Զարգացումներ Չինաստան-ԱՄՆ-Թայվան հարաբերություններում

Վերջերս կրկին լարվածության աճ է նկատվում Չինաստանի եւ Միացյալ Նահանգների միջեւ Թայվանի (Չինաստանի Հանրապետություն) հետ կապված։ Վաշինգտոնում ՉԺՀ դեսպանատունը հայտարարություն էր տարածել, որով կոչ էր արել ԱՄՆ-ին պահպանել «Մեկ Չինաստան» սկզբունքը եւ պարտավորությունները Թայվանի հարցում՝ դադարեցնելով ցանկացած պաշտոնական շփում կղզու հետ։ «Հայաստանի Հանրապետություն» օրաթերթն այս թեմայի շուրջ զրուցել է Հոնկոնգի համալսարանի Ասիա Գլոբալ ինստիտուտի 2020/2021 AsiaGlobal Fellow, Միջազգային խաղաղության ինստիտուտի խորհրդականների խորհրդի անդամ (Ավստրիա), «Չինաստան-Եվրասիա» քաղաքական եւ ռազմավարական հետազոտությունների խորհրդի ղեկավար, քաղաքական գիտությունների թեկնածու Մհեր Սահակյանի հետ։

-Պրն Սահակյան, որքանո՞վ է մեծ հավանականությունը, որ Թայվանի շուրջ լարվածությունը վերածվի ռազմական բախման, եթե հաշվի առնենք, որ Չինաստանն արագացրել է Թայվանի ափերի մոտ՝ Ֆուցզյան նահանգում տեղակայված երեք ավիաբազաների արդիականացումն ու հզորացումը։ Ի՞նչ զարգացումներ եք կանխատեսում այս ուղղությամբ։

-Մենք ապրում ենք մի դարաշրջանում, երբ փոփոխվում է աշխարհակարգը՝ դրանից բխող բոլոր սպառնալիքներով ու վտանգներով։ Հիմնական մրցակցությունն ընթանում է աշխարհի գերտերության՝ ԱՄՆ-ի եւ նրան մարտահրավեր նետող Չինաստանի՝ երիտասարդ գերտերության միջեւ։ Կողմերը փորձում են օգտագործել հնարավոր միջոցներն ու առկա հիմնախնդիրները մեկը մյուսին զսպելու համար։ Թայվանի հիմնախնդրի շուրջ ճգնաժամի խորացումը եւս բխում է վերոհիշյալ պատճառից։ ԱՄՆ-ն փորձում է Չինաստանի շուրջ սեղմել օղակը, ներգրավել այս գործում Ասիա-խաղաղօվկիանոսյան այլ խաղացողների, որոնց թվում է նաեւ Թայվանը։ Չինաստան իր հերթին, զգալով սեփական տնտեսական, քաղաքական ու ռազմական հզորությունները, փորձում է մեծացնել ճնշումը Թայփեյի նկատմամբ, ստիպել, որ վերջինս զերծ մնա հակաչինական քայլերից եւ վերջիվերջո վերաինտեգրվի Չինաստանին։ Պեկինում Թայվանը վերադարձնելու հարցի շուրջ բազմիցս նշել է նաեւ նախագահ Սի Ծինփինը։ Իհարկե, այս իրադարձությունները վտանգում են Ասիա-խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանի անվտանգությունը, որն անմիջականորեն ազդում է համաշխարհային տնտեսության վրա, քանի որ հենց այս տարածաշրջանն է ներկայումս դարձել աշխարհի տնտեսական կենտրոնը։ Իհարկե, կա լարվածություն, մրցակցություն, բայց չեմ կարծում, որ Չինաստանը կփորձի հարցը լուծել ռազմական ճանապարհով, քանի որ դա կարող է բերել ԱՄՆ-ի եւ նրա դաշնակիցների հետ ռազմական ուղիղ բախման, ինչին դեռ պատրաստ չէ Չինաստանը, քանի որ թե՛ տնտեսապես, թե՛ ռազմական բաղադրիչներով զիջում է ԱՄՆ-ին։ Չինաստանի զարգացումը նաեւ անմիջականորեն կապված է տնտեսության զարգացման հետ, ինչն անհնար է առանց խաղաղության։ ԱՄՆ-ի տարածաշրջանային դաշնակիցները՝ Ճապոնիան, Հարավային Կորեան եւս դեմ կլինեն պատերազմին, քանի որ հնարավոր պատերազմի դեպքում Չինաստանը կհարվածի այդ երկրներում գտնվող ամերիկյան ռազմաբազներին, ինչը եւս այս երկրների տնտեսությունն ու կայունությունը կվտանգի, նրանց կներքաշի կործանարար պատերազմի մեջ։

-Համաշխարհային մակարդակով Թայվանը էլեկտրոնիկայի ոլորտում առաջատար է։ Ի՞նչ ազդեցություն կունենա կղզու շուրջ ներկայումս գոյություն ունեցող ստատուս-քվոյի փոփոխությունը։

-Կարծում եմ, որ ստատուս-քվոյի փոփոխություն, մեծ հաշվով, չի լինի, բայց, իհարկե, յուրաքանչյուր քաղաքական լարվածություն հարվածում է նախեւառաջ տվյալ տարածաշրջանի երկրների տնտեսություններին, տեխնոլոգիական բաղադրիչին։

-Չինաստանը սկսել է հեռացնել մզկիթների գմբեթները եւ քանդել մինարեթները։ Մասնավորապես նշվում է, որ վերջերս որոշվել է հեռացնել Սինին քաղաքի 700-ամյա Դոնգուան մզկիթի կանաչ գմբեթները։ Համապատասխանո՞ւմ է, արդյոք, լրատվամիջոցներում տեղ գտած այս նորությունը իրականությանը։ Եթե այո, ապա որո՞նք են նման քայլի պատճառները։

-Նման տեղեկատվության չեմ տիրապետում։ Միգուցե կատարվում են վերակառուցման աշխատանքնե՞ր, բայց այդ հարցը ճիշտ կլինի ուղղել եւ կոնկրետ պատասխան ակնկալել Չինաստանի պաշտոնական ներկայացուցիչներից։ Համենայնդեպս, ես հինգ տարի ապրել եմ Չինաստանում, եւ հենց Սի Ծինփինի նախագահության ժամանակաշրջանում ակնհայտ էր, որ Չինաստանի ղեկավարությունը հակված է մեծացնել կրոնական ազատությունները։ «Բոլոր» մզկիթների կամ Չինաստանում բնակվող մուսուլմանների նկատմամբ նման քաղաքականությունը հնարավոր չեմ համարում նաեւ այն պատճառով, որ Չինաստանն ունի ռազմավարական համագործակցություն այնպիսի երկրների հետ, ինչպիսիք են Սաուդյան Արաբիան, Իրանը, Թուրքիան, Ղազախստանը, Ուզբեկստանը եւ այլն։ Չինաստանը հարյուրավոր միլիարդների ներդրումներ է կատարում մուսուլմանական երկրներում։ Մերձավոր Արեւելքի, Կենտրոնական Ասիայի պետություններն ակտիվորեն մասնակցում են «Մեկ գոտի, մեկ ճանապարհ» նախաձեռնությանը, այնպես որ Պեկինը հակամուսուլմանական քաղաքականություն չի վարի, ձեռնտու չէ։ Ընդհակառակը, փորձում է զարգացնել իր քաղաքական, տնտեսական հարաբերությունները մուսուլմանական երկրների հետ, խորացնում է հարաբերությունները նաեւ Իսլամական համագործակցության կազմակերպության հետ։

-Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Բորիս Ջոնսոնը, ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենը եւ Ավստրալիայի վարչապետ Սքոթ Մորիսոնը սեպտեմբերի 15-ին համատեղ հայտարարություն հրապարակեցին պաշտպանության եւ անվտանգության բնագավառում գործակցության նոր եռակողմ ձեւաչափ ստեղծելու մասին, որը կստանա «AUKUS» անվանումը: Ինչպիսի՞ ազդեցություն կունենա այդ եռակողմ գործակցությունը միջազգային քաղաքական զարգացումների վրա։

-Ավստրալիա-Մեծ Բրիտանիա-ԱՄՆ ձեւաչափը եւս միտված է զսպել Չինաստանին Հարավչինական ծովում, խոչընդոտներ ստեղծել Չինաստանի «21-րդ դարի մետաքսի ծովային ճանապարհ նախաձեռնության» համար։ Նպատակն է ի դեմս Ավստրալիայի ստեղծել մի հզոր ծովային տերություն, որը հագեցած կլինի ԱՄՆ-ի եւ Մեծ Բրիտանիայի կողմից տրամադրվող նորագույն միջուկային սուզանավերով։ Սա բազմաթիվ հարցեր է առաջացնում, քանի որ Ավստրալիան իրավունք չունի միջուկային զենք ունենալ, այդ դեպքում, ինչո՞ւ պետք է նրա համար կառուցվող սուզանավերը դրանք կրելու հնարավորություն ունենան։ Սա նաեւ որոշակիորեն հակասում է Միջուկային զենքի չտարածման մասին պայմանագրին։ Միջուկային զենքի, սպառազինությունների տարածման մրցավազքի նոր վտանգներ է առաջ բերում։ Այս ամենին դիմակայելու համար Չինաստանը եւս կփորձի մեծացնել իր միջուկային հզորությունները, ինչպես նաեւ կշարունակի զարգացնել ռազմա-տեխնիկական, քաղաքական համագործակցությունը Ռուսաստանի հետ։

-Հոկտեմբերին տեղի ունեցավ Ձեր եւ Վիեննայի համալսարանի պրոֆեսոր, Ավստրիայի զինված ուժերի գիտական հանձնաժողովի ռազմավարության անվտանգության քաղաքականության խորհրդատվական կոմիտեի նախագահ Հեյնց Գերթների համահեղինակությամբ «Չինաստան եւ Եվրասիա․ Վերաիմաստավորելով համագործակցությունը եւ տարաձայնությունները փոփոխվող աշխարհակարգի ժամանակաշրջանում» աշխատության շնորհանդեսը։ Ի՞նչպիսի առանցքային թեմաների եւ հարցադրումների է անդրադառնում աշխատությունը։

-«China and Eurasia: Rethinking Cooperation and Contradictions in the Era of Changing World Order» աշխատությունը երկար եւ քրտնաջան աշխատանքից հետո տպագրվեց աշխարհի լավագույն ակադեմիական հրատարակչություններից մեկում՝ Մեծ Բրիտանիայի «Taylor & Francis»-ի «Routledg»-ում։ Գրքում, որի առանձին գլուխներ գրված են Չինաստանի, Ռուսաստանի, Հնդկաստանի, Ավստրիայի, Հայաստանի, Արաբական Միացյալ Էմիրությունների, Մոնտենեգրոյի, Վրաստանի առաջատար գիտնականների կողմից, ուսումնասիրվել է Չինաստանի եւ Եվրասիական այլ երկրների տնտեսական ու քաղաքական հարաբերությունները փոփոխվող աշխարհակարգի պայմաններում։ Գիրքը ներկայացնում է Չինաստանի շրջադարձը դեպի Եվրասիա իր «Մեկ գոտի, մեկ ճանապարհ» նախաձեռնության միջոցով, Շանհայի համագործակցության կազմակերպության դերն անվտանգության հարցերում, Պեկինի համագործակցությունը եւ տարաձայնություններն ԱՄՆ-ի, Հնդկաստանի, ԵՄ-ի, Արեւմտյան Բալկանների եւ Հարավային Կովկասի, ԱՍԵԱՆ-ի երկրների հետ։ Աշխատությունը վերլուծում է չին-ռուսական համատեղ պայքարը Եվրասիայում բազմաբեւեռության եւ բազմակողմանիության գործում։ Ուսումնասիրությունը հետազոտում է նաեւ Եվրասիայում իրականացվող թվայնացման գործընթացները, որտեղ կարեւոր դեր են խաղում Չինաստանի «Մետաքսի թվային ճանապարհը» եւ ԵԱՏՄ-ի «Թվային օրակարգը»։ Գրքում ներկայացվում են միջազգային հեղինակային թիմի առաջարկությունները, որոնց միջոցով հնարավոր է մեղմել քաղաքական լարված իրավիճակը, զարգացնել բազմակողմ տնտեսական հարաբերությունները։ Գիրքը գրախոսվել է համաշխարհային հռչակ ունեցող գիտնականների կողմից։