Պետական եկամուտների կոմիտեն պարբերաբար տեղեկացնում է մեկնարկած փոփոխությունների մասին։ Վերջերս էլ հայտարարեց, թե պարզեցվում է մաքսային հայտարարագրերի ներկայացման գործընթացը: Ըստ այդմ՝ մաքսային հսկողության արդյունավետության բարձրացման եւ գործընթացների կանոնակարգման նպատակով վերանայվել են մաքսային արժեքի մեծության եւ մաքսային արժեքի որոշման մեթոդների հայտարարագրման ընթացակարգերը: Եվ մայիսի 1-ից փոփոխություն է եղել ապրանքային հայտարարագրերի ներկայացման կարգում: «ՀՀ»-ն փորձեց ՊԵԿ-ից պարզաբանումներ ստանալ, թե մասնավորապես ինչ փոփոխության մասին է խոսքը, ինչ է վերանայվել մաքսային արժեքի որոշման մեթոդում, իրավական ինչ կարգավորումներ են այս մասով գործում եւ այլն։
«ՀՀ»-ի հարցումներին ի պատասխան ՊԵԿ տեղեկատվության եւ հասարակայնության հետ կապերի բաժնի պետ Լուսինե Մկրտչյանը նախ հայտնեց, որ արտաքին տնտեսական գործունեության մասնակիցները, մաքսային արժեքի որոշման մեթոդների ընտրության հերթականությունը ճիշտ կիրառելու նպատակով, ապրանքային հայտարարագրերը պետք է ներկայացնեն «trade.gov.am»-ի «ՀՀ արտաքին առեւտրի ազգային մեկ պատուհան» համակարգում: Հետո բացատրեց, որ տնտեսավարողները հայտարարագրերը պետք է ներկայացնեն մաքսային արժեքի որոշման գործարքի արժեքի (1-ին մեթոդ) մեթոդով։ Իսկ 1-ից տարբերվող մեթոդով ներկայացնելու պարագայում անպայման պետք է տրամադրեն հիմքեր, թե ինչ տեղեկատվության հիման վրա է իրականացվել հայտարարագրումը: Ընդ որում, հարկ է հաշվի առնել, որ հայտարարագրվող տեղեկատվությունը պետք է լինի հավաստի, ունենա փաստաթղթային հիմնավորում, սակայն հիմնավորող փաստաթղթերը մաքսային մարմիններին հարկ կլինի ներկայացնել միայն այն դեպքում, երբ ավտոմատ ռիսկերի կառավարման համակարգով հայտարարագիրը կորակվի որպես ռիսկային (ընտրվի «դեղին» կամ «կարմիր» ընթացակարգ):
Եթե հայտարարագիրը ռիսկային որակվի, ապա ի՞նչ պետք է անի տնտեսավարողը։ Ըստ Լ. Մկրտչյանի, այս պարագայում հայտարարատուն մաքսային մարմիններին պետք է ներկայացնի առնվազն 3 հետեւյալ փաստաթղթերը։ Առաջինը հաշիվ-ապրանքագիրն է, երկրորդը ներմուծվող ապրանքների դիմաց վճարման մասին փաստաթղթերն են (եթե այն հետաձգված չէ)։ Եվ երրորդը վճարման հետաձգման դեպքում՝ հետաձգումը հիմնավորող փաստաթուղթն է։ Ապրանքների հայտարարագրում մաքսային արժեքին առնչվող բոլոր տեղեկությունները պետք է ունենան փաստաթղթային հավաստում, որոնք հետագայում կարող են պահանջվել մաքսային մարմինների կողմից:
Հիմա գանք այլ՝ մաքսային արժեքի որոշման գործարքի արժեքի 1-ին մեթոդից տարբերվող այլ մեթոդների ընտրության դեպքին։ Այս դեպքում, ինչպես պարզաբանեց ՊԵԿ բաժնի պետը, հայտարարատուն պետք է մաքսային մարմին ներկայացնի այն տեղեկությունները եւ փաստաթղթերը, որոնց հիման վրա ներկայացվել է մաքսային արժեքի որոշման մեթոդն ու մաքսային արժեքի մեծությունը։ Օրինակ, եթե ընտրվել է մաքսային արժեքի որոշման 2-րդ մեթոդը, ապա հայտարարատուն պարտավոր է (ԵՏՀ 257 որոշման համաձայն) հայտարարագրի 44-րդ՝ «Լրացուցիչ տեղեկատվությունը/Ներկայացված փաստաթղթերը» դաշտում լրացնել նախորդ հայտարարագրի համարը, որի հիման վրա որոշվել է մաքսային արժեքի 2-րդ մեթոդը։ Իսկ մաքսային արժեքի որոշման 3-րդ, 4-րդ եւ 6-րդ մեթոդները ընտրելու պարագայում՝ հայտարարատուն պետք է (ԵԱՏՄ մաքսային օրենսգրքի 106-րդ հոդվածի 1 կետի 4 եւ 9 ենթակետերի եւ 108-րդ հոդվածի 1-ին կետի 10-րդ ենթակետի համաձայն) ապրանքային հայտարարագրի 44-րդ դաշտում նշի այն տեղեկություններն ու փաստաթղթերը, որոնց հիմամբ էլ որոշվել են մաքսային արժեքի մեծությունն ու մեթոդը։
Նաեւ՝ այն հայտարարագրերը, որոնք ռիսկերի կառավարման համակարգի միջոցով կստանան «դեղին» կամ «կարմիր» ուղի միջերեսային արտացոլում, ապա հայտարարատուն պետք է ներկայանա մաքսային մարմին եւ անհրաժեշտ փաստաթղթերը ներկայացնի մաքսային հսկողության: Ծրագրային որոշակի կարգավորումներից հետո արդեն հայտարարատուն կարող է փաստաթղթերն ամբողջությամբ ներկայացնել առցանց:
Լրատվության նույն աղբյուրի համաձայն, ներմուծվող ապրանքների մաքսային արժեքը գործարքի արժեքի մեթոդով (1-ին մեթոդ) որոշելու նպատակով մաքսային հսկողության ընթացքում, ներկայացված տեղեկատվության արժանահավատության ստուգման համար, մաքսային մարմինները հայտարարատուներից կարող են պահանջել գործարքի արժեքը հիմնավորող հավելյալ փաստաթղթեր: Հակառակ դեպքում՝ կառաջարկվի այլ մեթոդների ընտրություն, ըստ հերթականության՝ նախորդը բացառելու սկզբունքով։ «Ի դեպ, չի բացառվում,- նշեց Լ. Մկրտչյանը,- որ հայտարարատուի կողմից գործարքի գնի մեթոդից այլ մեթոդի ընտրության եւ հայտարարագրման դեպքում, հայտարարատուի ներկայացրած տեղեկատվությունը մի շարք օբյեկտիվ պատճառներով հիմք չընդունվի մաքսային մարմինների կողմից։ Դե քանի որ հայտարարատուն չի տիրապետում հայտարարագրված տեղեկատվությունների ընդհանուր շտեմարանին եւ հիմնականում առանց մաքսային մարմիններ հետ խորհրդակցության չի կարող տիրապետել դիտարկվող ժամանակահատվածում մաքսային մարմինների կողմից ընդունված նույնական կամ համանման ապրանքների արժեքների մեծություններին եւ այդ մաքսային արժեքները ներկայացնող փաստաթղթերին»:
Այսպիսով, նմանատիպ դեպքերից խուսափելու համար էլ տնտեսավարողները մաքսային արժեքի գործարքի գնի մեթոդով հայտարարագրելու դեպքում չպետք է ներկայացնեն սխալ, թերի կամ չճշգրտված տեղեկություններ։ Ի՞նչ կլինի հակառակ պարագայում։ Պարզվում է՝ այս դեպքում հայտարարագիրը ենթակա կլինի լրացուցիչ ճշգրտման, ինչը հայտարարատուից կպահանջի ե՛ւ հավելյալ ժամանակ, ե՛ւ ֆինանսական ռեսուրս: Իսկ ճշգրիտ տեղեկատվություն ներկայացնելու պարագայում՝ թե՛ էապես կհեշտացվի ապրանքների հայտարարագրման գործընթացը եւ թե՛ տնտեսավարողը զերծ կմնա տարատեսակ անհարմարություններից:
Հավելենք, որ ապրանքների մաքսային արժեքի որոշման մեթոդներն ու դրանց որոշման հերթականությունը սահմանված են ԵԱՏՄ մաքսային օրենսգրքի 5-րդ գլխով, մասնավորապես՝ 38-45 հոդվածների դրույթներով։ Ապրանքների հայտարարագրերում ներկայացված տեղեկությունները հավաստող փաստաթղթերի ընդհանուր ցանկը սահմանված է օրենսգրքի 108-րդ հոդվածի 1-ին կետով: Այդ տեղեկությունների շարքին են դասվում նաեւ ապրանքների հայտարարագրված մաքսային արժեքը, այդ թվում` դրա մեծությունն ու ապրանքների մաքսային արժեքի որոշման մեթոդը հաստատող փաստաթղթերը։ Ապրանքների մաքսային արժեքի հսկողությունն իրականացվում է օրենսգրքի 313-րդ հոդվածի դրույթներին եւ ԵՏՀ կոլեգիայի 2018 թ. մարտի 27-ի թիվ 42 որոշմամբ սահմանված «ԵԱՏՄ մաքսային տարածք ներմուծվող ապրանքների մաքսային արժեքի մաքսային հսկողություն իրականացնելու առանձնահատկությունների մասին» կարգին համապատասխան:
