Քարի երաժշտության եւ խոսքի վարպետ

Գեղատեսիլ Լոռվա Շնող գյուղի մասին, որ իր մարդկանցով վաղուց է հայտնի հայոց աշխարհին ու նրա սահմաններից շատ հեռու, առաջին հիշատակումները վերաբերում են Ք. ա. 2-րդ հազարամյակին: Բազմահարուստ մի տարեգրություն, բազում նկարագրեր ու գովք, իսկ ընդհանրացված պատմություն. շատ շեների նման. նաեւ Շնողը չուներ:

Չուներ, բայց 1999-ին ունեցավ: Ունեցավ իր տեսակի մեջ եզակի մի աշխատություն` «Կայծոն-Շնող» հայրենագիտարանը, որի մասին Հրանտ Մաթեւոսյանը պիտի գրեր. «Դա մի համապարփակ, անեզր ու լայնածավալ ընդգրկումով հայրենապատում է, մշակութային կարեւոր իրողություն ոչ միայն շնողցու, լոռեցու, այլեւ` յուրաքանչյուր հայի համար: Երբ ծանոթանում ես այս աշխատությանը, առաջինը զարմանքն ու հիացմունքն է պատում  քեզ. ի՜նչ մեղվաջան աշխատանք է, ինչ լրջախոհություն, ի՜նչ սեր ու նվիրում, ի՜նչ զորեղ զգացում է հող ու ջրի ուժը, հայրենիքի ձգողությունը… »:

Այդ ամենն իր ծննդավայրին պարգեւել է ճարտարապետության պատմաբան, դոկտոր (1993), պրո‎‎ֆեսոր (1994), ճարտարապետական գիտության ակադեմիայի թղթակից անդամ (2003) Գառնիկ Սմբատի Շախկյանը, ով, ինչպես ինքն է գրել, ծնվել է կորուստներով եւ բռնություններով առանձնացվող 1937-ին, դժգույն եղեռնի տարելիցից երկու օր առաջ: Երկու օր առաջ, որ հասցներ իր նախագծերին կյանք տալ ու նաեւ հավերժացնել եղեռնի զոհերի հիշատակը: 1989-ին արդեն ընթերցողի սեղանին էր նրա` Հայաստանի Հանրապետության տարածքի հուշարձաններին նվիրված ուղեցույց-ալբոմը («Խորհրդային Հայաստանի ճարտարապետական հուշարձանները»), գիրք, որն ամենքիս հոգում միշտ վառ է պահում ծննդավայրի ջահը, իսկ աշխարհասփյուռ մեր հայրենակիցների հոգում` նաեւ կրկին Հայաստան այցելելու կրակը: Հայաստան այցելելու կրակը, որի կայծը հեղինակն արդեն իր իսկ վառած ջահից էր («Լոռու պատմության քարակերտ էջերը», 1986 թ.) վերցրել, որի հիմնաքարն էլ կարելի է համարել մեկ այլ` «Օձունի եկեղեցի» (1983 թ.) մենագրությունը:

…Նոր բացահայտումներով, շքեղ պատկերավորմամբ Թումանյանների տոհմածառի խոր մեկնաբանությամբ էլ նա յուրովի է ներկայացնում եւ մեզ ավելի հարազատ դարձնում անմահ Թումանյանին: «Հովհաննես Թումանյան. հայրենագիտական համանվագներ», «Թումանյանի ընտանեկան աշխարհը» եւ «Ժպտադեմ, զվարճախոս ու զարմանահրաշ մեր Թումանյանը» աշխատություններով ու ընթերցողի, անգամ ամենահմուտ գրականագետների հնչեղ գնահատականներով դասվում թումանյանագետների շարքը ու դառնում առաջիններից մեկը` որպես մեծն Թումանյանի հետնորդ ու բազում պարգեւների հետ կրում նաեւ «Լոռվա ձոր» հայրենակցական միության կողմից տրվող «Թումանյանի հետնորդ» կոչումը, իսկ Թումանյան-Թորամանյան կապի բազմակողմանի լուսաբանման համար արժանացել է ՀՀ ԳԱԱ Թորոս Թորամանյանի (2013) մրցանակին, հետո նաեւ իր ջանքերով վերականգնված՝ «Հովհաննես Թումանյան» (2017) գրական մրցանակին:

Գառնիկ Շախկյանը երկու տասնյակից ավելի շենք-շինությունների, հուշակոթողների նախագծերի հեղինակ ու համահեղինակ է: Հեղինակ է 25 գրքերի, շուրջ 350 մասնագիտական, գրականագիտական հոդվածների եւ զեկուցումների: Գրել է բազմաթիվ կարծիքներ, գրախոսականներ, ընդդիմախոսքեր, կատարել ծավալուն եւ գնահատելի խմբագրական աշխատանք: Ամենեւին էլ նշված թվերից պակաս չեն եղել Գառնիկ Շախկյանի գործունեության մասին հոդվածներն ու կարծիքները: Նրա «Թումանյանական աշխարհ. Մշակութային գիտարան» (2016) ստվարածավալ աշխատությունը ինքնատիպ այցեքարտ է Լոռու եւ լոռեցիների (ոչ միայն) համար: Նրա կյանքի ճանապարհը մի այլ տեսանկյունից լուսավորում է «Կյանքի ճանապարհին օրերի հեւքով» (2016) գիրքը: Հայկական հանրագիտարանի գլխավոր խմբագիր Հովհաննես Այվազյանից էլ տեղեկանում ենք, որ Գառնիկ Շախկյանը ժամանակին աշխատակցել է «Հայկական հանրագիտարան» հրատարակչությանը: Նա «Հովհաննես Թումանյան. հանրագիտարան»-ի նախաձեռնության հեղինակներից էր եւ մի շարք հոդվածների հեղինակ: Ափսոս, որ նա չհասցրեց վայելել այս հանրագիտարանը թերթելու հաճույքը:

…Հիմա, երբ հեղինակի հոգին արդեն երկնքում է, նրա «Ոգի. Գույն. Կերպար» (2009) աշխատության ոգով ու գույներով տարաբնույթ կերպարներ կշարունակեն ներկայանալ ընթերցողին ու ներկայացնել շքեղ Լոռին, քանզի ՀՀ գիտության վաստակավոր գործիչ (2012) Գառնիկ Շախկյանի ձեռքին մշտավառ էր հայրենի եզերքի լույսի եւ սիրո ջահը: Շատ բան է հասցրել անել: Կարեւորը՝ ինչ անում էր սրտով, նվիրումով եւ օրինակելի ճաշակով էր անում իմ բարեկամը, ուսուցիչն ու ավագ ընկերը: Նա ապրում էր ինքնամոռաց, ապրում էր ավելի շատ ուրիշների հոգսերով: Ավելի շատ տալիս էր ու պատասխանի չէր էլ սպասում: Չէր սիրում լուսանկարվել, մեծարվել: Ալավերդու, Շնողի, Օձունի պատվավոր քաղաքացին ամենաշատը հպարտանում էր Պատվավոր շնողցու կոչմամբ: Համեստ էր ու անընդհատ շեշտում էր, որ արվածը գնահատելը ուրիշների գործն է: Հիմա ապրողներս բարձրաձայնում ենք, որ քարի երաժշտության եւ խոսքի վարպետի, Շնողի բոցավառ ջահակիրներից մեկի տեղը վերքի պես բաց է, ու պարտավոր ենք երբեք չմոռանալ նրա ջանքերն ու դասերը, սրբացած մասունքներ դարձած նրա նրբանկատ եւ բազմաբովանդակ ընծայագրերը: Երախտապարտ լինենք «Լոռվա ձոր» հայրենակցական միության նախագահ, բանասիրական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Սերգո Երիցյանին եւ բոլոր նրանց, ում ջանքերի գնով ետմահու լույս աշխարհ եկան «Թումանյանական հանրագիտակ» (2019) ուշագրավ գիրքը:

Կյանքի վերջին օրերին Գառնիկ Շախկյանը շատ էր խոսում իր գրական հետագծից ու մտադրված էր կազմելու մի հատընտիր: Կարծում եմ, որ այս մտադրությունը անկատար չի մնա: Գառնիկ Շախկյանը արժանի է անվանակոչությունների, քանզի ինքը կենդանության օրոք էլ մաքրել է իր ճանապարհից մոռացումի փոշին:

Վաղարշակ ՂՈՐԽՄԱԶՅԱՆ