Մայիսի 9-ը տարիներ շարունակ դարձել է մեր վերածննդի եւ հաղթանակների խորհրդանիշը: Այն իրականություն դարձած հույսն էր, որը պատմում է մեր նվաճումների, ձգտումների եւ ապրելու կամքի մասին։ 1992-ին Շուշիի ազատագրմամբ մայիսի 9-ը ձեռք բերեց կրկնակի խորհուրդ, որով ամրապնդվեց հավատը վաղվա հանդեպ, քանի որ մեր պապերի հաղթանակն ամբողջացավ մեր հայրերի սխրանքներով։ Մեր եղբայրներն ու որդիները նույնպես իրենց անգնահատելի ավանդը ներդրեցին Արցախ աշխարհի համար։ Եռատոնը դարձավ մեր նորագույն պատմության փառավոր էջը։
Ինչպես Շուշիի ազատագրումը, այնպես էլ կորուստը շրջադարձային նշանակություն ունեն մեզ համար ռազմաքաղաքական, հոգեբանական առումով։ Այդ հաղթանակի շնորհիվ 29 տարի առաջ հնարավոր եղավ ազատագրել նաեւ Բերձորը եւ վերականգնել ցամաքային կապը մայր հայրենքի հետ։ Բերդաքաղաք Շուշիի ազատագրումը չեզոքացրեց նաեւ Ստեփանակերտին, Քարինտակ եւ Շոշ գյուղերին ուղղված սպառնալիքները: Շուշին մեզ համար նաեւ հոգեւոր-մշակութային կարեւոր քաղաք է, որն իր ինքնատիպ եւ միաժամանակ ողբերգական դրվագներով ավելի սերտ է կապված հայ ազգի պատմական ընթացքին։ Քաղաքն իր ինքնատիպ ճարտարապետությամբ եւ անցյալի ոգով հարազատ է յուրաքանչյուր հայի սրտին, ով երբեւէ տեսել է այդ նվիրական բերդաքաղաքը։ Հնարավոր չէ Շուշիի հայկական լինելու մասին խոսել անցյալով, թեեւ այն այսօր նվիրական երազանք է, որին դեռ պետք է հասնենք։
Վաղը կրկին մայիսի 9-նն է, սակայն այն հերթականը չի լինի։ 2020 թ. նոյեմբերի 8-ից հետո, երբ ընկավ Շուշին, մայիսի 9-ը ստիպված ենք վերարժեւորել, բայց խոսքը ոչ թե եռատոնից հրաժարվելու, այլ վերստին այդ տոնը վերանվաճելու մասին է։ Այսօր Շուշին բռնազավթված է թշնամու կողմից, հետեւողականորեն ոչնչացվում է հայկական ցանկացած հետք, «գլխատված» է Շուշիի զարդը` սուրբ Ամենափրկիչ Ղազանչեցոց մայր տաճարը։ Ավելին` մայիսի 9-ին ընդառաջ բռնապետ Ալիեւը հայոց բերդաքաղաք Շուշին հայտարարել է Ադրբեջանի մշակութային մայրաքաղաք: Այս ամենը չպետք է մեզ թեւաթափ անի, ինչը, ցավոք, նկատվում է մեր հասարակության մոտ, այլ ավելի պետք է պարտավորեցնի վերականգնելու պատմական արդարությունը։
Հաճախ կարելի է լսել խաղաղության կարեւորության մասին, այդ մասին են պատմում մեզ գրեթե ամեն քայլափոխի, սակայն մոռանում են բացատրել, որ միայն ուզելով խաղաղություն չեն ստանում, այն պարտադրում են զենքով ու գերազանցության ուժով։ Մոռանում ենք նաեւ մեկ այլ հանգամանք՝ մեր ազգի ավանդական պատմությունը՝ պատմական մեկնարկը նշանավորվում է հաղթական ճակատամարտով, երբ Հայոց ձորի ճակատամարտում Հայկ Նահապետը հաղթանակ տարավ Բաբելոնի տիրակալ Տիտանյան Բելի զորքերի դեմ։ Այսպես է դիմել իր զորքին Հայկը ճակատամարտից առաջ. «Կամ մեռնենք եւ մեր ազգը Բելի ծառայության տակ ընկնի, կամ մեր մատների հաջողությունը նրա վրա ցույց տանք, նրա ամբոխը ցրվի, եւ մենք հաղթություն տոնենք»: «Մահ կամ անկախություն»,- այսպես կարելի է բանաձեւել Հայկի՝ մեզ ավանդած ուղերձը։
Զենքն է եղել հայերիս պաշտամունքը։ Արքա, թե ռամիկ, տղամարդ, թե կին կարեւորել են զենքին տիրապետելու արվեստը, քանի որ դա է եղել հաղթանակներ, հետեւաբար խաղաղություն ապահովելու գրավականը։ Այսօր առավել քան արդիական եւ մարգարեական են Սիամանթոյի «Դարերու վրեժ»-ի տողերը՝ «Իմ անունն է պայքար եւ վախճանս՝ հաղթանակ»։ Սա մե՛ր պայքարն է՝ հանուն ապագա սերունդների գոյության իրավունքի նվաճման։
