Պետք է հասկանալ վերջապես՝ ճիշտ կառավարման պարագայում բանակն իրականում պետության տնտեսության համար ծանր բեռ չէ, այլ հենց պետության տնտեսության առաջատարն ու քարշակ ուժն է։ Սովորաբար ասում են՝ բանակը հասարակության հայելին է։ Չեն սխալվում։ Բայց ճիշտ կառավարման պարագայում բանակը կարող է դառնալ ոչ թե հանրության հայելին, այլ՝ այդ հանրության առանձնահատուկ կրթության դարբնոցը։
Ինչու ենք ասում՝ «պետք է հասկանալ վերջապես»։ Որովհետեւ շատերը թյուրիմացաբար այն տեսակետին են, թե բանակը տնտեսության համար բեռ է, բայց անհրաժեշտ բեռ է։ Մինչդեռ իրականում ճիշտ հակառակն է՝ բանակը կարող է շոգեքարշ լինել գիտահետազոտական, տնտեսական, արդյունաբերական եւ, իհարկե, ռազմաքաղաքական ծրագրերի համար։ Բանակը, մանավանդ մեր պես երկրների համար, իրապես խնդիր չէ։ Տրամագծորեն հակառակը՝ լուծում է։
Երբ տարիներ առաջ պաշտպանական մի թեմայով ուսումնասիրություն էի անում, համացանցային փնտրտուքը հետաքրքիր պատկեր բացեց. մոտավորապես այնպիսի պատկեր, ինչ պատկերացնում էի ազգ-բանակի մասին խորհելիս, երբ պետության ամենատարբեր ոլորտներ բանակի հետ կապված ծրագրեր են ունենում՝ շոու բիզնեսից սկսած մինչեւ քաղաքականություն։ Առաջին պահերին չհասկացա, թե ինչու է փնտրտուքը սերիալների հղումներ բերում։ Սկսեցի «թերթել»։ Հարավկորեական մի սերիալում հանուն երկրի ծառայողները «արեւի հետնորդներ» էին համարվում, նշվում էր նույնիսկ, որ այդ սերիալից հետո բանակում ծառայել ցանկացողների թիվն ավելացել է, այսինքն՝ ընտրվել է հասցեական լսարան, որին քարոզվել է, որ բանակում ծառայելը լավ բան է։ Ցուցադրվել է 32 երկրներում, զինվորներն իրական էին եւն։ Հնդկաստանն ունի նմանատիպ քարոզչական վեբ-սերիալներ, որտեղ գլխավոր հերոսների բոլոր գործողությունները հանուն հայրենիքի են, նրանք նույնիսկ իրենց կյանքի ուղեկիցներին ընտրում են զինվորական ընտանիքներից աղջիկների, որպեսզի երեխաներն էլ այդ ոգով դաստիարակվեն եւն։ Եվ քարոզչական այս սերիալները մյուսների համեմատ երկարատեւ չեն, առավելագույնը 40-50 սերիա։ Այն է՝ չեն երկարացնում, չեն զզվեցնում, գործ են ունենում ընտրված լսարանի հետ։ Բանակ են բերում այլ ոլորտների ներկայացուցիչների՝ գիտնականների, գործարարների, որոնք իրենց հայտնագործություններով ու ձեռնարկներով օգնում են սեփական բանակին՝ հաղթելու պայմանական թշնամուն։ Դա անում են շատ զգույշ, հնարավորինս առանց ավելորդ պաթոսի. այն է՝ պետության քաղաքացու համար շնչելու պես բան է հանուն բանակի գործելը (կրկնում ենք՝ խոսքը դասականության, գեղարվեստական արժեքի մասին չէ, այլ՝ հանրության լայն շերտերին քարոզչության)։
Անկեղծորեն ասած՝ չգիտեմ՝ նմանատիպ արտադրանք մենք ունենք, թե ոչ։ Ցուցադրվող գռեհիկ հումորային հաղորդումներն ու կլկլոցային երաժշտական ծրագրերն ինձ հեռացրել են հայկական էկրանի մոտից։ Բայց որ ճիշտ քարոզչության որեւէ ձեւաչափ մենք չունենք՝ հաստատ է, այլապես հանրության մի շերտ դուրս չէր տա, թե՝ «իմ էրեխեն ինչի պիտի Արցախում ծառայի», «թող Ղարաբաղի համար ղարաբաղցին մտածի» եւ այլն։
Նժդեհն ինչ է ասում՝ փոքր ազգերը պարտադրորեն ավելի հայրենասեր պիտի լինեն, քան մեծերը, մենք՝ ավելի, քան բոլորը։ Այդ ավելին ու մանավանդ մեր այսօրվա տարածաշրջանային աշխարհաքաղաքականությունը ենթադրում են, որ մենք ամենօրյա գործ ունենք՝ նախակրթարաններից սկսած, դպրոցներով ու բուհերով շարունակած մինչեւ պետական կառավարաման ամենատարբեր մարմիններ։ Մարտահրավերներով պայմանավորված՝ պետք է փոխենք տնտեսության կառուցվածքը, որակը, տրամաբանությունը, մոբիլիզացնենք ուժերը բոլոր ոլորտներում։ Գիտություն-տնտեսություն-բանակ շղթան պետք է աշխատեցնենք։ Միտք-աշխատանք-ուժը պետք է դառնա մեկ անքակտելի օղակ։
Առանձին-առանձին խոսում ենք երկրի զարգացմանն անհրաժեշտ տարբեր բնագավառներում ներուժի մասին։ Բայց խնդիրն այն է, որ մնում ենք զուտ ցանկությունների հարթակում, որովհետեւ այդ ներուժը նպատակային հուն չենք ուղղում։ Մեր գիտական ոլորտն ամուլ չէ, հայտնագործություններ լինում են, որոնք եթե նմուշային մակարդակում չմնան, կարող են շատ բան փոխել թե՛ առողջապահության ու տնտեսության եւ թե՛ պաշտպանական ու անվտանգության ոլորտներում։ Հարցն այն է, որ այդ հայտնագործությունն իրացվի մե՛ր երկրում ու հանուն մե՛ր երկրի՝ տերեր չփնտրելով օտար ափերում։ Մեզ պետք է անվտանգությա՛նը նպաստող տնտեսություն։
Ավելին՝ հարկ է, որ անվտանգությունը որեւէ, նույնիսկ աննշան ձեւով չզիջենք ի նպաստ տնտեսական զարգացման, այլ ճիշտ հակառակը՝ տնտեսությունն իր ամբողջ ներուժով պետք է ծառայեցնենք անվտանգությանը։ Խորհրդային շրջանում մտքի մի քանի կենտրոն է եղել՝ Մոսկվա, Լենինգրադ, Նովոսիբիրսկ եւ Երեւան։ Շատ մասնագետների հետ եմ խոսել, վստահեցրել են՝ Երեւանն այսօր էլ կարող է մտքի կենտրոն լինել, զարգացման ներուժը կա, բայց հնարավորությունը բաց ենք թողնում, ինչը հետո չի ներվելու։ Եթե մտքի իրացման այդ հնարավորությունը բաց չթողնենք, ապա տնտեսությունը կարող ենք ծառայեցնել անվտանգությանը՝ իրական արդյունքներ քաղելով։ Տնտեսությունն անվտանգությանը ծառայեցնելը հենց ընդհանուր տնտեսության շահից է բխում. ունենալու ենք դիվերսիֆիկացված տնտեսություն, մուլտիպլիկատիվ էֆեկտով շատ արագ զարգանալու են առանձին ոլորտներ (օրինակ՝ պաշտպանական, հետախուզական տարբեր միջոցների արտադրություն)։ Բայց սա մեկ ոլորտի եւ առանձին մարդու գործ չէ։ Հարկ է պետական խթանող քաղաքականություն՝ նպաստավոր ու արտոնյալ պայմանների ստեղծմամբ եւ հստակ ուղղորդմամբ։ Հաջողության ուղին սա է։
Եվ այս ճանապարհով չգնալը բացատրություն ունենալու է, արդարացում՝ ոչ։
