Իրանը լուրջ ուժեր է կուտակել Ադրբեջանի սահմանին՝ հաշվի առնելով այն ողջ հակաիրանական գործունեությունը, որն այդ երկիրն իրականացնում է՝ լիովին գտնվելով Թուրքիայի վերահսկողության տակ: Մինչ օրս իրանական պետական կառույցները, ինչպես նաեւ լրատվամիջոցները ձգտում էին խուսափել իրավիճակի կոշտ գնահատականներից, սակայն դա չի նշանակում, որ տեղյակ չէին կամ ընդունում էին իրենց դեմ ուղղված ադրբեջանական գործողությունները՝ հարձակում հայկական Սյունիքի որոշ հատվածների վրա, որն Իրանի համար կարեւոր նշանակություն ունի հատկապես արեւմտյան պատժամիջոցների պայմաններում, հավակնություններ իրանական Ատրպատականի նկատմամբ՝ այնտեղ անջատողական ջիհադական խմբերի ստեղծում ու հակաիրանական ակտիվ քարոզչություն եւ այլն, համագործակցություն Իրանի թշնամու՝ Իսրայելի հետ: Այժմ իրավիճակն այլ է: Իրանի հայտարարություններում, ինչպես նաեւ գործողություններում ավելացել է կոշտությունը: Մեր հարեւանին եւ գործընկերոջը ուժի դիրքերից խոսելու հնարավորություն է տալիս նաեւ անդամակցությունը Շանհայի համագործակցության կազմակերպությանը (ՇՀԿ), որի շնորհիվ նրա տարածաշրջանային ու միջազգային դերն ու նշանակությունն աճել են:
Շանհայի համագործակցության կազմակերպությունն այժմ ամենախոշոր եւ կարեւորագույն միջազգային կազմակերպություններից մեկն է: Իրանի հետ միասին մասնակից երկրների քանակը հասնում է 9-ի: ՇՀԿ-ն զբաղեցնում է ցամաքի մոտ 40 տոկոսը, իսկ կազմակերպության անդամ երկրների բնակչության ընդհանուր թվաքանակը հասնում է մոտ 3 մլրդ մարդու: Դա ողջ աշխարհի բնակչության 1/3 մասն է կազմում: Այս մասին գրում է իրանական «Farda»-ն:
Աբուլ Ֆազլ Ամուին՝ Իրանի Իսլամական Հանրապետության Իսլամական խորհրդի պատգամավորը, ով նաեւ ներկայացնում է ազգային անվտանգության եւ արտաքին քաղաքականության գծով մեջլիսի հանձնաժողովը, կարծիք է հայտնել, որ ՇՀԿ-ում երկրի ներկայությունը միանշանակ համապատասխանում է Իրանի սեփական շահերին: ՇՀԿ-ն այժմ ամենամեծ եւ ամենակարեւոր միջազգային կազմակերպություններից մեկն է, որն ունի զարգացման չափազանց մեծ ներուժ, բացի այդ, Շանհայի կազմակերպության անդամ բոլոր երկրների փոխգործակցության ոլորտներն անընդհատ ընդլայնվում են: Իրանի՝ կազմակերպության մեջ մտնելուց հետո մասնակից երկրների թիվը հասել է 9-ի (Իրան, Հնդկաստան, Ղազախստան, Ղրղզստան, Չինաստան, Պակիստան, Ռուսաստան, Տաջիկստան, Ուզբեկստան):
Ինչպես հայտնի է, ի սկզբանե՝ մոտ 20 տարի առաջ, ՇՀԿ-ն ստեղծվել է տարածաշրջանում ահաբեկչության դեմ պայքարի, անվտանգության ոլորտում մասնակից բոլոր երկրների համագործակցության ամրապնդման համար՝ հաշվի առնելով Աֆղանստանում տեղի ունեցող իրադարձությունները: Դա մի երկիր է, որի հետ ՇՀԿ-ի անդամ բոլոր երկրները սահմաններ ունեն: Սակայն ժամանակին զուգընթաց, ինչպես նշել է Աբուլ Ֆազլ Ամուին, ՇՀԿ-ն սկսել է ընդլայնել փոխգործակցության ոլորտները, որոնք այժմ ներառում են ոչ միայն անվտանգության, ահաբեկչությանը դիմակայող հարցեր եւ ոչ միայն քաղաքական օրակարգ են կառուցում: Դրանք ներկայումս ընդգրկում են նաեւ տնտեսական, տրանսպորտային, էներգետիկ, ֆինանսաբանկային ոլորտները, եւ հիմա կազմակերպության անդամ երկրների տրանսպորտի ու էներգետիկայի նախարարների, կենտրոնական բանկերի ղեկավարների հանդիպումները գրեթե սովորական են դարձել: Բացի այդ, պարբերաբար սկսել են քննարկվել մշակույթի եւ հումանիտար համագործակցության ուղղությունների մասին հարցեր:
Փորձագետները մշտապես մեծ նշանակություն են տալիս միջազգային ասպարեզում ՇՀԿ-ի գործունեությանը: Աբուլ Ֆազլ Ամուին հիշեցրել է, որ Իրանը ոչ հեշտ ճանապարհ է անցել՝ 2005 թ. դիտորդի կարգավիճակ ստանալուց մինչեւ կազմակերպության լիարժեք անդամ դառնալը՝ 2021 թ.: Դա բավական երկարատեւ գործընթաց էր եւ պարբերաբար հետաձգվում էր կամ տնտեսական պատժամիջոցների, կամ տարածաշրջանում քաղաքական մթնոլորտի առանձնահատկությունների պատճառով: Սակայն գոյություն ունեցած խնդիրները հաղթահարվել են Իրանի պաշտոնատար անձանց եւ ՇՀԿ-ի մշտական անդամների համատեղ աշխատանքի ու փոխգործակցության շնորհիվ:
Ըստ պատգամավորի՝ կազմակերպության կազմում Իրանի ընդունման համար շատ կարեւոր է եղել դիվանագիտական աշխատանքը, որն իրականացրել են այդ երկրի պաշտոնատար անձինք եւ քաղաքագետները, ովքեր նախորդ կառավարությունն են ներկայացնում եւ աշխատել են մինչեւ ընթացիկ տարում կայացած նախագահական ընտրությունները: Ամուին բացատրել է, որ պահանջվել է որոշ հարցեր համաձայնեցնել Տաջիկստանի հետ, որպեսզի վերջինս նույնպես դրական դիրքորոշում ունենա կազմակերպությանն Իրանի անդամակցության հարցում: Կատարված ողջ աշխատանքն արդյունավետ էր եւ արդյունք տվեց, քանզի Իրանը վերջնարդյունքում ընդգրկվեց ՇՀԿ-ի մշտական անդամ երկրների շարքում:
Սակայն նաեւ հիմա, ինչպես նշել է Ամուին, իրավաբանական բնույթի մի շարք խնդիրներ են մնում, որոնք նույնպես անհրաժեշտ է լուծել, սակայն հիմա գործի պետք է անցնեն իրավաբանները: Բայց այդ ճանապարհին անհաղթահարելի խոչընդոտներ արդեն չպետք է լինեն: Իրավական բոլոր կողմերը վերջնականապես պետք է կարգավորվեն առաջիկա մի քանի տարում:
Աբուլ Ֆազլ Ամուին մատնացույց է արել եւս մեկ կարեւոր հանգամանք, որն էլ ավելի է բարձրացնում ՇՀԿ-ի միջազգային հեղինակությունը ժամանակակից աշխարհում: Նկատի ունի այն, որ կազմակերպության մշտական անդամներ են Ռուսաստանն ու Չինաստանը, իսկ դրանք աշխարհի երկու խոշորագույն տնտեսություններ են, երկու հզոր քաղաքական դերակատարներ միջազգային ասպարեզում: Բացի այդ, երկուսն էլ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի մշտական անդամներ են, որոշ փորձագետներ եւ դիտորդներ արդեն հիմա հակված են կազմակերպությունը համեմատել ՆԱՏՕ-ի հետ ռազմական առումով, իսկ տնտեսական առումով՝ Եվրասիական տնտեսական միության հետ: Եվ չնայած ՇՀԿ-ի ներուժը դեռ չի հասել այն մակարդակին, որպեսզի այն անվանեն «Արեւելյան ՆԱՏՕ», կազմակերպության դերը մեծ է քաղաքական փոխգործակցության մեջ եւ, գլխավորը, մշտապես աճում է: Դրա հաստատումն այն հանգամանքն է, որ ինչ-որ պահի նույնիսկ ԱՄՆ-ն է հայտ ներկայացրել՝ ընդգրկվելու ՇՀԿ-ում, սակայն մշտական անդամները դեմ են եղել՝ հենվելով այն բանի վրա, որ ԱՄՆ-ը տարածաշրջանային տերություն չէ:
Ամուին վստահ է, որ ժամանակակից աշխարհաքաղաքական գործընթացների՝ Ռուսաստանի եւ Չինաստանի հետ ԱՄՆ-ի դիմակայության սրման պայմաններում ՇՀԿ-ի դերը, անկասկած, առավել կաճի, իսկ Իրանի անդամակցությունից հետո ավելի արդյունավետ կպայքարի միջազգային խնդիրների լուծման գործում բազմաբեւեռ մոտեցման համար՝ ի հակակշիռ միաբեւեռի, որը շարունակում է ցուցադրել Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները: Այսպիսով՝ Իրանի անդամակցությունը Շանհայի համագործակցության կազմակերպությանն էլ ավելի կամրապնդի փոխգործակցությունն ու համագործակցությունն Իրանի, Ռուսաստանի, Չինաստանի, Կենտրոնական Ասիայի երկրների, ինչպես նաեւ Պակիստանի ու Հնդկաստանի միջեւ, քանզի այդ կազմակերպությունն ստեղծված է հենց փոխշահավետ եւ իրավահավասար համագործակցության նպատակով, այլ ոչ թե թելադրելու մղումով, երբ ստեղծվում է ինչ-որ բլոկ, որում տնօրինում է միայն մեկ ուժ, իսկ մյուսները նրա կամակատարներն են եւ շահերն սպասարկողները:
Ամուին նաեւ հույս է հայտնել, որ ՇՀԿ-ին Իրանի անդամակցությունից հետո մասնակից մյուս երկրների բոլոր նախաձեռնությունները, մասնավորապես ՝ տրանսպորտի ոլորտում խոշորագույն նախագծերը՝ Չինաստանի «Մեկ գոտի-մեկ ճանապարհը» եւ Իրանի ու Ռուսաստանի «Հյուսիս-հարավ» միջանցքը, կսկսեն իրականացվել եւ կյանքի կոչվել արագացված տեմպով, քանի որ համագործակցությունը եվրասիական ողջ մակրոտարածաշրջանում նոր խթան կստանա:
