Այս բանն ասելով՝ մեր պապերն արձանագրել են ժամանակի կյանքը, սակայն մի նկարագրություն են որպես ժառանգություն թողել, որից ավելի դիպուկ դժվար է բնու-թագրել անցյալ դարի վերջին հայաստանյան «խաբված ավանդատուների» վիճակը:
Բարեկեցիկ վիճակի ճակատագրական փոփոխականությունը մյուս ազգերի առածանիում էլ է արտացոլվել. այսօր ծաղկանց մեջ, վաղը՝ արցունքի՝ ըստ ֆրան-սերեն եւ ռուսերեն ասացվածքների («Aujourd’hui en fleurs, demain en pleurs», «Сегодня в цветах, завтра в слезах»):
Գերմաներեն առածը եւս արձանագրում է բախտի վաղանցիկությունը՝ համեմա-տելով փխրուն ապակու հետ, թե՝ երջանկություն եւ ապակի, որքա˜ն հեշտ եք փշրվում («GlՖck und Glas – wie leicht zerbricht das!»):
Ոչ միայն կորուստն է ցավալի, այլեւ դրա ձեւը: Ծանր չարչարանքով ձեռք բերածը (հեշտ ձեռք բերածը ոչ թե «գդալ-գդալ» է լինում, այլ «շերեփ-շերեփ») առավել դժվար է կորցնել: Սա, իհարկե, այն դեպքը չէ, երբ կորցնողը կարող է գեթ մխիթարվել մեկ այլ ասացվածքով, թե «Ջրի բերած, ջրի տարած», այսինքն՝ հեշտ եկավ, հեշտ էլ գնաց, ուրեմն եւ՝ առանձնապես տրտնջալու բան չկա:
Ռուսերեն եւ գերմաներեն ասացվածքներն էլ վերջինիս նման են՝ ինչպես գալիս է, այնպես էլ գնում է («Как пришло, так и ушло», «Wie gewonnen, so zerronnen»):
Եթե առաջին դեպքն անարդարության արձանագրման տեսակ է, ապա այս մյուս դեպքը, ընդհակառակը, յուրատեսակ արդարության հաստատումն է՝ թեկուզ ուշացու-մով եւ հարկադրված: Պատահական չէ, որ խոսելով խաչագողի անխոհեմ վարքագծի, մասնավորապես՝ գողացած վիթխարի գումարները մեկեն քամուն տալու մասին, Րաֆֆին գրում է. «Բայց հայի առածն ասում է, որ «քամու բերածն էլի քամին կտանի». այսպես էլ փայլուն ոսկիները նրա ձեռքում երկար չէին մնում. նա շուտով վատնում էր, դարձյալ մնում աղքատ, դարձյալ ապրում էր պարտքերով»:
Իսկ, առհասարակ, գդալ-գդալ կուտակելը շատերին է բնորոշ. կյանքը հարկա-դրում է կուտակել՝ «սեւ օրվա» համար, այլ նպատակներով (նաեւ՝ ինքնանպատակ): Թեպետ գրականության մեջ քանիցս նկարագրված է (նաեւ կյանքում՝ ոչ հազվադեպ), թե ինչպես կուտակողը չի վայելում կուտակածը՝ թողնում է ուրիշներին (լավագույն պարագայում՝ ժառանգներին): Սակայն նրան արդեն չի կարող անհանգստացնել կու-տակվածի հետ կատարվելիքը՝ շերեփ-շերե՞փ կօգտագործվի, թե՞ խնայողաբար…
Այլ բան է, երբ բախտի դաժան կամքով կամ առավել դաժան ու նենգ մարդկանց վարքով է կուտակվածը քամուն տրվում. դժվար է դրա հետ հաշտվել: Անգլերեն ա-սացվածքը վերաբերում է նման վիճակից խուսափելու կանխարգելմանը, թե բոլոր ձվերը մի դիր մեկ զամբյուղի մեջ («Don՚t put all your eggs in one basket»):
Վերնագրի ասացվածքը, այդուհանդերձ, ինքնամխիթարանքի որոշակի լիցք ունի. խոսքով արտահայտված, բառերով ձեւակերպված վիշտն անհամեմատ ավելի դյուրին է տանել, քան անկերպարան, բառային կաղապարներին չենթարկվող զգացումը:
Վալերի ՄԻՐԶՈՅԱՆ
