28 տարեկանում ողբերգաբար զոհված նշանավոր հայի` Լեոնիդ Սպենդիարովի (ժամանակին նրա անվան մրցական է սահմանել Ռուսաստանի երկրաբանական կոմիտեն) մասին առաջին անգամ լսել եմ նախորդ դարի 70-ական թթ. ուսանողական գիտական ընկերության համաժողովներից մեկի ընթացքում: Հենց այդ օրն էլ իմացա, որ նա հռչակավոր կոմպոզիտոր, դիրիժոր, մանկավարժ Ալեքսանդր Սպենդիարյանի (Սպենդիարով) եղբայրն է: Դրանից մի քանի օր անց այցելեցի մայրաքաղաքի Նալբանդյան փողոցում գտնվող Սպենդիարյանի տուն-թանգարան: Շատ բան իմացա անվանի կոմպոզիտորի մասին: Առանձնակի համակրանքով դիտեցի նրա աշխատասենյակը, որտեղ կոմպոզիտորն աշխատել է ,Ալմաստե օպերայի գործիքավորման վրա: Նախնական համակրանքս, անշուշտ, կապված էր այն փաստի հետ, որ Երեւանի օպերայի եւ բալետի ակադեմիական թատրոնի (կրում է Ալ. Սպենդիարյանի անունը) շենքը իր դռներն առաջինը բացել է 1933 թ.՝ Թիֆլիսում 1916-ին Հովհաննես Թումանյանին հանդիպելուց հետո նրա ,Թմբկաբերդի առումըե պոեմի հիման վրա Սպենդիարյանի ,Ալմաստե օպերայով, իսկ օպերայի հոգեհույզ հմայքն արդեն վայելել էի, անձամբ զգացել, որ այն բացառիկ կարեւոր տեղ ունի հայկական օպերայի ժանրում: Ոգիս ամեն անգամ փառավորվել է, երբ կողք-կողքի տեսել եմ Սպենդիարյանի եւ Թումանյանի հուշարձանները:
Բայց բոլորովին վերջին օրերին եմ պատահաբար տեղեկացել, որ Երեւանի ,Կարապի լիճե զբոսայգուն հարող պուրակներից մեկում մարմարի մի շիրմաքար կա: Այստեղ թաղված է մեծ կոմպոզիտոր Ալեքսանդր Սպենդիարյանը: Իմացա, որ նախաձեռնության հեղինակը եղել է անվանի ճարտարապետ Ալեքսանդր Թամանյանը, ով կենդանության օրոք միշտ ծաղիկներ է դրել այդ գերեզմանին: Ժամանակին զարմացել եմ, որ Կոմիտասի անվան պանթեոնում անպտուղ եմ փնտրում անվանի երաժշտի գերեզմանը:
…Ալեքսանդր Աֆանասիի (Ստեփանոս) Սպենդիարյանը ծնվել է 1871 թ. հոկտեմբերի 20-ին (նոր տոմարով` նոյեմբերի 1) Կախոտկա բնակավայրում (այժմ քաղաք Ուկրաինայի Խերսոնի մարզում): Երաժշտական ընդունակություններն ի հայտ են եկել վաղ տարիքից: Նրա ընտանիքի բարեկամ, աշխարհահռչակ ծովանկարիչ Հովհաննես Այվազովսկին Ալեքսանդրին անվանել է ,Երիտասարդ Մոցարտե: Ամենեւին էլ կենսագրական մանրամասները ներկայացնելը չէ նպատակս: Պարզապես կամենում եմ հանրության ուշադրությունը մեկ անգամ եւս բեւեռել նրա՝ հավերժություն ճառագող արվեստին ու հոգեբանական լույսով դեպի հայ երաժշտության ակունքներն ուղղորդել հանրությանը:
Երկար տարիներ ապրելով Ղրիմում (Յալթայում նրա տունը հետագայում դարձել է գործող թանգարան), Սպենդիարյանը գրի է առել այստեղ հնչող հայկական, ինչպես նաեւ այլ ժողովուրդների երգեր եւ պարեղանակներ, որոնց հիման վրա ծնվել են ,Ղրիմի էսքիզներե սինֆոնիկ երկու սյուիտներ: 1924 թ. Սպենդիարյանը Ղրիմից տեղափոխվել է Երեւան եւ անմնացորդ նվիրվել վերածնվող Հայաստանի երաժշտական մշակույթի հոգսերին: Սխրանք էր, անշուշտ, Երեւանում սիմֆոնիկ նվագախմբի կազմակերպումը նրա կողմից: Նա հաճախ էր ճամփորդում Հայաստանի ճամփաներով, գյուղերով, քաղաքներով, ուր լսում էր ու ձայնագրում ժողովրդական երգերն ու պարեղանակները: Այստեղ նա ստեղծեց ,Երեւանյան էտյուդներե նշանավոր սյուիտը: Նրա սիմֆոնիկ ստեղծագործություններն էապես ազդել են հայ կոմպոզիտորական դպրոցի զարգացման վրա: Սպենդիարյանը ՀԽՍՀ ժողովրդական արտիստ էր: Նրա անունն է կրում Երեւանի թիվ 1 երաժշտական դպրոցը:
Ի դեպ՝ տարին հոբելյանական է նաեւ 1901 թ. Յալթայում ծնված Ալեքսանդր Սպենդիարյանի դստեր՝ խորհրդային բանաստեղծուհի, թարգմանչուհի (գրել է նաեւ պատմվածքներ) Տատյանա Սպենդիարովայի համար: Ժամանակին բարձր գնահատականի են արժանացել հայ դասական գրողների գործերի նրա թարգմանությունները:
…Հավերժական աստղաբույլում տեղավորվածներին հոբելյաններն արդեն պետք չեն: Դրանք ապրողներիս են պետք: Պետք են, որ արժեւորվի մեր պատմությունը, գնահատվեն մեր նախնյանց նվաճումները, դասեր առնենք նրանցից, որ իրավունք ունենանք եւ կարողանանք կերտել լուսավոր ապագա:
Հրապարակումս ուզում եմ ավարտել կոնկրետ առաջարկով՝ արվեստի եւ երաժշտական դպրոցներ (հատկապես մարզերում) կարելի է անվանակոչել Ալեքսանդր Սպենդիարյանի անվամբ, նախաձեռնել երաժշտական օրեր կամ տասնօրյակներ կամ թե անվանակոչել դպրոցական դասասենյակներ, մանկական երաժշտական խմբեր:
Վաղարշակ ՂՈՐԽՄԱԶՅԱՆ
