Ընթացիկ տարին, որ հայտարարված է Չարենցյան, հարուստ է մշակութային միջոցառումներով, որոնց հաճախակի ենք անդրադարձել մեր հրապարակումներում: Եվ ահա հերթականը՝ գրքային պատկերազարդումների ցուցադրություն հայ վրձնի նահապետի թանգարանային հարկի ցուցասրահներից մեկում: Ներկայացված են հայ գրքի ձեւավորման դասականներից երեքը՝ Տաճատ Խաչվանքյան, Հակոբ Կոջոյան, Միքայել Արուտչյան: Երեք անհատականություն, որոնց բախտ է վիճակվել մոտիկից շփվել ու մտերմանալ հանճարեղ Չարենցի հետ, երբ բանաստեղծը ղեկավարում էր «Պետհրատի» գեղարվեստական գրականության բաժինը:
Այցս պատեհ առիթ էր նաեւ ծանոթանալու չափազանց ինքնատիպ ու հետաքրքիր ցուցադրությունը նախաձեռնողների՝ ճարտարապետ Կարեն Բալայանի, ով թոռն է տաղանդաշատ Տաճատ Խաչվանքյանի, եւ ԳԱԱ արվեստի ինստիտուտի աշխատակից, Տաճատ Խաչվանքյանին նվիրված միակ գիրք-մենագրության հեղինակ Արթուր Ավագյանի հետ: Ինչպես նշեցին զրուցակիցներս, ցուցահանդեսի կազմակերպման աշխատանքներն սկսել են դեռեւս ամռանը: Ծախսապահանջ այդ գործին սիրահոժար աջակցել է երիտասարդ մի գործարար, եւ կամեցան նշել արվեստասեր ու հայասիրտ գործարարի անունը՝ Տիգրան Պառավյան:
Գրքերի նկարազարդման եւ գեղարվեստական ձեւավորման ոլորտ Չարենցը ներգրավել է հայ արվեստի նշանավոր վարպետներին՝ Մարտիրոս Սարյանին, վերոնշյալ տաղանդավոր երեք դեմքերին, այլ նկարիչների: Նրանցից ոմանք հետո դառնալու էին «Պետհրատի» աշխատակիցներ, ոմանք հանդես էին գալու բանաստեղծի հետ ազատ համագործակցությամբ: Տարբերվելով ոճի եւ հեղինակային ձեռագրի տեսանկյունից՝ նրանց աշխատանքներն առանձնանալու էին կատարման բարձր մակարդակով, դրսեւորելու գրքի՝ իբրեւ միասնական երեւույթի ըմբռնում, որտեղ առանցքային նշանակություն կունենար տեսողական բաղադրիչը: Նման մոտեցումը գրքի նկատմամբ, ինչպես նշվում է ցուցահանդեսի ծանուցման տեքստում, գալիս էր բավարարելու որակյալ տպագիր արտադրանք ունենալու հրատապ պահանջը, թույլ տալու «չարենցյան գիրքն» առանձնացնել որպես ուրույն պատմամշակութային ֆենոմեն:
Այո, ֆենոմեն: Դրա վկայությունն է սույն ցուցահանդեսը՝ երեք գեղագետ դեմքերի աշխատանքների ընդգրկմամբ, ովքեր մեր գրքարվեստի եւ գրաֆիկայի մեծանուն երախտավորներն են: Նրանք, լինելով տարբեր ոճեր ու մոտեցումներ կրող անհատներ, կարողացել են ձեւավորել մեկ միասնական-ամբողջական երեւույթ, որում անկշռելի է բծախնդիր ու խստապահանջ Չարենցի դերակատարումը. նա հետամուտ էր գրքի լույսաշխարհ գալուն՝ սկսած շարվածքից, ավարտած պատկերազարդմամբ ու կազմարարությամբ:
Ցուցահանդեսի առաջին մասում Ազատ Վշտունու, Արաքսի, Միսաք Մեծարենցի, Երվանդ Օտյանի գրքերի, Պուշկինի 100-ամյակի առիթով հրատարակված հատընտիրի՝ Տաճատ Խաչվանքյանի ամբողջական ձեւավորումով պատկերազարդված հրատարակություններն են: Տեսնել ու չսքանչանալ գրահրատարակչական նման արվեստով պարզապես անհնար է:
Ցուցասրահի դիմահայաց պատից այցելուին «կանչում» են Սարյանի՝ Չարենցի, Արուտչյանի դիմանկարները, վերջինիս ձեռամբ արարված Կոջոյանի պատկերը, Տաճատ Խաչվանքյանի ինքնանկարը: Այնուհետեւ կոջոյանական ձեռագրով Չարենցի «Գիրք ճանապարհի»-ի ամբողջական ձեւավորումն է՝ մեր մատենագիրների գրքերը հիշեցնող եզակի գլուխգործոց: Բանաստեղծն ինքը հիացել է արված աշխատանքով: Նույնը եւ «Մահվան տեսիլ»-ի պարագայում՝ կոմպոզիցիոն լուծումներ, որոնք յուրօրինակ «ընթերցումն» են գրքի:
Հերթական մասում Միքայել Արուտչյանն է՝ օպերայի եւ բալետի, Սունդուկյանի անվան թատրոնի երկարամյա ձեւավորող նկարիչը, ով զբաղվել է նաեւ պարբերականների ձեւավորմամբ, հանդես եկել գրոտեսկային ծաղրանկարներով: Մեծ է նրա վաստակը գրքարվեստի բնագավառում. ահա Շչեդրինի «Մի քաղաքի պատմություն», Պուշկինի «Կապիտանի աղջիկը» վեպի, Սերվանտեսի «Դոն Կիխոտ»-ի աննախադեպ ամբողջական պատկերազարդումները:
Առանձին ներկայացված են անցյալ դարի 30-ականներին ու դրանից հետո հրատարակված «չարենցյան գրքերից» մի քանիսը՝ Բակունց, Նալբանդյան, Արաքս, Թումանյան: Այս գրքերի վրա եղերական այն ժամանակների «փոշին» է՝ անմահ նկարիչների ձեւավորումներով: Դրանցից շատերի վրա մուգ թանաքով ջնջված է Չարենցի անմեռ անունը: Ոճրագործները նաեւ այս կերպ են ջանացել ոչնչացնել հանճարին, բայց իզուր…
Այցելուի ուշադրությունը գրավում են նաեւ մեծածավալ լուսանկարները, որոնցում երեսունականների տպագրիչ բանվորներն են, տպագրական տեխնիկան, շնորհիվ որոնց դարերի հոլովույթին են հանձնվել գրքերի ձեւավորման, պատկերազարդման ու գեղարվեստական գրականության կոթողներ: Հավելենք, որ ցուցահանդեսի կազմակերպմանը աջակցել են Ազգային պատկերասրահը, Գրականության եւ արվեստի թանգարանը, Ազգային գրադարանը եւ, անշուշտ, Սարյանի տուն-թանգարանը՝ լայնորեն բացելով իր դռները վարպետի վրձնընկերների արվեստի առջեւ:
Ի դեպ, ցուցահանդեսում Մարտիրոս Սարյանը՝ որպես գրքի նկարազարդող, ներկայացված չէ պարզ պատճառով. նրա անհատականն ամբողջությամբ բացվել է Ազգային պատկերասրահում:
