Համլետ Առաքելյան. «Մեր ապագան ջրածնային էներգետիկան է»

Ռուսաստանյան ОРТ հեռուստաալիքով դիտելով Համլետ Առաքելյանին եւ իր եզակի սարքին նվիրված հաղորդումը՝ բնականաբար, հպարտություն ապրեցի մեր հայրենակցի համար, ով էներգետիկայի բնագավառում որոշակի առաջխաղացում է գրանցել եւ այս ոլորտում ռահվիրա է: Եվ, իհարկե, մեր ազգային գիտատեխնիկական ներուժի համար հպարտություն ապրեցի: Այսպիսով՝ իմ զրուցակիցը ՌԴ վաստակավոր շինարար, ՌԴ վաստակավոր նորարար-գյուտարար, տեխնիկական գիտությունների թեկնածու, ճարտարագիտության բնագավառում գիտությունների դոկտոր, «Գրանտստրոյ» ՓԲԸ գլխավոր տնօրեն Համլետ Առաքելյանն է: 

-Հարգելի Հրանտ Գուրգենի, այն հեռուստահաղորդումը տեսածներից շատերը, անշուշտ, խիստ զարմացած մնացին. այդ ինչպե՞ս է հնարավոր սովորական ջուրն արդեն օգտագործած վառելիքին խառնելով՝ ստանալ հեղուկ, որը կվառվի: Բնականաբար, ցանկալի է տեղեկանալ Ձեր հայտնագործության, հրաշք սարքի եւ, իհարկե, Ձեր մասին:   

-Այո, իրավացի եք, շատերի համար անհասկանալի ու անհավատալի է, որ ջրածնային վառելիքի ստացման այդպիսի եղանակն արդեն իրականություն է դարձել: Սակայն մեզ դա հաջողվեց: Չխորանալով գիտատեխնիկական «թավուտներում»՝ փորձեմ էությունը բացատրել: Նախ՝ մի քանի խոսք ջրածնային էներգետիկայի մասին: Որպես այլընտրանքային վառելիք՝ ջրածինն ածխաջրածինների, օրինակ՝ մեթանի կամ պրոպանի համեմատությամբ առանձնանում է բարձր կալորիականությամբ: Ջրածնի ջերմաստեղծումն այդ գազերից 3.5 անգամ ավելի բարձր է: Աշխարհում ջրածին ստանալու երկու հիմնական եղանակ կա: Չնայած՝ արդեն երեք, բայց այս մեկի մասին՝ մի փոքր ավելի ուշ: Առաջինը ջրի էլեկտրատարրալուծումն է՝ էլեկտրոլիզը, որը ջրածին ստանալու ամենահայտնի եւ լավ ուսումնասիրված եղանակներից է: Դրա միջոցով այսօր ողջ աշխարհն է ջրածին ստանում՝ մեծ կամ փոքր ծավալներով, ամեն ինչ պայմանավորված է ռեսուրսների առկայության աստիճանով: Երկրորդ եղանակը շոգեկոնվերսիան է: Ջուրը տաքացնում են մինչեւ Ցելսիուսի 1000 աստիճան, հետո միացնում ածխաջրածնին, տեղի է ունենում քիմիական ռեակցիա, ստացվում է ջրածին պարունակող գազի որոշակի քանակություն, այն անցնում է կատալիզատորների բլոկի միջով, եւ ջրածին է ստացվում: Կարծես թե հեշտ եւ պարզ բաներ են: Սակայն…

Երկու եղանակն էլ տնտեսապես չափազանց անշահավետ են, բնապահպանական առումով՝ նույնպես: Բացատրեմ, թե ինչու: Բանն այն է, որ ջրածին ստանալու հիմնական աղբյուրը ջուրն է: Այն ջուրը, որը կարծես թե ողջ աշխարհով մեկ առատորեն լիքն է: Ավանդական եղանակներով մեկ լիտր ջրից կարելի է ստանալ 1.2 խմ ջրածին: Սակայն… Որպեսզի այդ մեկ լիտր ջուրն էլեկտրոլիզի եղանակով փոխակերպվի գազանման վիճակի (մինչեւ 1000 աստիճանի տաքացնելու միջոցով, ինչպես քիչ առաջ ասացի), 4 կիլովատտ էլեկտրաէներգիա պետք է ծախսել: Եվ դեռ բոլորը լռության են տալիս, թե ինչպիսի ջուր պետք է օգտագործել ջրածին ստանալու համար: Մինչդեռ միմիայն թորած ջուր է հարկավոր: Իսկ հիմա համեմատենք: Մեկ լիտր թորած ջուր ստանալու համար պետք է ծախսել 5 խմ գազ: Այսինքն՝ 1.2 խմ ջրածին ստանալու համար, որն այլ գազերից 3.5 անգամ ավելի ջերմաստեղծուն է եւ բնապահպանական տեսանկյունից բացարձակապես անվնաս, ծախսում ենք այդ գազերի 6-8 խմ-ի կարգի քանակություն՝ դրանց վնասակար արտանետումներով հանդերձ: Նաեւ էլեկտրականություն ենք ծախսում: Շոգեկոնվերսիայի առումով համանման պատմություն է՝ կաթսայատներում շոգի են ստանում, այն մեթանի հետ միացություն է կազմում, հետո անցնում է կատալիզատորների բլոկի միջով: Ստացվում է ջրածնային վառելիք, որը մաքրում ենք պլատինե ֆիլտրերով եւ ջրածին ստանում: Իսկ կաթսայատուն կրկին նույն թորած ջուրն է պետք մղել, ինչի մասին արդեն պատմեցի: Ուրեմն, ի՞նչ է ստացվում: Ե՛վ շատ ծախսեր արեցինք, ե՛ւ բնությունը վնասեցինք: Այսպիսի՛ն են ջրածին ստանալու քաջածանոթ եղանակների առանձնահատկությունները: Այնպես որ, ներկայումս ջրածնային էներգետիկան պարզապես առասպե՛լ է: Եվ դա քաղաքական գործիչների կարծիքը չէ, նրանք հենց ջրածնային վառելիքի միլիարդավոր խորանարդ մետրերի արտադրությունից են խոսում: Դա բանիմաց գիտնականների կարծիքն է: 

Ճիշտ է՝ երրորդ եղանակն էլ կա: Դա ածխաջրածնի ջրով թթվայնացումն է բարձր ջերմաստիճանի պայմաններում՝ ավելի քան 1300 աստիճան Ցելսիուս: Այսինքն, ջուրը պետք է մինչեւ այդ ջերմաստիճանը տաքացնել, հետո հեղուկ կամ գազանման վիճակի հասցրած ցանկացած ածխաջրածնի միացնել, առանց կատալիզատորների, եւ կստանանք ջրածին պարունակող ինչ-որ վառելիք: Դա ջրածին պարունակող վառելիքի ուղիղ թորում է: Սակայն ջուրը մինչեւ 1300 աստիճան Ցելսիուս տաքացնելու համար ծախսվում է հսկայական վառելանյութի եւ էներգետիկ ռեսուրսների քանակություն: Իսկ 1300 աստիճանը քի՛չ է: Դա չի գործում, այդպես միայն տեսականորեն է ձեւակերպված: Մինչդեռ իրականում արդյունքը ստացվում է առնվազն 1500 աստիճան Ցելսիուսի դեպքում, երբ ջուրը տարրալուծվում է:

Բայց հենց այդ եղանակն էլ հետաքրքրեց զրուցակցիս, երբ մոտ 20 տարի առաջ նա սկսեց զբաղվել ջրածնային էներգետիկայով: Այդ պահին Առաքելյանն արդեն կուտակել էր գիտական, գործնական, նորարարական-գյուտարարական գործունեության հարուստ փորձ: Գաղափարներ էին ծնվում, երբեմն հիասթափություններ առաջանում… Նա հիմնախնդիրը լուծելու ԻՐ ուղին էր փնտրում: Եվ ինտենսիվ որոնումների իններորդ տարում վերջապես արդյունքն ի հայտ եկավ: Նա գտավ ջրածին ստանալու մի եղանակ, որը տարբերվում էր բոլոր հայտնի եղանակներից: Ուսումնասիրությունների որոշակի փուլում Առաքելյանի թիմը, իր իսկ ձեւակերպմամբ, «սխեման բոլորափակեց», դրանով իսկ դրա մի մասը «դուրս թողնելով», եւ… ստացան այն, ինչը 2010 թ. գրանցվեց որպես գիտական հայտնագործություն:

-Եվ ահա ստեղծեցինք ռեակտոր, որում արդեն մեր տեխնոլոգիան ենք օգտագործում: Առաջին փուլում ռեակտորում ստեղծում ենք 900 աստիճան Ցելսիուս ջերմաստիճան, ներարկում ենք ջուր եւ ածխաջրածին: Ռեակտորի մեջ ընթանում է գազաստեղծում, քիմիական ռեակցիայի արդյունքում ստացվում է ջրածին պարունակող գազ: Դրա համար կամ էլեկտրաէներգիա ենք ծախսում, կամ գազ, դա էական չէ: Բայց ծախսում ենք ընդամենը ՀԻՆԳ րոպե: Պարզապես գազ ենք ստանում եւ անմիջապես այրում այն՝ կրակն ուղղելով կաթսաները կամ որեւէ այլ տեղ՝ ըստ նշանակության: 

-Այսինքն, ավանդական գործընթացը հինգ րոպե օգտագործելուց հետո Դուք այն, փաստորեն, անջատո՞ւմ եք: Եվ հետագայում սարքն աշխատում է իմքնավար ռեժիմո՞վ, փաստացի բոլորափակ ցիկլո՞վ:  

-Այո, արտաքին աղբյուրի անջատումից հետո ռեակտորն աշխատում է ինքնուրույն: Կարող է օրերով, ամիսներով, նույնիսկ տարիներով անդադար աշխատել՝ առանց լրացուցիչ տաքացման, առանց լրացուցիչ ծախսերի, միայն ջուր ու ածխաջրածին հասցրու ամբարների միջով: Սակայն, ի տարբերություն վերոհիշատակված եղանակների, մենք ցանկացած ջուր էլ օգտագործում ենք, լինի դա անձրեւի, գետի, լճի, նույնիսկ ճահճի: Կարելի է արձանագրել, որ հասանք այն բանին, որ կարողացանք ջրի թորման անհրաժեշտությունը, մեծ ծավալներով գազեր, դրանց շրջակա միջավայրն աղտոտող արտանետումներով հանդերձ, տեխնոլոգիական գործընթացից «դուրս անել»: Ստանում ենք ջրածնային վառելիք՝ կիրառելով բոլորովին այլ մի տեխնոլոգիա: Սա բացարձակ նոր մոտեցում է էժան վառելիք ստանալու առումով: Եվ ամենակարեւորը նշեմ. մեր մշակումը հնարավոր է կիրառել ցանկացած ուղղությամբ՝ տրանսպորտում, ավիացիայում, գնացքներում, ժողովրդական տնտեսության այլ ոլորտներում:    

-Իսկ որեւէ գիտական կառույցի հետ համագործակցե՞լ եք: 

-Այո, իհարկե: 2009-2010 թվականներից սկսել ենք սերտորեն համագործակցել ՌԴ գիտությունների ակադեմիայի հետ: Մոսկվայի մարզի Չերնոգոլովկա քաղաքում գործում է Կառուցվածքային նյութագիտության ինստիտուտը: Այն տարիներին այդ գիտական հաստատությունը գլխավորում էր մեր հայրենակից Ալեքսանդր Գրիգորի Մերժանովը՝ ՌԳԱ ակադեմիկոս, ֆիզիկաքիմիական գիտությունների դոկտոր: Իր հետ սերտորեն երեք տարի աշխատեցինք, քանզի այդ ինստիտուտն էլ էր ուսումնասիրում այրմանն առնչվող հարցերը: Եվ այդ երեք տարին Ալեքսանդր Մերժանովը նվիրել էր հենց այդ տեխնոլոգիայի զարգացմանը: Մեզ սատարում էր, ոգեշնչում, ուղղորդում, ինչի համար նրան սրտանց երախտապարտ եմ: Մերժանովի մահանալուց հետո մեզ հետ սկսեց համագործակցել Մոսկվայի Բաումանի անվան պետական տեխնիկական համալսարանը: Աշխատել ենք նաեւ Մոսկվայի էներգետիկ ինստիտուտի հետ: Եվ ամենուր այսպես են արձագանքում. «Նման բան լինել չի կարող, չպետք է լինի»: Ըստ տերմոնինբամիայի օրենքների՝ իհարկե, չպետք է լինի: Սակայն… գործնականում մենք դա ունե՛նք, ինչը ծանրակշիռ փաստարկ է տվյալ երեւույթի հետագա ուսումնասիրման համար: Եվ ամենակարեւորն այստեղ այն է, որ բնապահպանական բոլոր ցուցանիշներով զրոյական արտանետումներ ունենք: Ըստ էության՝ մեր «ածխաթթու գազ + ջրածին» մշակումը 21-րդ դարի վառելիք է: Ներկայումս մեր տեխնոլոգիան արտոնագրել ենք աշխարհի գրեթե բոլոր զարգացած երկրներում: Դե, առաջին հերթին, իհարկե, Ռուսաստանում: Հետո՝ ԱՄՆ-ում, Կանադայում, Բրազիլիայում, Մեքսիկայում, Ավստրալիայում, եվրոպական զարգացած երկրներում՝ Գերմանիայում, Անգլիայում, Ֆրանսիայում, Իտալիայում: Ասիական երկրներից՝ Ճապոնիայում, Կորեայում, Հնդկաստանում եւ մի շարք այլ երկրներում:

Շարունակելի

Հարցազրույցը՝ Լեւոն ՀԱՅՐԻՅԱՆԻ

Ստավրոպոլ-Երեւան