«Առյուծը առյուծ է՝ էգ լինի, թե որձ»

Սեռերի իրավահավասարության մասին այս մեկ հատիկ առածն ավելի խորի-մաստ է եւ տպավորիչ, քան կնոջ «իրավունքների», «ազատագրման», «կանանց հե-ղափոխության» կոչ անող բազում հիմնավորումները:

Հայերեն «Այր ու կին՝ մի մարմին» ասացվածքի համարժեքը կա գերմաներեն («Mann und Weib sind ein Leib») եւ ֆրանսերեն («Mari et femme ne font qu’un corp»): Ռուսերենն էլ է նույն բանն ասում՝ փոքր-ինչ հանգամանորեն, թե մարդ ու կին մի գործ են, մի մարմին, մի հոգի («Муж и жена – одно дело, одно тело, один дух»):

Մեկ այլ՝ շատ խորիմաստ «Կնիկ կը շինե տնիկ» ասացվածքի ավելի ընդարձակ տարբերակն է անգլերենը, թե տղամարդիկ տուն են շինում, կանայք՝ շենացնում («Men make houses, women make homes»):

Սասունցի Դավիթը, առաջին անգամ հանդիպելով Խանդութին, չի դիմանում նրա հմայքին, չափից դուրս կրքոտ է համբուրում, եւ Խանդութը բռունցքի հարվածով հե-ռացնում է նրան: Վրդովված Դավթին Խանդութն արժանապատվորեն պատասխա-նում է՝ «Դու քո հոր կտրիճն ես, ես էլ իմ»: «Սասնա ծռերի» պատումներից մեկում Քեռի Թորոսն այդ բանը Դավթին հասկացնում է առածի միջոցով. «Առյուծն առյուծ է, ի՛նչ էգ, ի՛նչ արու»: Եվ, իրոք, ժողովրդական մտածելակերպի շրջանակներում մի դյուցազնի բնութագրումը մյուսին չի զիջում. «Ինչպես որ Դավիթ՝ քաջ, խորոտ մարդ էր. / Խանդութ՝ թե՛ խորոտ էր, թե՛ քաջ էր»:

Դավթին հավասար («առյուծ») լինելու զգացողությունը բնորոշ է հենց իրեն՝ Խանդութին: Առյուծաբար էր արդեն գուսանների միջոցով Դավթին հղած նրա նամակ-ուղերձը, ավելի ստույգ՝ նրանց տրված հրահանգը. «Կ’էրթաք, կը նստեք էնտեղ, / Դավթի առջեւ ինձի կը գովեք, / Որ էլնի, գա, ինձի առնի՛: / Թե հավնա˜վ ինձի, հավնա՛վ, / Թե չըհավնան՝ գլուխ քար, էրես պատ, /Էն էլ ինձի պետք չի»:

Խանդութն ուներ ապագա ամուսնու ընտրության իր անբեկանելի չափանիշը («Ով իմ մեջքը գետին դնի՝ / Ես էնոր կ’առնեմ»), ըստ որի էլ ընդունեց Դավթին. «Էսօր ես՝ դու կռիվ արինք, / Դու դրեցիր իմ մեջք գետին. / Էստուց ետքը՝ ես քե կնիկ, դու ին-ձի մարդ, / Ուր կը տանես՝ ա՛ռ ինձի տար»: Փոքր Մհերի հարսնացու Գոհարը եւս հարկ է համարում փորձության ենթարկել փեսացուին՝ վերջինիս ներկայանալով եղբոր կերպարով. եւ դարձյալ «առյուծին» «առյուծ» է հանդիպում: «Մհեր որ գուրզ թալեց, Գոհար վերուց. / Գոհար որ թալեց, Մհեր վերուց: / Մեկ մեկու չը կարցան հաղթեն»: 

Վերջապես՝ առյուծաբար չէ՞ր արդյոք Խանդութի արարքը՝ Դավթի սպանության տեղեկությունը ստանալուն պես ինքնասպան լինելը. «Ըստուց ետեւ արեւ-լուս ինձի հարամ ըլնի, / Ետեւ Դավթին ես աշխարք չեմ մնա»:  

Առածի խորհուրդը աներկբա է. տղամարդը ոչ մի առավելություն չունի սոսկ որ-պես տղամարդ, կինը ոչ մի պակասություն չունի միայն կին լինելու պատճառով (ոչ մի առավելություն էլ չպիտի ունենա, մինչդեռ որոշ կանայք շահարկում են իրենց սե-ռային առանձնահատկությունը): Չափանիշը «առյուծն» է՝ մարդ լինելը՝ «էգ լինի, թե որձ»:

Վալերի ՄԻՐԶՈՅԱՆ