Իսկ նրա վիրավոր սիրտը սեր էր տենչում…

Իրենց դաժանությամբ սանձազերծված բոլոր պատերազմները եւ նման են իրար, եւ նման չեն: Սակայն ակնհայտ է, որ դրանք մեծամասամբ զավթողական բնույթ են կրում, միտված են ազգային, համամարդկային արժեքների ոչնչացմանը եւ անդառնալի կորուստների, դժբախտությունների պատճառ են: Դա ապացուցվեց ինչպես Հայրենական մեծ պատերազմի, այնպես էլ՝ Արցախին թշնամու կողմից պարտադրված երեք պատերազմների ժամանակ: Ընթերցողներին՝ Մեծ հայրենականից տուն չդարձած հայազգի հերոս զավակներից մեկի ողբերգական ճակատագրի մասին է այս ակնարկը…

Մեծ հաղթանակի տոնակատարության նախօրյակին էր: Զոհված այգեստանցիների հիշա-տակին կառուցված հուշահամալիրի հանդիսավոր բացման կապակցությամբ իմ մտո-րումներն ու խոհերն էի շարադրել նահատակված հայրենակիցներիս մասին: Մի խումբ կտրիճների թվում հիշատակել էի նաեւ գվարդիայի մայոր Աշոտ Նասիբյանի անունը, ով գարուն հասակում, երբ այնքան մոտ էր հաղթանակը, ընկավ քաջի մահով: Նա ընդամենը 22 տարեկան էր, ու աչքները ճամփին սպասում էին մայրը, եղբայրն ու քույրերը, սիրած հարսնացուն: Ասպիրանտուրայում, որտեղ պիտի շարունակվեին ուսումնառության տա-րիները, նրա տեղը թափուր էր մնացել… Ու ահա տասնյակ տարիներ են, ինչ անդառնալի կորստից կսկծում են հարազատների սրտերը: Ախր, մոռանալ կլինի՞…

Նրա սխրագործության, մարտական անցած ճանապարհի եւ Արցախյան ազատամարտի հերոսների, այդ թվում` այգեստանցիների կերպարներում որոշակի նմանություն եւ խոր-հուրդ եմ տեսնում: Ահա թե ինչու որոշեցի չշրջանցել Մեծ հայրենականի նահատակներից մեկին` Աշոտ Նասիբյանին, որի անցած ուղին Արցախյան պատերազմի տարիներին ար-ժանապատվորեն շարունակեցին մեր հայրերը, եղբայրներն ու զավակները:

…Վաղամեռիկ հայրենակցիս մասին գրելու շարժառիթը այն եղավ, երբ օրերից մի օր մտախոհ խմբագրություն եկավ Արցախի հարգված մտավորականներից մեկը` 20-րդ դա-րի Արցախի լավագույն մանկավարժ, հանգուցյալ Արամ Մարտիրոսյանը:

-Չես պատկերացնում, թե ինչպիսի բացառիկ ընդունակությունների տեր երիտասարդ էր…

-Կներեք, ո՞ւմ մասին է խոսքը,- չկարողացա կռահել:

-Այս ջահել մայորի, իմ շատ սիրելի աշակերտի` Աշոտի,- անհամբեր ասաց զրուցակիցս եւ ծոցատետրից հանելով զինվորականի խունացած լուսանկարը՝ պարզեց ինձ:- Քո հայրե-նակիցն է, անունն էլ դեռ մի առիթով հիշատակել ես թերթում…

* * *

Մանկությունն անցել է ծննդավայրում՝ պապենական թթենիների հայացքի տակ, Մեղրա-գետի ափերին: Այգեստանի (Բալուջայի) 7-ամյա դպրոցն ավարտելուց հետո աչքաբաց պատանին ուսումը շարունակել է Ստեփանակերտի թիվ 1 միջնակարգ դպրոցում: Կրթօջախի պարծանքն էր Աշոտը: Չնայած դասարանում ամենափոքրն ու տկարն էր, սա-կայն խորհրդավոր ու թախծոտ աչքերում մի ամբողջ աշխարհ կարելի էր ընթերցել…

-Արտակարգ ընդունակությունների տեր էր Աշոտը,- նախկին սանի մասին ափսոսանքով վերհիշում էր Արամ Մարտիրոսյանը:- Նա իր իմացությամբ հիացնում էր բոլորին: Իսկ որ-քա՜ն զգայուն էր ու համեստ, ուսուցիչներիս նկատմամբ` ուշադիր: Նրա նայվածքը, քայլ-վածքն անգամ սրտեր էին գերում…

Միջնակարգը գերազանց ավարտելուց հետո դպրոցի մանկավարժական խորհրդի երաշ-խավորությամբ Աշոտն ընդունելության քննություններ պիտի հանձներ Երեւանի պետա-կան համալսարանում: Որպես մանկխորհի ներկայացուցիչ` այստեղ էր նաեւ Ա. Մարտի-րոսյանը: Նա հուզմունքով հիշեց այն պահերը, երբ սիրելի սանը բուհի ուսանող պիտի դառնար:

Ալեհեր պրոֆեսորը, որ ընդունելության քննությունների հանձնաժողովի նախագահն էր, հայացքով չափեց Աշոտին ու տարակուսանքով թոթվեց ուսերը.

-Այս երեխային ինչո՞ւ եք բերել: Ուսանող դառնալու համար շատ չի՞ շտապում…

-Նա ճիշտ ժամանակին է եկել, մի՛ անհանգստացեք, պրոֆեսո՛ր: Տարիքը համապատաս-խանում է, իսկ գիտելիքների իմացության վրա կարող եք բոլորովին չկասկածել,- բացատ-րեց Ա. Մարտիրոսյանը:

-Դե որ այդպես է, բալիկ ջան, մոտեցիր գրատախտակին,- ձեռքը մտերմաբար Աշոտի ու-սին դրեց պրոֆեսորը:- Աթոռ դրեք, թող խոխան բարձրանա, բոյը չի հասնում գրատախ-տակին…

Բոլորը հիացել էին «փոքրիկ դիմորդի» խելացի պատասխաններով: Եվ ամենից շատ` հանձնաժողովի նախագահը: Ծերունազարդ պրոֆեսորը մոտեցավ, գրկեց, աթոռից իջեց-րեց Աշոտին ու համբուրելով ճակատը, ասաց.

-Կեցցե՛ս, տղա՛ս: Դու իսկական մաթեմատիկոս ես:

… Ուսումնառության տարիներն այնքան արագ սահեցին, որ Աշոտն էլ չիմացավ, թե երբ եկան ավարտական քննությունները: Ոչ, ամենեւին էլ անհոգ չէին այդ տարիները: Դրանք լի էին արհավիրքներով, թշնամու կողմից բզկտված հայրենի հողի հառաչանքով: Ու ան-հանգիստ էր սիրտն Աշոտի: Ավարտական կուրսում սովորելու ժամանակ նա մի խումբ դասախոսների եւ ուսանողների հետ դիմեց զինկոմիսարիատ` կամավոր ռազմաճակատ մեկնելու համար:

Մերժեցին, ասացին` համալսարանի պրոֆեսորադասախոսական կազմը մեծ հույսեր է կապում իր հետ, եւ գիտության մարդ պիտի դառնա: Ստուգարքային գրքույկում միայն «գերազանց» գնահատականն էր հիշատակված: Վաղամեռիկ եղբոր գրքույկը հիմա էլ անձնական իրերի հետ խնամքով պահում է քույրը` Լիդան, որպես անմոռաց հուշ, որպես թանկագին մասունք:

Սկզբում սիրելի դասախոս Սերգեյ Մաշուրյանը զորակոչվեց, որը դեռ մեկ տարի չանցած՝ նահատակվեց ռազմի դաշտում: Ապա Աշոտը մեկնեց, երբ նոր էր հանձնել ավարտական քննությունները եւ մաթեմատիկոսի (գերազանցիկի) դիպլոմ ստացել` երաշխավորվելով ասպիրանտուրայում սովորելու: Սիրելի ուսանողին ընծայագրած գրքի առաջին էջում ըն-թերցում ենք. «Իմ լավագույն, շատ սիրելի ուսանող Աշոտ Նասիբյանին: Սերգեյ Մաշուր-յանից: 5.06.41 թ.»:

Ընծայագրից հետո անմոռանալի դասախոսի մասին իր մտորումներն էր թղթին հանձնել եւ Աշոտը. «Երեւի շատերն են դիտել «Զանգեզուր» հիասքանչ կինոֆիլմը: Հավանաբար, ձեր հիշողության մեջ թարմ է մնացել Մակիչի կերպարը: Սերգեյ Մաշուրյանը պատմական Մակիչի («Զանգեզուրում») հարազատ եղբայրն էր, ֆիզիկամաթեմատիկական գիտու-թյունների թեկնածու, դոցենտ: Նա կարճահասակ, բարեհամբույր մի երիտասարդ էր: Բու-հի այն առաջին դասախոսներից էր, որոնք թողեցին խաղաղ, ստեղծարար աշխատանքն ու կանգնեցին հայրենիքի պաշտպանության դիրքերում: Թշնամու գնդակը խոցեց նրա սիրտը: Եվ Տագանրոգի մոտ կտրվեց անվեհեր զինվորի կյանքի թելը: Խոնարհում եմ գլուխս քո գերեզմանի առաջ, իմ անմոռանալի ուսուցիչ: Աշոտ Նասիբյան: 1.01.42 թ.»:

Այսպիսի տողեր էր թողել Աշոտը ծոցատետրի էջերում, առանց գուշակելու իր մոտալուտ մահը: Իսկ այն դաժանորեն վրա հասավ մայիսի 7-ին, երբ Մեծ հաղթանակին ընդամենը երկու օր էր մնացել: Գվարդիայի մայոր Աշոտ Նասիբյանն իր գումարտակի զինվորներով մասնակցում էր Բեռլինի ազատագրման համար մղվող թեժ մարտերին: Նա արդեն երկ-րորդ Կարմիր աստղի շքանշանին էր արժանացել: Ու մարտի դադարի պահին Աշոտը հասցրեց նամակ-երկտող (բացիկների հետ միասին, որոնք այսօր էլ պահպանվում են նրա քույրերի մոտ) ուղարկել հարազատներին ու սիրած աղջկան` հիշեցնելով, որ պատե-րազմն արդեն մոտենում է ավարտին, եւ շուտով տուն կդառնա:

Հավատով գրեց նա այդ տողերը, սակայն… «տեր չկանգնեց» իր խոսքերին: Իսկ հայրա-կան հարկի տակ քեֆի պատրաստություն էին քաշել հարազատները, Երեւանում սիրած աղջիկը շարունակ ներս ու դուրս էր անում, սրտատրոփ պահում նրա ճամփան, ասպի-րանտուրայում նրա անվամբ արդեն փաստաթուղթ էր լրացվել…

Մայիսը հաղթանակի զգեստ էր հագել ու պատրաստվում էր հրավառության տոնին: Մինչ-դեռ հայրենական հանդերի կանաչ-ծաղկունքին, մոր եւ սիրած աղջկա համբույրին կարոտ նրա վիրավոր շուրթերը սեր էին տենչում…

ՀԵՐՈՍՆԵՐԸ չեն մեռնում: Հիրավի, այդպես է: Նրանց սրտերը տրոփում են մեզ հետ, ու ամեն քայլափոխի զգում ենք նրանց շնչառությունը, ընթերցում թախծոտ հայացքների խորհրդավոր լռությունը, ունկնդրում նրանց հոգու կանչը: Եվ հուշերը մեզ հանգիստ չեն տալիս, երակներում մեր շարունակ ինչ-որ անսովոր զգացում է խտուտ գալիս: Դա ան-մահներին հավերժ հիշելու զգացումն է: Նահատակների կարոտից այրվել-վառվելու զգա-ցումը: Բոլորին մեկ առ մեկ հիշելը յուրաքանչյուրիս պարտքն է: Այդ զգացումը խոր ար-մատ ունի նաեւ Աշոտ Նասիբյանին ճանաչողների, նրա հարազատների, ընկերների, հայ-րենակիցների սրտերում:

Ստեփանակերտի թիվ 1 միջնակարգ դպրոցում ստեղծված է փոքրիկ անկյուն, որտեղ տեղ են գտել նրա զինվորական լուսանկարը, անձնական իրեր, մասունքներ: Նրա լուսան-կարները տեղադրված են ծննդավայր Այգեստանի` Մեծ հայրենականում զոհվածների հիշատակին կառուցված փառքի հուշասրահում, Երեւանի պետական համալսարանի թանգարանում (դիպլոմի հետ միասին): Վաղամեռիկ կուրսընկերոջ հիշատակը վառ են պահում բուհի պրոֆեսորադասախոսական կազմի այն անդամները, ովքեր Աշոտի հետ գիտության միեւնույն դժվարին ու պատվաբեր ճանապարհն են անցել: Տարիներ առաջ էլ Աշոտի հարազատները գյուղի դպրոցում նրա անվամբ համակարգչային դասարան են բացել…

-Պատերազմն ավարտվելուց 10 տարի էր անցել,- հիշում է Աշոտի քույրը` Լիդան:- Անդառ-նալի կորստից դեռ կսկծում էին մեր վերքերը: Հայկանուշ մայրիկիս խնդրանքով քրոջս հետ Երեւան էի գնացել` համալսարանի հանրակացարանից եղբորս անկողինը, հա-գուստներն ու անձնական մյուս իրերը (գրքերը, ստուգարքային գրքույկը եւ այլն) բերելու: Իմանալով մեր ով լինելը՝ դասախոսներն ափսոսանքով արտահայտվեցին Աշոտի զոհվե-լու մասին: Մենք լսել էինք, որ ուսումնառության տարիներին Աշոտը սիրած հարսնացու է ունեցել` Հեղուշ անունով: Նրան գտանք գրադարանի ընթերցասրահում: Ավելի ճիշտ` մեզ ցույց տվին, ձեր փնտրած Հեղուշն է` ասացին: Մենք նստեցինք վերջին նստարանին եւ լուռ, արցունքը կոկորդի մեջ խեղդելով, սպասեցինք` մինչեւ բոլորը կթողնեն ընթերցաս-րահը: Ոտից գլուխ սեւ էր հագել եղբորս հարսնացուն, մտախոհ հայացքը գրասեղանից չէր բարձրացնում: Երբ պիտի փակվեր ընթերցասրահը, մենք դանդաղաքայլ մոտեցանք ու արտասվելով փարվեցինք նրան: Հեղուշը շվարել-կանգնել էր մտամոլոր…

-Աղջիկներ, ի՞նչ է պատահել: Ախր… ոչինչ չհասկացա,- փորձեց մեզ հանգստացնել նա:

-Ղարաբաղից ենք եկել,- փղձկացի ես:- Աշոտի քույրերն ենք…

Խոսքերն այս լսելուն պես Հեղուշը հանկարծակիի եկավ: Նա հուզմունքից կորցրել էր իրեն…

-Հարազատներս, սիրելինե՜րս,- արցունքների միջից շշնջաց նա:- Ախր ինչո՞ւ այսպես հան-դիպեցինք: Այն օրվանից, ինչ լսել եմ Աշոտի զոհվելու մասին, օրս սեւ է, սիրտս` սեւ: Ուրիշ էր, բոլորովին ուրիշ էր նա…

Տեւական լռությունից հետո Հեղուշը հուշեր պատմեց Աշոտի մասին: Հրաժեշտի պահին նա փոքրիկ գրքույկի միջից երկու լուսանկար հանեց ու ասաց. «Ո՞վ իմանա` մեկ էլ երբ կհանդիպենք: Որպես մասունք՝ այս լուսանկարներն են ինձ մոտ մնացել: Այսօր սրտի դո-ղով մեկը ձեզ եմ հանձնում, տարեք, թող Հայկանուշ մայրիկն էլ իր կարոտն առնի…»:

Այսօր էլ անձնական մյուս իրերի հետ քույր Լիդան խնամքով պահում է եղբոր զինվորա-կան լուսանկարները, նրա մասունքները` որպես այրող հուշ, որպես չխամրող ծաղիկներ կտակելով թոռներին եւ ծոռներին: Իսկ ծաղիկների առջեւ գլխարկ են հանում ու խոնարհ-վում…

Դավիթ ՄԻՔԱՅԵԼՅԱՆ

Ստեփանակերտ