Հիրավի, դժվար գտնվի այնպիսի մի բնագավառ, որտեղ չգտնես իրենց եզակի գյուտերով ու հանճարեղ լուծումներով մարդկության զարգացման ընթացքը ակնհայտորեն առաջ մղած հայազգի համբավավոր զավակների անուններ: Նրանցից մեկն է խոշորագույն գիտնական, կենսաբան, համաշխարհային գիտության կազմակերպիչ, ԽՍՀՄ եւ ՀՀ ԳԱ ակադեմիկոս Նորայր Սիսակյանը՝ ծնված 1907-ին՝ Աշտարակ քաղաքում:
Ասես մեծերին բնորոշ ճակատագիր է՝ վաղ հասակից բախվել կյանքի դժվարություններին. նման բախտ էր վիճակված նաեւ Նորայրին, որ տակավին դպրոցահասակ տարիքում զրկվելով ծնողներից, ստիպված էր ոչ թե սովորել, այլ աշխատել, իսկ տարրական ուսումնառությունն ավարտել քսան տարեկանում, քանի որ հազիվ 16-ից էր սկսել հաճախել դպրոց: Սակայն դա չէր խանգարելու, որ 1928-ին դառնար Երեւանի մայր բուհի ուսանող, տրվեր գիտության հրապույրին, ապա մեկներ Մոսկվա՝ ուսանելու Տիմիրյազեւի անվան գյուղատնտեսական ակադեմիայում: Այնուհետեւ՝ այն ժամանակների համար չափազանց կարեւոր, նորաբաց ԽՍՀՄ ԳԱ կենսաքիմիայի ինստիտուտ, որտեղ էլ հետագայում հիմնավորվելու եւ գիտական գործունեություն էր ծավալելու ամբողջ կյանքի ընթացքում: Գործունեության առաջին տարիներին ուսումնասիրում է շաքարների նյութափոխանակությունը, այնուհետեւ՝ երաշտադիմացկունության կենսաքիմիական օրինաչափությունները բույսերում: Քսանինը տարեկանում տաղանդավոր կենսաքիմիկոսը պաշտպանում է դոկտորական ատենախոսությունը՝ «Երաշտադիմացկուն բույսերի կենսաքիմիական բնութագիրը» թեմայով: Այս ոլորտում նրա կատարած հետազոտությունների արդյունքները հիմք էին դառնալու չորադիմացկուն մշակաբույսերի նոր սորտերի ստացման համար: Իսկ մեծ Հայրենականի տարիներին Սիսակյանին հաջողվելու էր մշակել բանջարեղենի եւ պտուղների չորացման նորագույն մեթոդ՝ վիտամինների պահպանմամբ: Այդ մեթոդի կիրառմամբ լուծվում է արհավիրքի երկարատեւ տարիներին կենսական նշանակություն ունեցող խնդիրներից մեկը: Գիտնականի ուսումնասիրությունները բույսերի ենթաբջջային կառույցների բնագավառում հիմք էին դառնալու կենսաբանական նոր ուղղությունների, մասնավորապես՝ բույսերի ֆունկցիոնալ կենսաքիմիայի զարգացման համար:
Անցած դարի 60-ական թվականների սկիզբը մարդկության պատմության մեջ նշանավորվեց տիեզերագնացության ոլորտում գրանցված աննախադեպ նվաճումներով: Առաջին տիեզերագնացի՝ Յուրի Գագարինի սխրանքին հաջորդելու էին Գ. Տիտովի, Ա. Նիկոլաեւի, Պ. Պոպովիչի, Վ. Տերեշկովայի թռիչքները, որոնք պատմական իրադարձություններ էին, որոնցում իր ներդրումն ուներ նաեւ աշտարակցի հայ գիտնականը, ով իրավամբ համարվում է տիեզերական կենսաբանության հիմնադիր առաջամարտիկներից մեկը: Դեպի տիեզերք թռիչքների իրականացման համար կարեւոր էր տարբեր տիպի իոնացնող ճառագայթների վնասակար ազդեցությունների գնահատումը մարդու օրգանիզմի վրա եւ համապատասխան միջոցների մշակումը ճառագայթահարման ռիսկը նվազեցնելու նպատակով: Այս ուղղությամբ ինտենսիվ հետազոտություններ էին ընթանում՝ շնորհիվ Սիսակյանի մշակած ծրագրերի եւ նրա անմիջական մասնակցությամբ: Ակադեմիկոս Օ. Գազենկոյի վկայությամբ՝ նա չէր սահմանափակվում տիեզերական թռիչքների ընդհանուր կենսաբանական խնդիրներով: Ղեկավարում էր եւ անձամբ մասնակցում դեպի տիեզերք թռիչքի համար տիեզերագնացների ընտրմանը եւ նախապատրաստմանը, նրանց անվտանգության ապահովմանը, թռրիքի ընթացքում բժշկական վերահսկողությանը, դեպի երկիր վերադարձին, նրանց առողջական վիճակի փոփոխությունների ուսումնասիրմանը: Նրա կարծիքը որոշիչ էր այս կամ այն տիեզերագնացի թռիչքի համար:
Տիեզերական կենսաբանության ոլորտում իր անգնահատելի ծառայությունների համար մեծանուն գիտնականը ընտրվել է Տիեզերագնացության միջազգային ակադեմիայի անդամ եւ փոխնախագահ: Ի պատիվ Նորայր Սիսակյանի՝ Լուսնի վրա մի ամբողջ աշխարհագրական տարածք կնքվել է «Սիսակյանի ծով» անվանումով:
Անկախ տխուր այն իրողությունից, որ ընդամենը 59 տարի ապրեց տիեզերական կենսաբանության հայրերից մեկը, սակայն ծանրակշիռ է նրա վաստակը այդ ասպարեզում. նա հասցրել է 14 լաբորատորիա ստեղծել ԽՍՀՄ գիտությունների ակադեմիայում, կենսաբանական կենտրոն՝ Պուշինոյում, հիդրոպոնիկայի խնդիրների գիտահետազոտական ինստիտուտը մայր հայրենիքում՝ Հայաստանում, ուր հաճախ էր գալիս, դասախոսություններ կարդում տարբեր բուհերում: Հանճարեղ գիտնական՝ նույնքան հանճարեղ ամենատարբեր մասնագիտությունների տեր մարդկանց հետ շփվելիս, նրանց հետ հարաբերվելիս կամ պատահաբար հանդիպելիս: Եվ ոչ միայն մարդկանց հետ: Այս առումով զավեշտանման մի պատմություն է, որ մեզ է հասել ժամանակների հեռվից: Պատմում են, որ Սենեգալի զբոսայգիներից մեկում ճեմելիս, բարձրուղեշ ծառից մի փոքրիկ շիմպանզե է ցատկել Սիսակյանի վրա: Կենդանին բռնել է նրա ձեռքը եւ տարել ման գալու՝ կապկային իր լեզվով ինչ-որ բան բացատրելով գիտնականին: Այդպես «զրուցելով» նրանք երկար ճանապարհ են անցել, ընթացքում գիտնականը կապկին կոնֆետ է հյուրասիրել: Այն վերցնելով, մարդակարոտ կենդանին հետ է ցատկել ծառը եւ անհետացել…
Հեքիաթի՞ է նման… Ինչ կա որ: Բայց նման բնավորությամբ մարդու հետ կատարվածը բնավ էլ հեքիաթանման չէ…
