կինոռեժիսորի մասին յուրօրինակ «պատումներ» են հիշեցնում ներկայացված հնօրյա՝ սեւ ու սպիտակ բազմաթիվ լուսանկարները՝ երիտասարդ Բեկնազարյանը, կադրեր ֆիլմերում մարմնավորած իր դերակատարումներից, դրվագներ, աշխատանքային պահեր…
Հուշերի գիրքն ամփոփվում է այն կազմողին՝ ազնվական ծագում ունեցող գերդաստանի դուստր Վիլենա Մելիք-Օհանջանյանին նվիրված՝ հրատարակչի կողմից գրված ճանաչողական սեղմ ակնարկով: Երախտագիտությամբ հավելենք, որ մայրական այս «հունձքը»՝ «Ժամանակակիցները Համո Բեկնազարյանի մասին» ժողովածուն, հրատարակվել է հենց իր դստեր՝ բժշկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, ՌԴ առողջապահության նախարարության ակադեմիկոս Չազովի անվան սրտաբանության ազգային բժշկական հետազոտական կենտրոնի գլխավոր տնօրենի տեղակալ, Ռուսաստանյան ազգային կանխարգելիչ սրտաբանության միության նախագահ Նանա Պողոսովայի կողմից: Գեղեցիկ ու ընդօրինակելի վարք. այլապես ով իմանա, թե ինչ ճակատագիր կունենար քառասուն տարվա «վաղեմության», բայց միայն օրերս հրատարակված սքանչելի այս գիրքը…
