Տասնիններորդ դարի վերջին վաթսուն տարիները փիլիսոփայության համար ամենից անբարենպաստն էին: Դա հակափիլիսոփայական ժամանակաշրջան էր: Եթե մարդն ունակ լիներ վերջնականապես ազատվելու փիլիսոփայությունից, ապա ես չեմ կասկածում, որ հատկապես այդ տարիներին փիլիսոփայությունն անհետ վերա-նալու էր: Ի վիճակի չլինելով մարդկային բանականության տարածքից հեռացնել մշակույթին միտված փիլիսոփայական չափումը՝ որոշեցին վերջինս նվազագույնի հասցնել: Բայց այժմ արմատապես փոխվել են այն ոգին եւ տրամադրությունը, որով փիլիսոփան ձեռնամուխ է լինում իր զբաղմունքին. փիլիսոփան այժմ կրքոտ ցանկու-թյուն ունի կրկին բաց ծով հանելու փիլիսոփայության նավը, սպառիչ պատասխան-ներ տալու փիլիսոփայական բոլոր հարցերին, միով բանիվ՝ տալու առավելագույն փիլիսոփայություն…
Ամեն մի գիտություն կամ աշխարհի ճանաչողության եղանակ ուսումնասիրության իր առարկան ունի՝ այն, ինչը նա ճանաչում է կամ փորձում է ճանաչել: Մաթեմա-տիկայի ուսումնասիրության առարկան՝ թվերը եւ տարածության չափման եղանակները, տարբերվում է կենսաբանության առարկայից՝ օրգանիզմների կյանքից: Դրա-նից բացի, նրանք օգտվում են գիտելիքի ստացման տարբեր մեթոդներով. տարբեր է առարկային նրանց մոտեցումը…. Կարող ենք ասել, որ գիտություններին տրված է ու-սումնասիրության նրանց առարկան, մինչդեռ փիլիսոփայությունը՝ որպես այդպիսին, չունի նախապես տրված առարկա, քանի վերջինս ներառում է աշխարհում գոյություն ունեցող ամեն ինչը….
Հիշեցնեմ, որ ֆիզիկայի գլխապտույտ հաջողությունը պայմանավորված է բնավ էլ ոչ ճանաչողության նրա մեթոդի բացառիկ հատկություններով: Պատճառները սո-ցիալական են: Հասարակությունը ֆիզիկայով հետաքրքրվեց շնորհիվ այն օգուտի, որ հնարավոր է կորզել այդ գիտության զարգացումից…. Փիլիսոփայությունը երբեք համաքայլ չի գնալու ինքնահավան, ինքնագոհ բուրժուայի հետ: Փիլիսոփայությունը հոմանիշն է տեսական վսեմ հերոսության: Ինչպես փիլիսոփայությանը, այնպես էլ նրա առարկային վիճակված է, հավանաբար, մշտապես գտնվելու սեփական բացար-ձակության եւ համապարփակության որոնումների մեջ: Զուր չէ, որ Արիստոտելը փի-լիսոփայությունն անվանում է «ինքն իրեն հարատեւ փնտրող գիտություն»….
Ուշագրավ մի փաստ. մինչ փիլիսոփաները աստվածացնում էին աշխարհի ճանաչողության այն եղանակները, որ առաջարկում էր ֆիզիկան, իրենք՝ տեսաբան ֆի-զիկոսները հայտնաբերեցին, որ ֆիզիկան իմացության ստորին ձեւ է, քանզի ճանաչում է աշխարհը խորհրդանիշների օգնությամբ…. Ձեւական տեսակետից՝ ֆիզիկական իրականությունը կարծեցյալ իրականություն է, այսինքն՝ ոչ բացարձակ իրականություն, այլ կախյալ, քանի որ կախված է մարդուց եւ մարդուն է վերաբերում: Հակիրճ՝ ֆիզիկոսը իրականություն է անվանում այն գործընթացը, որ գոյանում է օբյեկտի հետ իր ձեռնածությամբ: Նրա այդ իրականությունը գոյություն ունի այնքանով, որքանով գոյություն ունեն ձեռնածություններ:
Ի տարբերություն ֆիզիկայի եւ նմանատիպ գիտությունների, փիլիսոփայությունը որոնում է մի այնպիսի իրականություն, որը կախված չլինի մեր գործողություննե-րից, այլ նպաստավոր լինի այն բանի համար, որ մեր գործողությունները կախված լինեն այդ իրականությունից:
Խոսե ՕՐՏԵԳԱ-Ի-ԳԱՍԵՏ
Պատրաստել է Վ. ՄԻՐԶՈՅԱՆԸ
