Հայաստանի Հանրապետության տարածքը աշխարհի առավել բարձր սեյսմիկ ակտիվության գոտիներից մեկում է: Սա գաղտնիք չէ: Նաեւ մասնագիտական գնահատական է: Նույն մասնագիտական գնահատականի համաձայն՝ մեր երկրի տարածքում հնարավոր են ավելի քան 7.0 մագնիտուդով երկրաշարժեր, եւ վիճակագրական տվյալները ցույց են տալիս, որ ուժեղ երկրաշարժերի կրկնելիության միջին պարբերությունը կազմում է 40 տարի:
Աշխարհի փորձը ցույց է տալիս, որ իրականում սարսափելի ոչինչ չկա (խնդրի անլուծելիության առումով), եթե մենք սովորենք ապրել այդ պայմաններում (Ճապոնիայի օրինակով): Իսկ սովորելու համար նախ պետք է սեյսմիկ անվտանգության ապահովման խնդրին համալիր լուծում տանք:
Տարբեր երկրներում այդ լուծումները տարբեր են: Եվ ամենատարբեր տարիներին մենք էլ ամենատարբեր լուծումներ ենք քննարկել: Արդյունավետները թերեւս տարիներ առաջ երկու փորձերն էին: Դեռ 2014 թ. քաղաքաշինության նախարարությունը գործադիրին ներկայացրեց, թե ինչ վիճակ է մեր շենքերի սեյսմակայունության ոլորտում եւ, ըստ այդմ, օրենսդրական դաշտում շատ բան պետք է փոխվեր՝ շինարարական նորմատիվներից սկսած: 3 տարի անց կրկին անդրադարձ եղավ այս խնդրին: Բայց համալիր տեղաշարժ չեղավ: Իսկ եթե ավելի պարզ, ապա մենք սպասում ենք տնտեսական հնարավորությանը, որպեսզի բարձրացնենք շենքերի սեյսմակայունությունը: Մինչդեռ պետք է հաշվի առնենք, որ, աստված մի արասցե, աղետի դեպքում, ոչ միայն մեր տնտեսությունն է մեծապես տուժելու, այլեւ չենք կարողանալու տնտեսական հնարավորություններ ունենալ՝ այդ աղետի հետեւանքները վերացնելու համար: Նկատի ունենանք. միջազգային փորձի ուսումասիրությունը ցույց է տալիս, որ սեյսմիկ ռիսկի նվազեցման նպատակով շենքերի սեյսմակայունության բարձրացմանն ուղղված միջոցառումների իրականացման համար նախապես կատարված ծախսերը տնտեսական եւ ֆինանսական տեսանկյունից 7-10 անգամ ավելի արդյունավետ են, քան հետեւանքների վերացման համար պահանջվող ծախսերը:
Այդ տարիներին փորձագիտական եզրակացություն եղավ, ըստ որի ներկայում գոյություն ունեցող շենքերի 70 տոկոսը խոցելի են եւ կարող են վտանգ ներկայացնել ընդունված նորմատիվային ուժգնության երկրաշարժերի դեպքում: Իրավիճակը շտկել է պետք, քանզի բնակչության անվտանգությունն ապահովելը կարեւոր է ազգային անվտանգության պահովման տեսակետից: Կան այս խնդրի հանգուցալուծման ելքերը, ուղիները, մասնագիտական տարբերակները: Մենք, սակայն, հիմա սրանց չենք անդրադառնա, փոխարենը կխոսենք վերջին նորությունից՝ սեյսմիկ շինարարության ոլորտում հայ գիտնականների նվաճումից:
Պարզվում է՝ ՀՀ գիտությունների ազգային ակադեմիայի Նազարովի անվան երկրաֆիզիկայի եւ ինժեներային սեյսմաբանության ինստիտուտում նախագծվել, պատրաստվել ու փորձարկվել է շենքերի վնասվածության աստիճանի որոշման սեյսմիկ համակարգը: Բնական պայմաններում փորձարկումների միջոցով ստացվել են տարբեր կոնստրուկտիվ համակարգերի շենքերի տատանման նոր ձեւերը: Այս աշխատանքները կատարվել են «Շենքերի եւ կառուցվածքների սեյսմիկ անվտանգության գնահատման եւ ապահովման դիստանցիոն մոբիլ համակարգ» թեմայով ծրագրի շրջանակներում՝ գիտության կոմիտեի ֆինանսավորմամբ: Այս մասին «ՀՀ»-ն տեղեկացել է ԳԱԱ տեղեկատվական-վերլուծական ծառայությունից։
Գիտական աշխատանքների ղեկավար, ՀՀ ԳԱԱ Նազարովի անվան երկրաֆիզիկայի եւ ինժեներային սեյսմաբանության ինստիտուտի տնօրեն Ջոն Կարապետյանը նշում է, որ Հայաստանում սեյսմակայուն շինարարության գիտական դպրոցը զարգանում է երկու հիմնական ուղղություններով: Առաջինը՝ սեյսմակայունության տեսության կատարելագործմանն ուղղված հետազոտություններն են, թե որքանով են տեսական հաշվարկները, հաշվարկային սխեմաները համապատասխանում իրականությանը: Երկրորդը՝ շենքերի բնական պայմաններում փորձարկումներն են, որոնք հնարավորություն են տալիս պարզելու շահագործվող շենքի վարքը իրական երկրաշարժի ժամանակ: Բացի այդ, դա հնարավորություն է տալիս եզրակացություն անել շահագործվող շենքի իրական վիճակի մասին, գնահատել վնասվածության աստիճանը։ Բանն այն է, որ, ինչպես պարզաբանում է գիտական աշխատանքների ղեկավարը, շենքերը շահագործման ընթացքում ենթարկվում են բնական եւ տեխնածին ազդեցությունների: Դրա պատճառով շենքերում առաջ են գալիս որոշակի վնասվածության աստիճաններ, որոնք անհրաժեշտ է ժամանակի ընթացքում պարզել ու գնահատել: «Սպիտակի 1988 թ. աղետալի երկրաշարժի ժամանակ ավերվեցին բնակելի ֆոնդի տարբեր կոնստրուկտիվ համակարգերի շենքեր, որոնք տարբեր գրունտային պայմաններում էին: Սպիտակի երկրաշարժի մակրոսեյսմիկ դիտարկումների տվյալների համակողմանի վերլուծությունը ցույց տվեց,- ասում է Ջ. Կարապետյանը,- որ եղել են դեպքեր, երբ երկրաշարժի ժամանակ հին շենքերի երկրաշարժադիմակայունությունը եղել է ավելի բարձր, քան նոր կառուցված շենքերինը: Մինչ օրս իրականացվում են հետազոտություններ՝ պարզելու ավերվածությունների հնարավոր հիմնական պատճառները: Նմանատիպ շենքերն այսօր շահագործվում են նաեւ Հայաստանի մի շարք խոշոր բնակավայրերում, մասնավորապես՝ Երեւանում: Այդ պատճառով ներկայում հրատապ է համարվում իրականացնել լայնածավալ հետազոտություններ՝ պարզելու հին ու նոր շենքերի վարքը երկրաշարժերի ժամանակ»։
Ինստիտուտի տնօրենը բացատրում է, որ այս համակարգը կիրառվում է շենքերի տեխնիկական վիճակի հետազննության, վարքի ուսումնասիրման, ախտորոշման նպատակով քաղաքաշինության, բնապահպանության, ռազմարդյունաբերության ոլորտներում: Այն կարող է օգտագործվել ռեգիոնալ կայանների, երկրաշարժերից անմիջապես հետո օջախային գոտում օպերատիվ դիտարկումների կազմակերպման, ջրամբարների պատվարների վարքի ուսումնասիրման, վաղ ազդարարման համակարգերի մշակման նպատակով: «Դժվար չէ նկատել, որ գիտական մշակումը ժամանակի ընթացքում դարձել է շոշափելի արդյունք, որն էլ ներդրվել է տնտեսության զարգացման գործում: Նմանօրինակ մշակումներ ունեն Ռուսաստանի Դաշնությունը, կոչվում է «СТРУНА», ճապոնական հայտնի «OYO» ընկերությունը եւ այլ կազմակերպություններ: Սակայն դրանց ձեռքբերումը բավականին թանկ է», նշում է տնօրենը: Նույն աղբյուրի համաձայն՝ հետազոտությունների շրջանակներում ձեռք է բերվել մշակումների հեղինակային իրավունք, արդյունքները տպագրվել են «Scopus» գիտական շտեմարաններում ընդգրկված միջազգային հանդեսներում, այդ աշխատանքների վրա կան բավականաչափ միջազգային հղումներ: Մշակված համակարգի տվիչները միջազգային մասնագետների կողմից երաշխավորվում են մասսայական կիրառության, հատկապես շենքերի վիճակի ախտորոշման, վնասվածության աստիճանի գնահատման նպատակով: «Նմանօրինակ մշակումները,- եզրափակում է Ջ. Կարապետյանը,- որոնք իրականացրել է ինստիտուտի գիտական խումբը, ունեն մի շարք առանձնահատկություններ, որոնք այսօր ի զորու է իրականացնելու միայն Նազարովի անվան երկրաֆիզիկայի եւ ինժեներային սեյսմաբանության ինստիտուտը՝ իր գիտական պոտենցիալով ու ժամանակակից սարքավորումներով հագեցված լաբորատորիաներով»։ Ի դեպ, աշխատանքներում ներգրավված են եղել երիտասարդ մասնագետներ։
