Ճարտարապետության դոկտոր, պրոֆեսոր, ՃՇԱՀՀ Գէկ ամբիոնի վարիչ, Հայաստանի անձավագիտական կենտրոնի նախագահ Սամվել Մ. ՇԱՀԻՆՅԱՆԸ օգոստոս-սեպտեմբեր ամիսներին մասնակցել է 3 գիտաժողովների Եվրոպայում: Այսպես, Քարանձավագետների միջազգային միավորման հերթական գիտաժողովը՝ «18th International Congress of Speleology-UIS 2022»-ը, տեղի ունեցավ Ֆրանսիայում, Մոնբալանի Տեխնոլաք համալսարանի տարածքում: Զուգահեռաբար Եվրոպայի քարանձավագետներն անցկացնում էին իրենց տարեկան գիտաժողովը՝ «Eurospeleo Forum»-ը: Մյուսը՝ Սիցիլիայի Կուստարաչի ավանում, որտեղ «Cirs Ragusa» ընկերակցության միջոցով եւ UIS-ի հովանավորությամբ կազմակերպվել էր միջազգային գիտաժողով «Man and Karst 2022» խորագրով: Ահա այս առթիվ է «ՀՀ» թղթակցի զրույցը գիտնականի հետ:
-«18th International Congress of Speleology-UIS 2022», «Eurospeleo Forum»-ի գիտաժողովներում էլ,-ասաց նա,- բացի գիտական զեկուցումներից, զուգահեռաբար անհրաժեշտ էր Հայաստանի ներկայացուցչական կարգավիճակի հետ կապված մի շարք խնդիրներ լուծել եւ հավուր պատշաճի ներկայանալ գիտական հասարակայնությանը: Իսկ խնդիրները ծագել էին աշխարհաքաղաքական բարդ իրավիճակների հետեւանքով: Դրանցից ամենակարեւորը համաշխարհային եւ եվրոպական միությունների ղեկավարությունների հակականոնադրական որոշումներն էին: Առաջինը՝ ռուսերենը, որպես պաշտոնական լեզու, գիտական շրջանառությունից հանելու որոշումն էր, որը, ըստ էության, նաեւ ՄԱԿ-ի կանոնադրության կոպիտ խախտում էր, եւ երկրորդը՝ Ռուսաստանի քարանձավագետներին ֆորումի աշխատանքներին մասնակցելու արգելափակումն էր: Այս վերջինը բացահայտ նեոստալինիզմի դրսեւորում էր, որի դեմ դեռ մեկ տարի առաջ մի քանի երկրների մի շարք գիտնականների հետ հանդես եկանք խիստ քննադատությամբ: Սակայն խնդիրը միայն ՌԴ-ն չէր: Վերջիվերջո, հզոր երկիր է եւ իր առաջ ծառացած խնդիրները, այդ թվում եւ՝ գիտնականների, կարող է լուծել:
Սակայն ՌԴ եւ ռուս գիտնակաների մուտքը «Eurospeleo Forum»-ի ասամբլեայի նիստերին մասնակցելու արգելափակումից զատ՝ նրանք Հայաստանի Հանրապետության անվանումը հանել էին ընդհանուր ցուցակից: Մենք պաշտոնական մի քանի նամակներ էինք հասցեագրել UIS-ի նախագահ Ջորջ Վենիին եւ ընդամենը մեկ պատասխան ստացել Բավարիայի քարանձավագետների միության նախագահից՝ Ալենա Գեսսերեթից, իբր, չենք վճարել անդամավճարը: Մենք ուղարկեցինք վճարման բոլոր անդորրագրերը, որտեղ նշված էր, որ մինչեւ 2023 թ. վճարել ենք երկու կազմակերպությունների մասնակցության վճարները:
Դրանից հետո՝ լռություն: Այնուհետ միակ տրամաբանական որոշումը կայացրինք, որ անպայման պետք է մեկնել Մոնբլան եւ բոլոր հարցերը տեղում լուծել: Ես ամենախիստ պահանջատերի սկզբունքով խնդիրն առաջ քաշեցի Վեննի առաջ ոչ պաշտոնական մեր հանդիպմանը, որտեղ էին նաեւ մեր բոլոր ծրագրերին դեմ քվեարկող երկրների՝ Թուրքիայի, Հունգարիայի, Ուկրաինայի, Իսրայելի ներկայացուցիչները: Հայտարարեցի, որ գիտնականներից եւ լեռնային մարզաձեւերի մասնագետներից կազմված միջազգային որեւէ կազմակերպություն, այդ թվում՝ «International Congress of Speleology»-ը եւ «Eurospeleo Forum»-ը, ապաքաղաքական կազմակերպություններ լինելով, որեւէ բարոյական եւ իրավական հիմք չունեն նման կամայականությունների: Հայտարարությունս ընդունվեց լռելյայն: Միայն Ջորջն էր, որ ցույց տվեց աշխարհի քարտեզը, որտեղ Կովկասի տարածքի վրա սոսնձված էր ՀՀ դրոշը: Մյուս օրը, բացման խոսքի ժամանակ UIS-ի նախագահ Ջորջ Վենիին բոլորին ողջունելու ժամանակ հատուկ շեշտեց, որ իրենց հետ են նաեւ ամենաարեւելյան մասնակից երկրի՝ Հայաստանի պատգամավորները:
«Cirs Ragusa» ընկերակցության միջոցով եւ UIS-ի հովանավորությամբ կազմակերպված միջազգային «Man and Karst 2022» խորագրով գիտաժողովին մասնակցելու որոշումը կայացրինք մի շարք պատճառներով: Շնորհիվ Ռոսարիո Ռուջջերիի կազմակերպած եւ Հայաստանում իրականացված կարստային քարանձավների չորսամյա հետազոտությունների՝ գիտաժողովում «Հայկական քարանձավագիտական նյութը» զգալի մաս էր կազմում: Բացի այդ, բոլոր հրատարակումներում՝ ազդագրեր, աբստրակտների ժողովածու եւ այլն, ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի, ՔՄՄ-ի, Բարիի, Ռագուստայի եւ այլ համալսարանների թվում ներկայացված էին նաեւ Երեւանի ճարտարապետության եւ շինարարության ազգային համալսարանի եւ Հայաստանի անձավագիտական կենտրոնի զինանշաններն ու անվանումները՝ որպես կազմակերպիչներ: Երրորդ կարեւոր պատճառը Սիցիլիայի եւ, ընդհանրապես, Իտալիայի քարանձավագետների հետ դեռ 35 տարի առաջ սկսված համագործակցությունը շարունակելու անհրաժշտությունն էր:
Մեր զեկուցումը վերաբերում էր Հայկական լեռնաշխարհի մարդաստեղծ ստորգետնյա հնագույն ճարտարապետական հուշարձաններին: Սրբազան կառույցների՝ դամբարան, տաճար, եկեղեցի, ծագման կրոնական հիմքերին եւ հնագույն շումերական քաղաքակրթության լեզվի բառամթերքի որոշ բառերի առկայության միջնադարյան եւ նոր ժամանակների հայկական ճարտարապետության մեջ: Որոշված էր, որ զեկույցը կկարդա մեր հոդվածի համահեղինակներից որեւէ մեկը, սակայն միայն ես էի գնացել՝ թոռանս հետ: Զուտ այն պատճառով, որ ֆիզիկապես չէի կարող ներկայացնել զեկուցումը, իմ փոխարեն հրաշալի ներկայացրեց թոռս՝ Արամ Դայանը: Զեկուցումն ընդունվեց մեծ գոհունակությամբ, եւ այդ մասին հետագա օրերին շատերը նշեցին զեկուցման գիտական բարձր որակների մասին: Չնայած Արամը հոդվածի հեղինակների ցանկում չկար, գիտաժողովի փակման հանդիսությունների ժամանակ թոռանս առաջինը հանձնեցին զեկուցողի վկայականը (սերտիֆիկատ):
Գիտաժողովում առանձնապես աչքի ընկան Լիբիայի մայրաքաղաքի համալսարանականները, որոնց զեկուցումներն ընդգծված գիտական էին ու պարունակում էին նորույթներ: Ինձ համար դա անակնկալ էր, որ չնայած իրենց երկրում քաղաքական եւ պատերազմական բարդ ու ավերիչ գործընթացներին, արաբ գիտնականները ցույց տվեցին բարձր մասնագիտական որակներ գեոքիմիայից, երկրաբանությունից եւ այլն: Ընդհանուր առմամբ, չնայած բոլոր խոչընդոտներին, բոլոր երեք գիտաժողովներին մեր մասնակցությունը հաջողված էր եւ արդյունավետ:
