Ջրածինը էներգիայի իդեալական աղբյուր է եւ էկոլոգիապես մաքուր վառելիք: Նրա այրման ջերմությունը (1.17 ԳՋոուլ / կգ) գրեթե երեք անգամ գերազանցում է նավթին եւ չորս անգամ ածխին կամ բնական գազին: 2018 թ. աշխարհում ջրածնի սպառումը կազմել է մոտ 74 միլիոն տոննա: Մինչեւ 2030 թ. դրա տարեկան պահանջարկը կարող է աճել մինչեւ 100-114 միլիոն տոննայի՝ մոտ 2 դոլար/կգ արտադրական արժեքով: Մինչեւ 2050 թ. ջրածինը կկազմի աշխարհի էներգետիկ կարիքների 18 տոկոսը:
2019 թ. ջրածնային վառելիքով աշխատող տրանսպորտային միջոցների թիվը կազմեց 25000 մեքենա, իսկ ավելի քան 12000-ը՝ վերջին տարվա ընթացքում: Այս ոլորտի առաջատարներն են ԱՄՆ-ը, Չինաստանը, Ճապոնիան եւ Կորեայի Հանրապետությունը: Հարավային Կորեայի Չհանվոն քաղաքում սկսել են ջրածնային վառելիքով աշխատող աշխարհում առաջին աղբատար մեքենայի փորձարկումները։
5 տոննա բեռնատարողությամբ մեքենան մշակվում է 2017-ից յոթ պետական եւ մասնավոր ձեռնարկությունների, այդ թվում՝ «Hyundai Motors» ընկերության մասնակցությամբ: Նախագծի արժեքը 9.2 մլն դոլար է: Ջրածնային վառելիքի կիրառումը թույլ է տալիս վերացնել վտանգավոր գազերի արտանետումներն ու նվազեցնել մեքենայի աշխատանքի ժամանակ աղմուկը: Մեկ լիցքավորմամբ մեքենան անցնում է 350 կմ ճանապարհ:
Ջրածնային էներգիան նպաստում է ոչ միայն նոր էկոլոգիապես ընդունելի աղբյուրի զարգացմանը, այլեւ խթան է ավանդական վառելիքի ավելի արդյունավետ օգտագործման հասնելու, օգտագործված շարժիչների արդյունավետության բարձրացման եւ վառելիքի բնապահպանական անվտանգության բարձր աստիճանի ապահովման համար: Միեւնույն ժամանակ, էլեկտրակայանների վառարաններում, մեքենաների եւ այլ տրանսպորտային միջոցների շարժիչներում ջրածնի էկոլոգիապես ընդունելի օգտագործման ճանապարհին կան զգալի «խոչընդոտներ»:
Ջրածնի այրման ջերմաստիճանը թթվածնի մթնոլորտում կարող է գերազանցել 2800 աստիճանը (հազար աստիճանով բարձր, քան մեթանի այրման ջերմաստիճանը): Այս ջերմաստիճանը բնորոշ է ինքնաթիռներին եւ հրթիռային շարժիչներին: Այն կպահանջի ջերմակայուն մետաղների օգտագործում ջրածնային վառարանների կառուցման ժամանակ:
Ըստ աստղաֆիզիկոսների՝ ջրածինը կազմում է տիեզերքի զանգվածի 99 տոկոսը, իսկ արեգակի մթնոլորտում ջրածնի քաշային բաժինը գերազանցում է 90 տոկոսը: Ընդ որում՝ այսօր գործնականում օգտագործվող ամբողջ ջրածինն արտադրվում է միայն արտադրական (արհեստական) մեթոդով: Ճապոնիան առաջին երկիրն էր, որը ձեւակերպեց ջրածնի իր ազգային ռազմավարությունը 2017 թ.: 2019-ին այստեղ ընդունվեց ջրածնի եւ վառելիքի բջիջների ռազմավարական ճանապարհային քարտեզը: 2019 թ. Կորեայի Հանրապետությունը բացահայտեց ջրածնի զարգացման ռազմավարական ծրագրերը: Ջրածնի օգտագործման ռազմավարական հեռանկարները մեծապես կապված են ցածր ածխածնային ջրածնի էներգետիկ տեխնոլոգիաների ներդրման հետ, որոնք հնարավորություն են տալիս նվազեցնել ջերմոցային գազերի արտանետումները:
Ճապոնիայում «Mitsubishi Hitachi Power Systems»-ը մի քանի տարի առաջ հաջողությամբ փորձարկեց բարձր հզորությամբ գազատուրբինը իր էլեկտրակայաններից մեկում՝ բնական գազի մոտ 30 տոկոսը փոխարինելով ջրածնով: Ելքի գազի ջերմաստիճանը մոտ 1600 աստիճան էր: Հին ավանդական սարքավորումները դիմակայեցին նման բեռին: Ընկերության հանձնարարականում նշվում է, որ 80 տոկոս բնական գազի եւ 20 տոկոս ջրածնի վառելիքի խառնուրդի օգտագործումը տնտեսապես եւ էկոլոգիապես ընդունելի է:
2018 թ. ճապոնական «Kawasaki Heavy Industries» եւ «Obayashi» ընկերությունները տուրբինի կարճաժամկետ փորձարկումներ կատարեցին: Արդյունքում՝ Կոբեում գտնվող ՋԷԿ-ը, որը պատկանում է ընկերությունների կոնսորցիումին, անցավ ջրածնի եւ բնական գազի խառնուրդի շահագործմանը` 20 տոկոս եւ 80 տոկոս հարաբերակցությամբ: Գազով աշխատող ՋԷԿ-ի վառելիքի խառնուրդին ջրածնի ավելացման փորձեր են կատարվում ոչ միայն Ճապոնիայում: Մեծ Բրիտանիայում, Բելգիայում, ԱՄՆ-ում եւ Նոր Զելանդիայում վառելիքի մեջ խառնված ջրածնի մասնաբաժինը կազմում է 0.1 տոկոս, Գերմանիայում`10 տոկոս, Նիդեռլանդներում` 12 տոկոս:
2020 թ. հոկտեմբերին Ռուսաստանի Դաշնության կառավարությունը հաստատեց մինչեւ 2024 թ. ջրածնային էներգիայի զարգացման գործողությունների ծրագիրը («ճանապարհային քարտեզ»): Նախատեսվում է ձեւավորել եւ իրականացնել ջրածնի էներգետիկայի բնագավառի նախագծերի պետական աջակցության միջոցառումներ, բարելավել կարգավորիչ դաշտը, ամրապնդել ռուսաստանյան ընկերությունների դիրքերը ջրածնի վաճառքի շուկաներում եւ իրականացնել հետազոտություններ ու մշակումներ:
Ամփոփելով՝ պետք է նշել, որ մարդկության նշանակալից հաջողությունը գնալով նոր տեսակի վառելիքի (վառելափայտից ածուխ, նավթ եւ բնական գազ եւ վերջապես՝ միջուկային էներգիա), ինչպես նաեւ ջրածնի էներգիայի վաղաժամ ներդրման տեխնոլոգիաների արդյունավետ զարգացումը պահանջում են համապարփակ միջոցառումների իրականացում:
Ջրածնային էներգիայի օգտագործման միջազգային փորձը ցույց է տալիս, որ անհրաժեշտ է ՀՀ-ի համար կազմել «Ջրածնային էներգիայի օգտագործման մինչեւ 2040 թ. ռազմավարություն»: Տեխնիկական բուհերում եւ քոլեջներում մտցնել «Ջրածնային էներգետիկա» առարկան: Ունենալ դասագիրք: Երեւանի եւ Հրազդանի ՋԷԿ-երի համար կատարել գիտական ուսումնասիրություն վերը նշված հարցերի վերաբերյալ:
Ստեփան ՊԱՊԻԿՅԱՆ
Հայկական էներգետիկական ակադեմիայի հիմնադիր նախագահ, Ռուսաստանի բնագիտության ակադեմիայի պրոֆեսոր
