«Սուրճի մշակույթի հայկական հետագիծը» նախագծի շրջանակներում Հովհաննես Թումանյանի թանգարանում բացվեց ինքնատիպ ու հետաքրքիր ցուցահանդես՝ մասնակցությամբ մայրաքաղաքում գործող Եղիշե Չարենցի, Մարտիրոս Սարյանի, Երվանդ Քոչարի, Ավետիք Իսահակյանի եւ Դերենիկ Դեմիրճյանի տուն-թանգարանների: Իսկ ցուցանմուշները նշյալ մշակութային օջախներից բերված մասունքներ էին՝ սուրճի պարագաներ՝ տարբեր ճաշակի ու տարբեր չափսերի նրբագեղ կամ շատ սովորական, երբեմն էլ կանթը կոտրված բաժակներ, որոնք տարիներ, գուցեեւ տասնամյակներ շարունակ օգտագործել են հայ գրչի ու վրձնի վերոնշյալ մեր մեծերը. վայելել են սուրճը հանգստի պահերին կամ թե արարելիս: Մասունքներ, որ առիթ են տվել տարբեր պատմությունների, զվարճալի զրույցների:
Ցուցահանդեսի բացման խոսքում թանգարանի տնօրեն Անի Եղիազարյանը համառոտակի անդրադարձավ իրենց նախաձեռնությանը, նշեց, որ նմանատիպ միջոցառումներն սկսվել են 2021-ից եւ ունեցել տարբեր խորագրեր՝ սուրճը գրականության մեջ, երաժշտարվեստում, գեղանկարչական կտավներում, մշակույթի այլ ոլորտներում: Այնուհետեւ սուրճի հայկական հետքի ուշագրավ պատմությանն անդրադարձավ նախագծի համադրող, թանգարանագետ Տաթեւ Սարոյանը: Նա նշեց, որ սուրճ բառը տպագիր խոսքում առաջինը կիրառել են 18-րդ դարի հեղինակ Խաչատուր Ջուղայեցին («Պատմություն պարսից» գրքում՝ գրված 1878-ին) եւ բառարանագիր Կլեոպատրա Սարաֆյանը («Բանալի գիտության»): Վկայակոչելով իր ուսումնասիրությունները` նա փաստեց, որ դեռեւս 17-րդ դարից հայ վաճառականները գործուն կապեր են հաստատել աշխարհի ամենախոշոր առեւտրական կենտրոնների հետ եւ այդ կապերի արդյունքում արտահանել ու ներմուծել են սուրճ, որի արդյունքում սուրճի տներ են բացել Եվրոպայի մի շարք քաղաքներում՝ Լոնդոնում, Փարիզում, Վիեննայում, Պրահայում, Օքսֆորդում, Մարսելում… Մինչեւ օրս, շեշտեց բանախոսը, այդ սրճարաններից շատերը շարունակում են գործել նույն հասցեներում, ավելին՝ հնարավոր է հանդիպել նաեւ դրանց հիմնադրումը վկայող ցուցատախտակներ՝ փակցված սրճարանների պատերին:
Ցուցահանդեսի մասնակից թանգարանների ներկայացուցիչներն առանձին-առանձին ներկայացրին իրենց բերած առարկաները, խոսեցին դրանք օգտագործած մեծերի սրճասիրության, նրանց նախասիրությունների, հյուրընկալումների, վարած խոսքուզրույցների մասին: Հայ մշակույթի երեւելի դեմքերի՝ սուրճի սեղանի շուրջ կամ հոտնկայս խոշոր գծանկարներով զարդարված ցուցասրահում էին Տիգրան Մանսուրյանը, Ավիկ Իսահակյանը, Հենրիկ Էդոյանը, մշակութային այլ գործիչներ, արվեստի բազմաթիվ սիրահարներ: Ավիկ Իսահակյանը վերհիշեց հռչակավոր իր պապին, ով 1936-ին, վերադառնալով հայրենիք, եվրոպաներից իր հետ բերել էր նաեւ… սուրճի մշակույթը եւ իր հարկի տակ առույգություն պարգեւող այդ ըմպելիքին ծանոթացրել շատուշատ գրչակիցների: Ընթացքում ցուցադրվեց սեղմ մի նկարահանում՝ Մարտիրոս Սարյանի եւ Շոստակովիչի մտերմիկ զրույցը սուրճի սեղանի շուրջ՝ իր՝ վրձնի վարպետի օջախում: Եզակի կադրեր, որոնց ականատեսը շատերս եղանք առաջին անգամ:
Ցուցասրահի պատերից մեկն էլ հատկացված է սուրճըմպման տեսարաններ, սուրճի պատրաստման պարագաներ ներկայացնող կտավներին, իսկ դրանց հեղինակները՝ հայտնի դեմքեր՝ Էդգար Շահին, Վարդգես Սուրենյանց, Երվանդ Քոչար, Վահրամ Գայֆեջյան: Ասել, թե նրանց համար էլ է սուրճը եղել առօրյայի մաս, շատերն անգամ անկարող են եղել օրն սկսել առանց բուրումնավետ ու առողջարար այդ ըմպելիքի:
Ակնդիրները ծանոթացան նաեւ մեծն Կոմիտասի, Հրաչյա Աճառյանի, Պարույր Սեւակի ըմպանակներին, Կոստանդնուպոլսի հայ վարպետների, ոսկերիչների մեծարվեստ աշխատանքներից մի քանիսին, Պերճ Պռոշյանի սրճեփ սարքին: Դիտեցին տեսանկարված այն մասունքը, երբ Պարույր Սեւակի կինը, ժպիտը դեմքին, սուրճ է մատուցում սիգարետից անբաժան իր հանճարեղ ամուսնուն… Իսկ այդ պատկերը մենք միայն հայտնի լուսանկարում էինք տեսել:
Բայց միայն այսքանը չէ. այցելուներին կհետաքրքրեն նաեւ, թե սուրճի ինչ բաժակներ են օգտագործել մեծն Թումանյանը, Համո Սահյանը, Լուսինե Զաքարյանը, Օլգա Գուլազյանը, Արուս Ոսկանյանը, Օլգա Մայսուրյանը: Թե ինչպիսին են հայոց երգի վեհափառ Կոմիտասի երեք բաժակները՝ բերված իր ծննդավայր Կուտինայից, կամ Գուլազյանի գավաթը՝ Սասունցի Դավթի պատկերով…
Ուշագրավ է ցուցասրահի՝ մայրաքաղաքի Օղակաձեւ զբոսայգու «Արագիլ» սրճարանի նմանությամբ ստեղծված գողտրիկ անկյունը, որտեղ էլ տեղի ունեցավ սուրճըմպման սպասված արարողությունը: Եվ այստեղ էլ շարունակվեցին զվարճալի պատմությունները սուրճի սիրահար մեծերի կյանքից՝ Խրիմյան Հայրիկ, Վահրամ Փափազյան, Արամ Խաչատրյան, Երվանդ Օտյան, այլք…
