«Այնքան ձգողական մի զորություն ուներ նա, որպես կին եւ բանաստեղծուհի, այնքան կանացի հրապույրներով էր պարուրված նրա թեեւ կարճ, բայց փարթամ անձը, նրա թեեւ անբարբառ, սակայն ամեն ինչ խոսող աչքերը այնքան լեզվանի էին եւ գաղտնախորհուրդ կանացիությամբ լի, որին ինչպես բարձրագույն իմացականության մի կծիկի, քանդել փորձողն անմիջապես կխճճվեր այդ կապանքների մեջ` առաջին իսկ փորձին»:
Վահրամ Փափազյան
Գիտենք՝ ինչ խստահայաց ու պահանջկոտ էր Փափազյանը, բայց եւ որքան գնահատող, ընդառաջող, աննախանձ ու անկաշառ եւ որքանով կարելի է վստահել վավերականությամբ կնքված նրա կարծիքին։ Փափազյանն իր հուշերում գեղարվեստական այնպիսի վարպետությամբ է նկարագրում ուսուցչուհուն, որ միանգամայն տալիս է նրա լուսանկարչական հավաստի պատկերը. «Եվ անթիվ էին, իրոք, անհամար, դաստիարակչուհուս հրապույրներին հետամուտ սիրաբաղձ սրտերը, որոնք բանտարկված մնացին նրա սրտի բավիղների մեջ, ինչպես խեղճ ճանճը մամուկի ցանցում… մինչեւ որ մեռան»: Սակայն դաստիարակչուհին՝ Սիպիլը, թակարդներ լարող չէր, ինչպես վկայում է Փափազյանը, այլ «հասարակ մի հոգի էր», «կյանքի սնունդի կոպիտ արժեքը արբագրելու հետամուտ մի նրբազգաց հոգի էր, բառի իսկական առումով մի խորունկ էսթետ, որ կյանքի սեղանի վրա իրեն հատկացված բաժինը կերավ միայն մաքուր սփռոցի վրա, այլեւ թանկարժեք ու հազվագյուտ ամանների մեջ…»: Թե ովքեր էին հայ գրող, մանկավարժ, հրապարակախոս, հրատարակիչ, հասարակական գործիչ, բարեգործ Սիպիլի աշակերտները, եւ ովքեր էին հավաքվում նրա սալոնում, կարելի է պատկերացում կազմել այն միջավայրի մասին, որ հայերը ստեղծում էին Օսմանյան կայսրությունում՝ պահպանելով ու զարգացնելով հայկական մշակույթը, լեզուն, եւ որպիսի ուսուցիչ կարող էր լինել մայրենիի պաշտամունքով ներծծված հայուհին, որ գրում էր.
Ծով ծիածան որ կը գըլես լայն կոհակներդ այգաբեր.
Մերթ գոհարներ ծավալելով, մերթ բեհեզ,
Մերթ սաղմոսներ ծփծփալով, մերթ վեպեր,
Ո՜վ հայ լեզուս իմ պաշտելի, ողջո՜ւյն քեզ:
Սիպիլի աշակերտների ծաղկաբույլում էին նշանավոր գիտնական, աշխարհի մասշտաբով ճանաչված Սիրարփի Տեր-Ներսեսյանը, «Ծաղիկ», «Հայ կին» հանդեսների խմբագիր, հրապարակախոս Հայկանուշ Մառքը, դաշնակահարուհի Աղավնի Մեսրոպյանը, մանկագիր Ադրինե Տատրյանը, թատերաշխարհի եզակի դեմքեր Արուս Ոսկանյանը, Վահրամ Փափազյանը եւ ուրիշ երեւելիներ։ Սիպիլի սալոնի այցելուներն էին Սիամանթոն, Զոհրապը, Կոմիտասը, Փանոս Թերլեմեզյանը, Հրանտ Ասատուրը, ժամանակի հայ մտավորականության ընտրանին, ովքեր հավաքվում էին ոչ միայն միմյանց տեսնելու ու վայելելու միմյանց ներկայությունը, այլեւ քննելու հայ գրականության, լեզվի, մշակույթի, ազգային մտահոգիչ հարցերը, մշակելու զանազան ծրագրեր… Որքան էլ փխրուն ու նուրբ կին էր Սիպիլը, նույնքան էլ համարձակ ու տոկուն եւ երբեք չնահանջեց իր գաղափարներից ու համոզմունքներից, չդադարեց գործել թուրքական բռնապետության պայմաններում, անգամ 1915 թ. Եղեռնից ու ջարդերից հետո։ Սիպիլը Օսմանյան կայսրության հետամնաց, կանանց հանդեպ խստահաճո ու ազատություններ չհանդուրժող քաղաքականության պայմաններում ձեռնարկեց հայ օրիորդների կրթության հարցի լուծումը հայկական բոլոր շրջաններում։ Գրիգոր Զոհրապը, որ հայտնի էր հակաֆեմինիստական դիրքորոշմամբ եւ քննադատում էր Սրբուհի Տյուսաբի հայացքներն այդ ուղղությամբ, ոչ միայն չհակառակեց Սիպիլին, այլեւ ապավինեց նրա օգնությանը «Մասիս», «Արեւելք» օրաթերթերի հրատարակության հարցում։ Ամեն դեպքում Սիպիլը ցանկացած աշխատանքի ու ձեռնարկման մեջ կարեւորում էր ազգի պահպանման խնդիրը, որ սկսվում էր, անշուշտ, դպրոցից, ծավալվում գրականության մեջ, մարմնավորվում լեզվով, որից զրկվելն առավել ողբերգական է դիտվում, քան նույնիսկ սիրասուն զավակի կորուստը, օրինակներով ցույց տալիս՝ ինչպես են հայ մայրերը՝ զավակներին, տունուտեղ կորցրած, կրծքին սեղմած գրքերը փրկելով, փրկում մայրենին՝ ազգի գոյության առհավատչյան.
Տարիներով թափառական օտար երկիր ու վայրեր,
Զուրկ մնացի ընտանիքես, տընակես.
Այլ քու կարոտդ անդարման ցավն եղավ սրտիս կարեւեր,
Ո՜վ իմ լեզուս, ամեն իղձ զո՜հ ըլլա քեզ:
Ուրիշ ով, եթե ոչ Օսմանյան կայսրությունում ծնված ու ապրած հայը լավագույնս պիտի հասկանար ու ըմբռներ լեզվի կարեւորությունն ու արժեքը ազգային գոյատեւման հարցում եւ մեղք չհամարեր թանկագինը զոհելու՝ հանուն մայրենիի հարատեւության, որպիսին եղավ եւ Զաբել Հովհաննեսի Ասատուրը՝ Սիպիլ գրական ծածկանունով…
Էլեոնորա ՆԵՐՍԻՍՅԱՆ
