Մասնագիտական հարթակներում եգիպտացորենը համարում են մեկ ցողունով շտեմարան, որովհետեւ այն շինանյութ է, սպիրտ, մեկուսիչ ներդիրներ, յուղ, սնունդ եւ անասնակեր։ Հայաստանում մշակվում է 17-րդ դարի վերջից:
Եգիպտացորենը մշակման լավ ավանդույթներ է ունեցել Խորհրդային Հայաստանում: Խորհրդային Միության փլուզումից հետո, առաջին անգամ 2008 թ. Արմավիրում հողի սեփականատերերը փորձել են զբաղվել եգիպտացորենի մշակությամբ: Այդ ժամանակ գյուղատնտեսության նախարարության բուսաբուծության, անտառային տնտեսության եւ բույսերի պաշտպանության վարչության պետ, հետո արդեն՝ փոխնախարար Գառնիկ Պետրոսյանը զբաղվել է այդ խնդրով՝ հավատացած լինելով, որ եգիպտացորենի մշակությունը Հայաստանում ցանկության պարագայում կարող է հեռանկար ունենալ:
Թռչնաֆաբրիկաներն էին նաեւ այս հարցում շահագրգիռ, որովհետեւ այն անհրաժեշտ անասնակեր է։ 2013-2014 թթ. պետությունը այս խնդրին կրկին ուշադրություն սեւեռեց, անգամ կառավարության որոշում ընդունեց, ըստ որի՝ մեր երկրում պետք է կազմակերպվի եգիպտացորենի արտադրություն: Կառավարությունը նաեւ ծրագիր նախաձեռնեց, որով երկու մարզերի՝ Լոռու եւ Տավուշի, եգիպտացորենի մշակում առաջարկվեց։ Այն գյուղերի հետ, որոնք 50 եւ ավելի հա եգիպտացորեն ունեցան, պայմանագրեր կնքվեցին։ Հետո այս գործընթացը կարծես սառեց։ Ինչո՞ւ, չափազանցվա՞ծ էին մեր՝ եգիպտացորենով ինքնաբավության եւ այդ բույսի արժեքավորության մասին պնդումները։
Եգիպտացորենը միանշանակ շա՜տ արժեքավոր բույս է, եւ 21-րդ դարի պարենային ոլորտի մարտահրավերների դիմակայելու տեսակետից անհրաժեշտություն. այլ կերպ՝ հացահատիկային մշակաբույսերի թվում կարեւոր դեր պետք է հատկացվի եգիպտացորենի մշակությանը։ Ի դեպ, երբ 1950 թ. կեսերին Ն. Խրուշչովը ԱՄՆ այց կատարեց, դրանից հետո եգիպտացորենի մշակումը պարտադրվեց ամբողջ ԽՍՀՄ-ին, այդ թվում՝ Հայաստանին: Եգիպտացորենը գնահատվեց բարձր բերքատվության պատճառով։ Նաեւ՝ եգիպտացորենի կանաչ զանգվածը հարուստ կեր է գյուղատնտեսական կենդանիների համար։ Եգիտացորենի առանձին տեսակներ ավելի շատ օսլա, հում պրոտեին, օգտակար այլ նյութեր են պարունակում, քան ցորենահատիկը: Բայց առատ բերքի համար հարկ է, որ մշակությունը ճիշտ կազմակերպվի: Ուշագրավ է, որ եգիպտացորենի բոլոր տեսակները բարձր բերքատվություն ունեն։ Պարզապես պետք է իմանալ, թե որ տարածքում եգիպտացորենի ո՛ր տեսակը լավ բերք կտա: Լիառատ կլինի, եթե ցանվի փխրուն սեւահողում, նաեւ մուգ շագանակագույն, ավազակավային հողում: Իսկ եթե հողն աղակալած է, բարձր թթվայնությամբ, ապա ցանքսն աննպատակահարմար է։
Աշխարհում հացահատիկային մշակաբույսերի ցանքերի ընդհանուր հաշվեկշռում եգիպտացորենը գրավում է 2-րդ տեղը՝ ցորենից հետո: Մենք եգիպտացորենի մասին հիշում ենք սեզոնից սեզոն ուտելիս, մեկ էլ՝ պահածոյացված վիճակում, նաեւ մասնակի՝ երբ թռչնարտադրության ոլորտում է խնդիր ծագում։ Ցորենից զատ մեզ հարկ է մտածել նաեւ եգիպտացորենի մասին։ Եթե դրա մասին իբրեւ երկրորդ ցորեն չենք մտածում, ապա մտածենք գոնե թռչնարտադրության ոլորտում կերի առումով հնարավորինս ներկրումից կախված չլինելու նպատակով։ Հիշո՞ւմ եք՝ ինչ վիճակում հայտնվեցինք, երբ 2018 թ. նոյեմբերին Վրաստանի տարածքով ներկրվող ցորենը բեռնատարներով տեղափոխելու արգելքի հարցի հետ միասին եգիպտացորենի ներկրման արգելքի հարցն էլ դրվեց։ Սա իրապես խուճապի պատճառ էր թռչնարտադրողների համար։ Խնդիրն այն էր, որ Հայաստանը այդ ժամանակ ստիպված պետք է ծովային ճանապարհով այլ երկրներից եգիպտացորենը բերեր մինչեւ Վրաստան, Վրաստանից էլ Հայաստան՝ գնացքով: Գնացքը վերջնակետին չէր հասցվելու։ Սա էլ իր հերթին ենթադրում էր, որ Հայաստան հասնելուց հետո եգիպտացորենը տնտեսավարողներին էր հասցվելու բեռնատարներով: Հավելյալ այլ ծախս էլ կա. եգիպտացորենը նավամատույցներում հարկ էր լինելու հատուկ պահեստներ տեղափոխել, գազածխեցման ենթարկել (դա արվում է, որպեսզի եգիպտացորենը երկար ճանապարհին չփչանա եւ այլն): Մինչ այդ ինչպես էր արվում՝ ռուս գյուղացիներից անմիջապես գնվում եւ բեռնատարներով բերվում էր տնտեսավարողների մոտ՝ վերջնակետ (դրա հնարավորությունը կար): Ինչեւէ։ Այս օրինակը մեջբերեցինք, որպեսզի հասկանալի դառնա, որ ներկրումից ամեն պահի կախված լինելով՝ ստիպված ենթարկվելու ենք ներկրման ռիսկերին, ոլորտի տապալմանը, անխուսափելի թանկացումներին։ Ի դեպ, այն ոլորտի տապալմանը, որ 2000-ականներից քայլ առ քայլ հիմնվել է՝ սպառողին ապահովելով տեղական թռչնամսով եւ հավկիթով։
ՀՀ գյուղատնտեսության ոլորտի տնտեսական զարգացումն ապահովող հիմնական ուղղությունների 2020-2030 թթ. ռազմավարությունում նշված է, որ Հայաստանում ինքնաբավության բարձր մակարդակ է ապահովվում կարտոֆիլի, բանջարաբոստանային մշակաբույսերի, պտղի, խաղողի, ձվի ուղղությամբ: Միջին մակարդակից բարձր ինքնաբավության մակարդակ է ապահովվում կաթի ու կաթնամթերքի ուղղությամբ: Իսկ ցորենի, թռչնի եւ խոզի մսի, հատիկաընդեղեն մշակաբույսերի ինքնաբավության մակարդակը դեռեւս ցածր է: 2017 թ. դրությամբ թռչնի մսի ինքնաբավության աստիճանը 22.5 տոկոս է ընդամենը: Հիմա գրեթե նույն վիճակն է։ Տարիներ առաջ հենց նաեւ թռչնարտադրության ոլորտին զարկ տալու համար կարեւորվեց եգիպտացորենի մշակության զարգացումը: Նկատի ունենանք. կերի մեջ տեսակարար մեծ կշիռ է կազմում եգիպացորենը, որի պահանջարկի գերակշիռ մասը ներկրում ենք։ Մինչդեռ մասնագետները վստահ են՝ ներկրումը կարող ենք փոխարինել։ Պարզապես նոր ագրոտեխնիկայի ներդրման անհրաժեշտություն կա։ Հիմնական աշխատանքները՝ ցանքի, խնամքի, մշակության, բերքահավաքի, կողրերի անջատման, կողրերից հատիկների առանձնացման, ձեռքով են կատարվում: Ամբողջ հավաքակազմը պետք է լինի: Ագրոտեխնիկայի մշակության, մոլախոտերի դեմ պայքարի, պարարտացման ճիշտ համակարգի, նոր տեխնոլոգիաների առաջարկներ, ուսուցումներ պետք է արվեն։
