Բացի լեզվի բնական անկատարությունից եւ բառագործածության ընթացքում դժվար հաղթահարելի անհստակությունից եւ խառնաշփոթից, մարդիկ մեղավոր են լինում միտումնավոր մոլորությունների եւ զանցառությունների համար, որոնց հետեւանքով բառերը, որպես նշաններ, հակառակ իրենց բնույթի դառնում են պակաս հստակ եւ մեկը մյուսից իրենց նշանակությամբ դյուրին չզանազանվող:
Նման չարաշահման առաջին եւ ամենից ակնհայտ տեսակը բառերի գործածու-թյուններն է առանց դրանք արտահայտող գաղափարների պարզ տարբերակման, իսկ առավել վատթարը՝ նշանների գործածությունը առանց նշանակության: Բոլոր լեզուներում հնարավոր է հայտնաբերել բառեր, որոնց դիտարկումը ցույց է տալիս, որ դրանք պարզ ու միմյանցից տարբերվող գաղափարների նշաններ չեն, ընդ որում ո՛չ իրենց ծագմամբ, ո՛չ էլ համապատասխան գործածությամբ: Դրանք ներմուծում են սովորաբար փիլիսոփայական եւ կրոնական աղանդները: Դրանց արարիչները եւ հո-վանավորները, երբ ջանում են արտահայտել առանձնահատուկ, սովորական հաս-կացությունների շրջանակից դուրս մի բան, կամ ուզում են աջակցություն հայտնել որեւէ արտառոց կարծիքի, կամ էլ սեփական վարկածի ինչ-որ թերություն, հազվա-դեպ են խուսափում նոր բառեր ստեղծելու գայթակղությունից, բառեր, որոնք ուշադիր զննելիս արդարացիորեն կարող ենք անվանել «տերմիններ առանց նշանակության»:
Մարդիկ վերցնում են այն բառերը, որոնք գտնում են շրջապատի անձանց բա-ռապաշարում, եւ որպեսզի չերեւա, թե իրենք չգիտեն դրանց նշանակությունը, դրանք գործածում են վստահաբար՝ գլուխ չջարդելով իրենց հարց տալու, թե այդ բառերն ունե՞ն որոշակի, իրենց ամրակցված իմաստ: Ի դեպ, նման հարմարավետությունից բացի, նրանք նաեւ այլ առավելություն են ստանում. եթե նրանք հազվադեպ են իրավացի լինում իրենց դատողությունների մեջ, ապա նույնքան հազվադեպ է հնարավոր բացահայտել նրանց սխալը: Քանզի մոլորությունից ազատել այն մարդկանց, որոնք չունեն կայուն ըմբռնումներ, նույնն է, թե թափառականից, որ ապրելու մշտական տեղ չունի, խլես նրա կացարանը:
Բառերի չարաշահման մյուս տեսակը դրանց գործածության անհետեւողակա-նությունն է: Դժվար է գտնել մի այնպիսի դատողություն որեւէ հարցի շուրջ, հատկա-պես վիճելի հարցի, որն ուշադրությամբ կարդալիս չնկատենք, որ միեւնույն բառերը (եւ սովորաբար տվալ դատողության կամ վիճաբանության համար ամենակարեւոր-ները) գործադրվում են մեկ այս, մեկ այն խումբ պարզ գաղափարների համար, իսկ դա հենց բառերի չարաշահում է: Բառերը պետք է իմ գաղափարների նշանները լինելն եւ այլոց դրանք բացատրեն եւ ոչ թե ինչ-որ բնական պատկանելությամբ, այլ իմ կամքն արտահայտելով: Իսկ եթե ես բառերով մեկ մի բան եմ նշանակում, մեկ այլ բան, ապա դա ակնհայտ խաբեություն է ու չարաշահում….
Փառաբանված վիճարվեստը մեծապես ուժեղացրեց լեզուների բնական անկա-տարությունը, քանի որ վերջինս գործադրվում է եւ հարմարեցվում ավելի շատ այն բանի համար, որ շփոթեցնի բառերի նշանակությունները, քան թե ի նպաստ ճշմար-տության բացահայտմանը: Եվ երբ ծանոթանում ենք այդ բնույթի գիտական աշխա-տություններին, համոզվում ենք, որ դրանցում բառերն ավելի անորոշ են, անհստակ եւ անհավաստի, քան սովորական զրույցի ընթացքում….
Ես ընդունում եմ, որ այն խոսակցություններում, որտեղ մենք ավելի շատ բավա-կանություն եւ հաճույք ենք փնտրում, քան թե գիտելիքների հարստացում, պատկե-րավոր արտահայտությունները չեն կարող թերություն համարվել: Բայց եթե մենք խոսում ենք իրերի մասին, ինչպիսին որ դրանք կան, ապա պետք է ընդունենք, որ ճարտասանական ամեն մի արվեստ, որ դուրս է խոսքին հստակություն եւ կարգավորվածություն հաղորդելու շրջանակներից, բառերի ամեն մի պատկերավոր եւ արհեստական գործածություն նպատակ ունի ներշնչելու լոկ կեղծ գաղափարներ, մոլորեցնելու դատողունակությունը, հետեւաբար իրականում զուտ խաբեություն են:
Չեմ կարող չնշել հետեւյալը. որքա՛ն քիչ է անհանգստացնում մարդկությանը իմացության եւ ճշմարտության պահպանումն ու կատարելագործումը, որքա՛ն գերա-դասելի է ու որքա՛ն է խթանվում խաբելու արվեստը: Ակնհայտ է, թե որքան են մարդիկ սիրում խաբել եւ խաբված լինել, եթե ճարտասանությունը, մոլորեցնելու եւ խաբելու այդ հզոր զենքը ունի իր հաստիքային պրոֆեսորները, դասավանդվում է հրապարա-կորեն եւ միշտ մեծ հարգանք է վայելել: Եվ ես չեմ կասկածում, որ նրա դեմ իմ շատ խոսելը կհամարվի մեծ հանդգնություն, եթե ոչ կոպտություն: Գեղեցիկ սեռի պես՝ պերճախոսությունը չափազանց անդիմադրելի հմայք ունի, որ երբեւէ թույլ տա խոսելու իր դեմ: Եվ զուր է խաբելու արվեստից դժգոհելը, եթե մարդիկ հաճույք են ստանում այն բանում, որ խաբած լինեն:
Պատրաստել է Վ. ՄԻՐԶՈՅԱՆԸ
