Հայաստանի Հանրապետության նախագահ Վահագն Խաչատուրյանն ու բժշկագիտության ոլորտի Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր Արտեմ Փաթափությանը երեկ այցելեցին «Սինոփսիս Արմենիա»: Նրանք շրջեցին ընկերությունում, ծանոթացան գործունեությանը, առաջիկա ծրագրերին, ապա մասնակցեցին ՏՏ ոլորտի, գիտության արդի մարտահրավերներին վերաբերող քննարկմանն ու պատասխանեցին ներկաների հարցերին:
…Անկեղծ ասած, առաջին անգամ էի Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր տեսնում, այն էլ՝ հայազգի, այդքան մոտիկից՝ Հայաստանում, իսկ ավելի կոնկրետ՝ «Սինոփսիս Արմենիայում». չզարմացա, երբ մեղմ ժպիտով, ձեռքով բարեւեց յուրաքանչյուրին, ով դիմավորում էր իր մուտքը հաստատություն. այդպես, պարզ ու համեստ են մեծերը, հատկապես երբ բարձրանում են սեփական ջանքերով. պատիվ ունեցա նրան երկու բառ ասել հայերեն՝ բարեւ ձեզ… Հարցեր չկային, խոսքերը՝ ավելորդ. հանդիպել էին «հայն ու հայը», ինչպես Սարոյանը կասեր… Մնում էր ժպտալ միմյանց ու մտովի հաղորդակցվել, պատկերացնել՝ մի կողմից Ամերիկայում ապրող հայ մարդու առօրյան, մյուս կողմից՝ Հայաստանում, հայրենիքում ապրողի… Այդպես հանդիպում են հեռակա ծանոթները, ովքեր այնքան լավ գիտեն միմյանց, որ մնում է ուրախության ու կարոտի ժպիտներ փոխանակել…
Ընթերցողը, իհարկե, կռահում է՝ ում մասին է խոսքը. այո, լուրն արդեն տարածվել է. մեկշաբաթյա այցով Հայաստանում է մոլեկուլային կենսաբան, նեյրոկենսաբան, ֆիզիոլոգիայի կամ բժշկության ոլորտում Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր Արտեմ Փաթափությանը։ «Սինոփսիսում» Փաթափությանը եւ նրան ուղեկցող մտերիմներն ու հարազատները (քույրը՝ Հուրին, եղբայրը՝ Արան, մյուսները) ծանոթացան ոլորտի արտադրական, կրթական համակարգին։ Փաթափությանների ընտանիքը, կարելի է ասել, գիտամշակութային է. հայրը գրող, թարգմանիչ, խմբագիր, թատերագիր, վիպագիր Սարգիս Վահագնին է, մայրը՝ Հայկուհի Աճեմյանը, Լիբանանում հայկական դպրոցի տնօրեն էր, ԱՄՆ տեղափոխվելուց հետո հայկական դպրոցում՝ ուսուցչուհի, եղբայրը՝ Արան, համակարգչային գիտությունների դոկտոր է, գիտնական, բազմաթիվ գյուտերի հեղինակ, քույրը՝ Հուրին, անգլերենի եւ գրականության մասնագետ Լիբանանի ազգային Եղիշե Մանուկյան քոլեջում ուսուցչուհի էր, այժմ ապրում է նաեւ Հայաստանում, խոսում հայերեն։ Ընտանիքը հպարտանում է ազգային արմատներով, իսկ ազգը հպարտ է իր զավակներով, ովքեր ապրելով հայրենիքից դուրս՝ բարձր են պահում հայրենիքի պատիվը…
Արտեմ Փաթափությանը ծնվել է 1967 թ.՝ Բեյրութում, սովորել Հովակիմյան-Մանուկյան վարժարանում, այնուհետեւ Բեյրութի ամերիկյան վարժարանում, 1986 թ. մեկնել ԱՄՆ, ավարտել Լոս Անջելեսի Կալիֆոռնիական համալսարանը, 1990 թ. ստացել բջիջների եւ զարգացման կենսաբանության բնագավառի բակալավրի աստիճան, Կալիֆոռնիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտում 1996 թ.՝ կենսաբանության ոլորտում, պաշտպանել թեկնածուական թեզ։ Սան Ֆրանցիսկոյի Կալիֆոռնիայի համալսարանում աշխատել է Լուի Ֆ. Ռեյխարդտի հետ։ 2000 թ. դարձել է «Scripps» հետազոտական ինստիտուտի դասախոս։ 2000-2014 թթ. հետազոտական պաշտոն է ստացել «Նովարտիս» հետազոտական հիմնադրամում։ 2014-ից որպես հետազոտող աշխատում է Հովարդ Հյուզի բժշկական ինստիտուտում։
Փաթափությանը կենսաբանության ասպարեզում ուսումնասիրում է ազդանշանի փոխանցումը, նշանկալի ներդրում ունի իոնային նոր կանալների ու ընկալիչների (ռեցեպտորների) նույնականացման մեջ, որոնք ակտիվանում են ջերմային, մեխանիկական էներգիայով կամ բջջի ծավալի մեծացմամբ։ Նա գործընկերների հետ միասին ապացուցեց, որ այդ իոնային կանալները մեծ դեր են կատարում ջերմային, հպման, մկանային, ցավի զգացումների եւ անոթային տոնուսի կարգավորման ժամանակ։ Առավել ուշ աշխատանքներում ֆունկցիոնալ գենոմիկայի մեթոդներն օգտագործվում են իոնային կանալների ինքնաբերական զգացողությունների բնույթի եւ նույնականացման համար։
Փաթափությանը նյարդակենսաբանության, կենսաբժշկության ասպարեզներում արժանացել է մի շարք մրցանակների ու պարգեւների, իսկ 2021 թ. գործընկերոջ՝ Դեւիդ Ջուլիուսի հետ կենսաբանության կամ բժշկության գծով ստացել բարձրագույն՝ Նոբելյան մրցանակ։ «Սինոփսիս Արմենիայում» հանդիպմանը, որ փոխադարձ ծանոթություն էր, ցուցադրվեց գիտնական գործընկերների՝ Արտեմ Փաթափությանի եւ Դեւիդ Ջուլիուսի մրցանակ ստանալու հաճելի պահը, որը ոչ միայն ստացողների, այլեւ յուրաքանչյուր հայի համար բարձրագույն նվաճման զգացում է…
