«ՀՀ» օրաթերթի հարցազրույցը աշխարհագրագետ եւ քարտեզագետ, ՀՀ ԳԱԱ պատվո դոկտոր Ռուբեն Գալիչյանի հետ
-Ներկայացեք, խնդրեմ:
-Ես աշխարհագրագետ, քարտեզագետ եմ: Երկար տարիներ ապրել եմ Բրիտանիայում ու Իրանում: Այսքանը կարող եմ ասել:
-Կնշե՞ք քարտեզագիտության եւ քարտեզագրության առանձնահատկությունները:
-Քարտեզագրությունը գիտություն է աշխարհագրական քարտեզների կազմման գործընթացի մասին: Իսկ քարտեզագիտությունն ուսումնասիրում է արդեն կազմված քարտեզները: Այսինքն՝ մեկը մյուսին լրացնում են: Քարտեզների ճշգրիտ ուսումնասիրությունը հնարավորություն է տալիս մանրամասն հասկանալ հին եւ (կամ) ժամանակակից աշխարհի քաղաքական զարգացումները, աշխարհաքաղաքական դասավորվածությունները: Իշխող կամ իշխվող ժողովուրդների միջեւ բախումները, շատ հաճախ անգամ տարածքային վեճերը, մեծամասամբ, պայմանավորված են եղել քարտեզների ուսումնասիրության հրաժարումից: Ուստի, քարտեզագիտությունն ու քարտեզագրությունը թույլ են տալիս ճշգրտորեն ուսումնասիրելու աշխարհի քարտեզները եւ պատասխանելու շատ հարցերի:
-Ինչո՞վ են առանձնանում Ձեր հրապարակած գրքերը մյուսներից:
-Առաջին հերթին գրքերս կամ հոդվածներս տպագրում եմ անգլերենով, որպեսզի հանրամատչելի լինեն միջազգային լսարանի համար: Նույն բնագավառի շատ հեղինակներ խուսափում են իրենց աշխատանքները միջազգային լեզուներով հրատարակելուց, սակայն, կարծում եմ, դա միակ արդյունավետ ճանապարհն է մեր ասելիքը լսելի դարձնելու: Աշխատություններս տեղ են գտել աշխարհի խոշոր գրադարաններում, ինչը նշանակում է, որ դրանց կարիքը եղել է, որ գնել ու գրքերովս համալրել են իրենց գրապաշարները: Պետք է այնպես անել, որ թուրքական կամ ադրբեջանական աշխատությունների կողքին, որոնք, ի դեպ, գրեթե միշտ տպագրվում են անգլերենով, տեղ գտնեն նաեւ հայ հեղինակների աշխատությունները: Ասել, թե ադրբեջանական կողմի բարբաջանքներին ոչ ոք ուշադրություն չի դարձնի, միամտություն է, քանի որ դառը փորձը ցույց տվեց, որ, փաստորեն, միջազգային հանրությունը հավատում եւ շատ դեպքերում նաեւ սատարում է նրանց` հիմնվելով իրենց ակադեմիական հոդվածների կամ աշխատությունների վրա: Պետական շահը սպասարկող մեր գրքերն ու հոդվածներն, առաջին հերթին, պետք է լինեն միջազգային լեզուներով հրատարակված:
-Կխնդրեինք` ներկայացնեիք Ձեր կարծիքը ներկայումս Հայաստանի սահմաններին ստեղծված իրավիճակի վերաբերյալ, եւ քարտեզագիտությունն ինչո՞վ կարող է նպաստել այս խնդիրների հանգուցալուծմանը:
-Այն, ինչ կատարվում է մեր սահմաններին, իր խորը պատճառներն ունի: Չնայած դրանք պայմանավորված են հայ զինվորականի ձեռքին համապատասխան ռազմական քարտեզ չլինելու փաստով, այնուամենայնիվ, անհրաժեշտ է հետընթաց հայացք գցել պատմությանը, հատկապես` խորհրդային ժամանակաշրջանին: Հայաստանի խորհրդայնացումից հետո ԽՍՀՄ գլխավոր շտաբի կողմից պատրաստվեցին առաջին զինվորական քարտեզները, որոնք անդրադարձված են 1926-1927 թթ. Սովետական մեծ հանրագիտարանների շարքում: Ադրբեջանը պնդում է, որ Հայաստանի որոշ տարածքներ իրենն են (Սյունիքի Շուռնուխ գյուղ, Ալ լճեր եւ այլն), սակայն այդ քարտեզները հակառակն են ցույց տալիս: Կան նաեւ նույնը փաստող հայերեն լեզվով քարտեզներ, որոնք, ցավոք, հասանելի չեն մեր երկրում, կան միայն Թբիլիսիում ու Մոսկվայում: Չգիտեմ` ո՞ւմ էր դա ձեռնտու: Քաղաքական հեռատեսության առումով մեծ վտանգ են ներկայացնում անկլավները, որոնք գտնվում են մեր գլխավոր մայրուղիների վրա անմիջապես: Այսինքն` ստացվում է, որ դրանք վերադարձվելու դեպքում, հավանական է, որ մեր թշնամի երկիրը փորձի խոչընդոտել բեռնատարների երթեւեկությանը` փակելով մայրուղիները: Այդ անկլավներն ադրբեջանական էին, քանի որ կենտրոնական կառավարությունը որոշում էր կայացրել դրանք ընդգրկել Ադրբեջանի տարածքի մեջ` պայմանավորված այդտեղի ադրբեջանական բնակչության փաստով: Հարց է առաջանում` ինչո՞ւ Լեռնային Ղարաբաղն էլ չդարձրին Հայաստանի անկլավ այն դեպքում, երբ այնտեղ ապրում էր շուրջ 100 հազ. հայ: Նմանատիպ ցավոտ փաստերը, գլխավորապես, կապված են Ադրբեջանի ծավալապաշտական քաղաքականության, կաշառելու մոլուցքի, Հայաստանի թույլ դիվանագիտության, ինչ-որ տեղ նաեւ անհեռատես լինելու հետ: Խնդիրն այն է, որ այդ ժամանակվանից սկսած` մենք լուրջ չենք վերաբերվել տարածքային այդ ոտնձգություններին, որոնց պտուղներն այսօր ենք քաղում:
-Հանրության համար մատչելի լեզվով կբացատրե՞ք դեմարկացիա, դելիմիտացիա եզրույթների իմաստը եւ դրանց կիրառման նախապայմանները:
-Սահմանների դելիմիտացիան հարեւան պետությունների փոխադարձ համաձայնությամբ պետական սահմանների ճշգրտումն է համապատասխան քարտեզի հիման վրա: Իսկ դեմարկացիան, մեր բառերով ասած, սահմանագծերի անցկացումն է երկրի մակերեւույթով, այսինքն` սահմանագծին որեւէ նշաձողի, սյան տեղադրումով, որն էլ ցույց կտա, թե որտեղով է անցնում տվյալ երկրի սահմանագիծը: Այդ գործընթացները կյանքի կոչելու համար ստեղծվում է դելիմիտացիոն խառը հանձնաժողով, այնուհետեւ կրկին ձեւավորվում է հանձնաժողով, որն էլ իր հերթին զբաղվում է դեմարկացիոն աշխատանքներով: Անհրաժեշտ է նշել, որ դրանք երկարատեւ գործընթացներ են, որոնցում առանցքային դեր են ստանձնում տարատեսակ քարտեզները, սխեմաները:
-Որքանո՞վ էր ճիշտ տուրք տալը GPS-ով սահմանների ճշգրտմանը:
-Իմ կարծիքով՝ այդտեղ ճիշտ կամ սխալ որոշման հարց չէ: GPS-ը մեխանիզմ է, որն աշխատում է հստակ հրահանգով, այսինքն, եթե դա վերցնենք դնենք որեւէ կետում եւ հրահանգենք այն ընդունել որպես ՀՀ սահման, մեխանիզմը կընդունի դա: Այն ավելի պարզունակ ու ոչ ճշգրիտ տարբերակ է, որն աշխատում է միայն մեկ կողմի օգտին: Այո, ժամանակները փոխվում են եւ հարկ է նախապատվությունը տալ նորագույն տեխնոլոգիաներին, սակայն պատմության հետագծի ուսումնասիրությանը, տրամաբանությանը հետեւելը, ինչպես նաեւ պատմության ընթացքում, ոչ վաղ անցյալում կազմված քարտեզներով առաջնորդվելն ավելի ճշգրիտ են եւ ավելի քաղաքակիրթ:
