Անսկզբունքայնությանը, անքննադատ հաճոյակատարությանը վերաբերող առավել պատկերավոր, ազդեցիկ ասացվածքներից է: Ձեւով՝ հորդոր է, բովանդակությամբ՝ հակահորդոր. ասվում է, թե ինչպես չպիտի վարվի արժանիք ու արժանապատվություն ունեցողը: Մինչդեռ մարդիկ կան, որ հանուն սեփական շահերի, պատրաստ են համաձայնելու տրամագծորեն հակադիր տեսակետների, հեշտորեն փոխում են իրենց դիրքորոշումը, դավաճանում սկզբունքներին:
Դրանց մասին է ասված՝ «Ում սելին որ կը նստի, նրա հոռովելը կը կանչա», «Ինչ ղայդա (եղանակ) որ ածեն, էն ղայդեն կը խաղա», «Դվորը փչում են, դեն ես էթում», «Որ կեմին (նավ) մտնե, անոր ղափտանը (նավավար) կը գովե», «Անլվա ամանի պես ամեն աման կը մտնի», «Ջուրը տեսնա՝ ձուկ կըլլա, կատուն տեսնա՝ մուկ կըլլա», «Ով հարս՝ ինք փեսա»:
Գերմաներեն ասացվածքն առավել քան անսքող է, թե ում հացն ուտում եմ, նրա երգն էլ երգում եմ («Wess Brot ich ess, dess Lied ich sing»):
Հակոբ Պարոնյանը «Շողոքորթն» կատակերգության մեջ դասական մի կերպար է ստեղծել զրուցակցի ամեն ասածին անմիջապես հարմարվող մարդու: Հիշենք մի հատված երկխոսությունից. «Թադե – Ուստի պետք է, որ հարսնիքը գալ շաբթու ընենք: Պապիկ – Այո, գալ շաբթու ընելու է, որովհետեւ ուշացնելու ըլլաք նե՝ բամբասանքի տեղի կուտաք: Թադե – Չէ, քիչ մը ուշացնելու է: Պապիկ – Ես պիտի ըսեի, քիչ մը ուշացնելու է, որովհետեւ շուտ ըլլա նե՝ ամեն մարդ կասկածի կ’երթա: Թադե – Բայց չէ, շուտ ընեմ պիտի: Պապիկ – Իմ միտքս ալ ան եկավ, շուտ ընելու է, որովհետեւ ուշ ըլլա նե՝ չար լեզուները ուզածներուն պես մեկնություն կուտան»:
Իհարկե, վերնագրի ասացվածքը երբեմն գործածվում է նաեւ կատակի ձեւով, որպես ընկերական կշտամբանք: Այդուհանդերձ, ասացվածքի պաթոսն առավելապես քննադատական բնույթի է: Չէ՞ որ «պար բռնում» են զուտ հանուն սեփական շահի, վերջինս էլ պայմանավորում է «զուռնայի» ընտրությունը: Րաֆֆին դա բացահայտում է որոշ կուսակցականների վարվելակերպի օրինակով, թե դրանք «ճիշտ կատարում են այն առածի իմաստը, թե «ում հացը որ ուտում են, նրա շահերի համար էլ հաչում են». այդպիսի մարդիկ անձնական շահեր միայն ունեն, ընդհանուր, ազգային շահը անհասկանալի է նրանց» («Դեռեւս ուշ չէ»):
Այդօրինակ վարքի տեր մարդիկ միայն իրենց օգուտը չէ, որ ապահովում են. նրանք վնասում են իրենց պես չվարվողներին՝ «ամեն զուռնայի տակ պար» չբռնողներին: Թե՛ առանձին կազմակերպության ներսում, թե՛ ամբողջ հասարակության մեջ դյուրին «պար բռնողների» ախտածին եռանդի պատճառով սկզբունքային, հետեւողական մարդիկ հաճախ ծառայողական առաջխաղացման եւ հանրային հեղինակության առումով հայտնվում են անբարենպաստ վիճակում: Այդկերպ՝ իշխանափոխությունների, անգամ արմատական հեղաշրջումների ժամանակ իշխանավորներին մշտապես շրջապատող քծնողների ու ստորաքարշների պարսի մեջ հանդիպում ենք անփոփոխ դեմքերի:
Արդ, նմաններին սաստելը, այդ թվում՝ ժողովրդական ձաղկող դիտողության միջոցով, կարող է բարերար անդրադառնալ ինչպես հանրության առողջության, այնպես էլ նրա ամեն մի օղակի արդյունավետ կառավարման վրա:
Վալերի ՄԻՐԶՈՅԱՆ
