Կա՞, արդյոք, որեւէ ոլորտ, որտեղ առաջինների շարքում չհանդիպենք մեզ հպարտություն ներշնչող հայրենակցի անվան: Դժվար թե: Իսկ Հիպոկրատի երդվյալների պարագայո՞ւմ. շատ են նրանք՝ օրգանների ժամանակակից փոխպատվաստման հայր Ջոն Նաջարյան, նույն տիտղոսակիրն է միկրովիրաբույժ Հրայր Շահինյանը: Հավելենք նաեւ պլաստիկ վիրաբուժության նախակարապետին՝ Վարազդատ Կազանջյանին, որի անունը հայտնի է բժշկական աշխարհում:
Քչերն են տեղյակ, որ ժամանակակից վիրաբուժության պատմությունն սկսվել է հայ ատամնաբույժից, ով Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ, կիրառելով նորարարական մեթոդները, օգնում էր ծանր վնասվածքներ ստացած զինվորներին՝ գրեթե ամբողջությամբ թաքցնելով դեմքի ակնհայտ ու անդառնալի թվացող թերությունները:
Համբավավոր վիրաբույժի արմատները եւս կորսված էրգրում են. ծնվել է Երզնկայում, հաճախել Սվասի ֆրանսիական Հիսուսի միաբանություն դպրոց, այնուհետեւ տեղափոխվել Սամսուն, եղբոր հետ աշխատել այնտեղ, ապա անցել փոստային ծառայության: Գուցեեւ ցկյանս հաստատվեր Սամսունում, եթե չսկսվեին կարմիր հրեշի՝ սուլթան Համիդի կոտորածները: Շատերի հետ նա էլ էր ստիպված փախչել ջարդերից եւ 1895-ի հոկտեմբերին հանգրվանել ԱՄՆ Մասաչուսեթս նահանգի Վուստեր քաղաքում՝ օրվա ապրուստը վաստակելու համար աշխատանք գտնելով մետաղալարերի գործարանում: Հինգ տարի անց ստանալով ամերիկյան քաղաքացիություն՝ ուսումնատենչ հայորդին սովորում է Հարվարդի աշխարհահռչակ համալսարանում: 1915-1919 թթ. նրան էր վերապահված ստանձնել իր ուսանած համալսարանի բժշկական բաժնի ծնոտների եւ դեմքի գլխավոր վիրաբույժի պաշտոնը: Հետո՝ 1921-ին արժանանալու էր դոկտորի աստիճանի՝ վաստակելով անուն, հարգանք ու նորարար վիրաբույժի համբավ:
Հիպոկրատի երդվյալն Առաջին աշխարհամարտի ժամանակ կամավոր միանում է Հարվարդի բժշկական զորքերին, խրամատային դժվարին պայմաններում բուժում վիրավոր զինվորների ծանրագույն վնասվածքներ՝ ծնոտ, քիթ, այտեր, փամփուշտներից ու արկերի բեկորներից պատուհասված գանգեր: Այնուհետեւ աշխատելով Ֆրանսիայի ռազմադաշտերի ինքնաշեն հիվանդանոցների հասարակ, անհարմարավետ պայմաններում՝ Վարազդատ Կազանջյանը ցուցաբերում է մարդկային անձնվեր ու մասնագիտական հոգատարություն՝ կիրառելով նորարարական բժշկական ընթացակարգեր, վիրահատական նոր մեթոդներ: Եվ սկսվում է կարիերան՝ ամրակայելով նրա տեղը որպես պլաստիկ վիրաբուժության ժամանակակից պրակտիկայի հիմնադիր: Անվանի մեր հայրենակցի վաստակը բժշկագիտության ոլորտում գնահատվել է եզակիներին տրվող հնչեղ մրցանակներով, դրանց թվում՝ անգլիական պետության «Սուրբ Գեւորգ եւ Սուրբ Միքայել» շքանշան, 1951-ին՝ Պլաստիկ եւ վերականգնողական վիրաբուժության ամերիկյան ընկերակցության պատվավոր մրցանակ:
Այսպիսին է հայի գենը, որն իր անժխտելի նպաստն է բերել համայն մարդկության առաջընթացին: Նաեւ նրանց՝ այն արնախում մարդանմաններին, ովքեր մշտապես եւ հիմա էլ են փափագում հանճարեղ այդ գենի մահը: Գեն, որ ճառագել է հազարամյակներ շարունակ եւ ի հեճուկս նեռի՝ կոչված է հարատեւման…
