«Երաժշտությունը հատուկ պարգեւ է, որով ճանաչում ես աշխարհը: Եվ այն մարդը, որն ունակ է լսել շրջապատող ձայները, կարող է ընկղմվել տիեզերքի հնչյունների մեջ: Երաժշտությունը ճանապարհ է դեպի ճանաչողություն, դեպի իմաստություն: Նրա միջոցով ճանաչում ես տիեզերքը, հնչյունի գաղտնիքը, ժամանակն ու տարածությունը: Ահա թե ինչ է երաժշտությունը…»:
Ավետ ՏԵՐՏԵՐՅԱՆ
Յուրաքանչյուր արվեստագետ, եթե շնորհն ի վերուստ է ու աստվածատուր, գալիս եւ հարթում է դեպի վերին ոլորտներ ձգվող իր ճանապարհը, սեփական ոճն հաստատելու եւ իր խոսքն ասելու համար դիմում խիզախումների: Երաժշտական արվեստում այդպիսին է Ավետ Տերտերյանը՝ հայկական երաժշտության մեծանուն դեմքերից մեկը, ով կարողանում էր շրջապատող ձայները միացնել իրար եւ ստեղծել սիմֆոնիա: Բայց ինչպես ինքն է խոստովանել՝ երաժիշտ չէր դառնա, եթե ծնողներն այնքա՜ն չսիրեին երաժշտության աշխարհը՝ չունենալով այդպիսի կրթություն: Ի դեպ, ահա թե ինչ խորհուրդ կարող է ունենալ ընտանեկան մթնոլորտը, որտեղ ձեւավորվում է մատաղ հոգին:
Բաքվում ծնված, մանկությունն այնտեղ անցկացրած Ալֆրեդը (ծնողներն այդպես էին անվանել իրենց զավակին) փոքր հասակից է կարոտել հայկական երաժշտական գործիքներին՝ դուդուկին, թառին, զուռնային, որոնք հետագայում անբաժանորեն զարդարելու էին իր սենյակը: Երաժշտության հանդեպ ներքին մղումն ու հայկական նոր սիմֆոնիա ստեղծելու երազանքն էլ նրան բերում են Երեւան: Ուսանում է Ռոմանոս Մելիքյանի անվան երաժշտական ուսումնարանում, ապա ավարտում Կոմիտասի անվան կոնսերվատորիան:
Անսովոր մտածողությամբ առանձնացող երաժիշտը շուտով զարմացնելու էր շրջապատին. իր առաջին սիմֆոնիայի համար ընտրում է պղնձյա փողային, հարվածային գործիքներ, բաս կիթառ, նույնիսկ երգեհոն: Շատերը հեգնանքով էին վերաբերվելու գործիքների այս համադրությանը: Բայց արդյունքը ցնցելու էր բոլորին: Եվ գրվելու էր երկրորդ սիմֆոնիան, հետո՝ եւս հինգը: «Իմ սիմֆոնիզմի ակունքները ես տեսնում եմ ընտրության մեջ, ինչ լսել եմ իմ կյանքում, արտացոլված է երաժշտության մեջ՝ թաքնված կերպով կամ բացահայտ»,- ասել է կոմպոզիտորը եւ խոստովանել, որ իր երաժշտական արվեստի վրա ներգործել են եւ քաղաքային ֆոլկլորը, եւ գնչուական երգերը, եւ դասական երաժշտությունը. «Միլիոնավոր, միլիարդավոր նրբերանգներ են պարունակում ստեղծագործությունները, դրանցից յուրաքանչյուրի մեջ կյանքից ստացված տպավորություններ են: Երբ ինձ հարցնում են՝ ինչի մասին է Ձեր սիմֆոնիան, ես պատասխանում եմ՝ ամեն ինչի: Մեր աշխարհի: Իմ ու իմ ունկնդրի մասին»:
Ժամանակին նրա նորարարությունները, հնչյունների անսովոր համադրությունները, մասնագետների բորոշմամբ՝ նոր աշխարհ էին ստեղծում համաշխարհային երաժշտության մեջ: Բայց, ինչպես նշել է համբավավոր արվեստագետն իր տված հարցազրույցներից մեկում՝ ինքը երաժշտություն չի ստեղծում, պարզապես «ձայնագրում է կողմնակի ձայներն ու աղմուկը»: Եվ այդ աղմուկից կյանք է առնում սիմֆոնիայի հրաշքը…
Ավետ Տերտերյանի համար երաժշտությունը ոչ միայն արտահայտչամիջոց է եղել, այլեւ… տիեզերական ուժ: Եվ դա է պատճառը, որ նա սիմֆոնիա ներմուծեց «տիեզերքի ձայն» հասկացությունը: Հեղինակեց նաեւ երկու օպերա՝ «Կրակե օղակ» եւ «Երկրաշարժ»: Երկուսն էլ համաշխարհային հնչողության գլուխգործոցներ՝ առանձնացող իրենց մեղեդայնությամբ, վոկալային բարդ պահանջներով:
Ութ սիմֆոնիաներ, երկու օպերաներ, տասնչորս ֆիլմերի համար երաժշտություն գրած կոմպոզիտորը այն բացառիկներից էր, որ կենդանության օրոք հռչակվեց նոր սիմֆոնիկ ոճի հիմնադիր, իսկ համաշխարհային ճանաչման արժանացած երաժիշտները նրան համարեցին «Հայկական Բեթհովեն»:
Իսկ ի՞նչ էր մտորում հանճարեղ երաժիշտը իր ապրած ժամանակների, մտավորականության, իրեն ծնած հարազատ ժողովրդի ապագայի մասին. «…Ինքը՝ մտավորականությունն էլ է խառնվել ամբոխի հետ: Էլ չենք ասում հայերի գենետիկ հատկությունների մասին. նրանցից յուրաքանչյուրը հավատացած է, որ կարող է թագավոր լինել: Գուցե այդպես էլ կա: Շատ տաղանդավոր է մեր ժողովուրդը, մեծ ներուժ ունի, եւ որքան էլ պարադոքսալ հնչի՝ հենց դա է նրա ողբերգությունը… Մենք շատ բան ենք վերապրել, հուսով եմ՝ կհաղթահարենք նաեւ ներկա դժվարությունները: Գերտերությունների քաղաքական խաղերն ու հետաքրքրությունները միշտ էլ եղել են, բայց մեզ հաջողվել է վերապրել: Չէ՞ որ մենք հայ ենք…»:
