Թուրքիայի արտաքին գործերի նախարար Մեւլյութ Չավուշօղլուն այս ամիս պետք է այցելի Իսրայել: Այդ քայլը ճանապարհ կհարթի դեսպանների փոխադարձ վերադարձի համար: Չնայած որ վերջին շաբաթվա ընթացքում սրվել է պաղեստինյան հարցը, Անկարան հասկացնում է, որ մտադիր չէ դա դարձնել այնպիսի գործոն, որը կբարդացնի աշխատանքային ուղիների գործարկումը: Մերձեցման գլխավոր խթանը հետաքրքրություններն են էներգետիկայի ոլորտում: Նախօրեին Իսրայելի ափերի մոտ հայտնաբերված գազային հանքավայրը միջերկրածովյան հարեւաններին կամուրջներ կառուցելու եւս մեկ առիթ է տալիս:
Չավուշօղլուի այցն Իսրայել պետք է կայանա մայիսի վերջին: Որպեսզի թուրք գործընկերների հետ քննարկի բանակցությունների գրաֆիկը, Իսրայելի ԱԳՆ քաղաքական տնօրեն Ալոն Բորն այս շաբաթվա սկզբին ժամանել է Անկարա:
Ի դեպ, այցելության հիմքը դրվել է երկու ամիս առաջ, երբ հրեական պետության ղեկավար Իցհակ Հերցոգն այցելեց Թուրքիայի մայրաքաղաք: Ճիշտ է՝ այդ ժամանակ դիվանագիտական կապուղիների վերականգնման աճող նախանշանների ֆոնին իսրայելցի պաշտոնյաները պնդում էին, որ պետք չէ շտապել «հալեցման» հարցում. գործընթացը պետք է տեղի ունենար փուլ առ փուլ: Հավանաբար, գլխավորը, ինչում Իսրայելը ցանկանում էր համոզվել, պաղեստինյան ՀԱՄԱՍ խմբավորման հետ հարաբերությունները թուլացնելու Անկարայի պատրաստակամությունն էր։
Անցյալ շաբաթ Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանն իր մաղթանքները հղեց Հերցոգին Իսրայելի Անկախության օրվա կապակցությամբ։ «Մեր հարաբերություններում նոր շրջան նշանավորվեց մարտին Ձերդ գերազանցության՝ մեր երկիր կատարած այցով,- նշել է Թուրքիայի ղեկավարը։- Ես անկեղծորեն հավատում եմ, որ մեր երկրների միջեւ համագործակցությունը կզարգանա այնպես, որ ծառայի փոխադարձ ազգային շահերին, ինչպես նաեւ տարածաշրջանային խաղաղությանը եւ կայունությանը»: Անկարայում, որպես կանոն, շեշտը դնում են այն բանի վրա, որ մերձավորարեւելյան երկու երկրների հարաբերությունների կարգավորման անհրաժեշտությունը թելադրված է առաջին հերթին էներգետիկ ոլորտում երկկողմ համագործակցության հեռանկարներով:
Մայիսին կայանալիք հանդիպումն Արեւելյան Միջերկրական ծովի երկու հարեւանների մտադրությունների լրջության ստուգում կլինի։ Եթե Էրդողանը, որպես իր հիմնական զրուցակից, ընտրել է Հերցոգին, որը խորհրդանշական կերպար է Իսրայելի ներքաղաքական կյանքում, որպեսզի, որոշ ենթադրությունների համաձայն, նվազեցնի հակամարտությունների հավանականությունը եւ խուսափի վիճելի տարածքներում հրեական բնակավայրերի ընդլայնման կողմնակցի՝ վարչապետ Նաֆթալի Բենետի հետ ուղիղ շփումներից, ապա այժմ երկխոսության հիմնական գիծը կկառուցվի Չավուշօղլուի ու նրա իսրայելցի գործընկեր Յաիր Լապիդի շուրջ։ Չնայած իր կենտրոնամետ հայացքներին, վերջինս Անկարայի նկատմամբ թշնամության բարձր աստիճան է ցուցադրել՝ ի պատասխան ՀԱՄԱՍ-ի հետ նրա հարաբերությունների։
Չավուշօղլուի այցելությունը, ինչպես կարծում են Իսրայելում, պետք է հստակեցնի դեսպանների փոխադարձ վերադարձի հարցը։ Անկարան հրեական պետության դիվանագիտական առաքելության ղեկավարին արտաքսել է 2018 թ.՝ ի պատասխան Պաղեստինի հետ ճգնաժամի սրման, որից հետո իսրայելցիները ստիպված էին հայելային միջոցների դիմել։ 2020 թ. հայտնված հաղորդումներում ասվում էր, որ Անկարան արդեն ընտրել է մեկին Թել Ավիվում դեսպանի պաշտոնում, սակայն իրական առաջընթաց այդ ուղղությամբ չի գրանցվել։ Բացառված չէ, որ ստեղծված իրավիճակում իր դերն է խաղացել հրեական պետության զգուշավորությունը։ Դեսպանների փոխանակումն այժմ կնշանակի հաղորդակցության նորմալ ուղիների լիարժեք, այլ ոչ թե հռետորական վերականգնում։
Վերջին շաբաթների ընթացքում մտավախություն կար, որ մերձեցման գործընթացում շատ բան կարող է փոխվել պաղեստինյան «դոսյեի» շրջանակներում հերթական սրմամբ: Մարտ-մայիս ժամանակահատվածում արաբական ծագում ունեցող ահաբեկիչներն իրականացրել են երկու տասնյակ ահաբեկչություններ, որոնց զոհ են դարձել ոչ միայն իսրայելական անձնագրեր ունեցող անձինք, այլեւ օտարերկրացիներ։ Այս ֆոնին տեղի իրավապահները շարունակում են լայնածավալ օպերացիա իրականացնել՝ ձերբակալելու համար ահաբեկչական գործունեության մեջ կասկածվողներին։ Հրեական պետության պաշտոնյաներն առանձին դիտարկում են Գազայի հատվածում սահմանափակ ռազմական գործողություններ անցկացնելու հնարավորությունը՝ պաղեստինյան հակառակորդներին ուժ ցուցադրելու համար։
Ի միջի այլոց, իսրայելական դիվանագիտական կորպուսում «Al Monitor»-ի աղբյուրները պնդում են, որ այս ֆոնին թուրք գործընկերների հետ բախումներ չեն սպասում, քանի որ որոշել են պաղեստինյան «դոսյեն» տարանջատել միջերկրածովյան հարեւանների հետ աշխատանքային կապուղիները վերականգնելու խնդրից։ Առավել եւս՝ երկու պետությունների միջեւ էներգետիկ համագործակցության ամրապնդման շուրջ քննարկման համար կարծես թե նոր առիթ կա։ Բրիտանական «Energean» ընկերությունը օրերս հայտարարել է հրեական պետության ափերի մոտ մեկ այլ գազային հանքի՝ «Աթենայի» հայտնաբերման մասին։ Այն նախկինում հայտնաբերված «Տանինայի» եւ «Կարիշայի» մոտակայքում է։ Նոր հանքավայրում բնական գազի պաշարների ապացուցված պաշարները հասնում են մոտ 8 մլրդ խմ-ի: «Մենք դիտարկում ենք առեւտրային տարբեր ռազմավարություններ, այդ թվում՝ գազի մատակարարումն իսրայելական ձեռնարկություններին եւ գազամուղով Եգիպտոս ու Կիպրոս արտահանման հնարավորությունը»,- ասել է «Energean»-ի գործադիր տնօրեն Մաթիոս Ռիգասը:
Դիտորդները ենթադրում են, որ հայտնաբերված բնական հարստությունը կարող է ծառայել նաեւ Եվրոպայի շահերին, որն ուկրաինական իրադարձությունների ֆոնին ձգտում է նվազեցնել կախվածությունը ռուսական էներգակիրներից։ Թուրք պաշտոնյաները մեկ անգամ չեն հասկացրել, որ միայն իրենց երկրի գազային ենթակառուցվածքները կարող են իսրայելական ածխաջրածիններին լավագույն ելք ապահովել դեպի արեւմտյան շուկաներ: Հարցը միայն քաղաքական կամքն է։
Ըստ «Reuters-ի աղբյուրների՝ Իսրայելի եւ Թուրքիայի միջեւ գազատարի ստեղծման հեռանկարը քննարկվում է որպես ռուսական արտահանման ամենակենսունակ այլընտրանքներից մեկը: Անկարան կարող է «միանալ» հրեական պետության միջերկրածովյան հանքավայրերին՝ վառելիքը դեպի հարավային Եվրոպայի խաղացողներ ուղղորդելու համար։ Նման սցենարը, անշուշտ, կբարդացնի մի կողմից Իսրայելի, մյուս կողմից՝ Հունաստանի ու Կիպրոսի հարաբերությունները, որոնք հույս ունեին հակաթուրքական միասնական էներգետիկ բլոկ ստեղծել։ Պլանը կարող է ոչ պակաս տրավմատիկ լինել Ռուսաստանի եւ Թուրքիայի միջեւ շփումների համար։ Այնպես որ, եւ Թուրքիան, եւ Իսրայելը, ինչպես նշում են «Reuters-ի աղբյուրները, առայժմ քննարկում են մանեւրելու ուղիները:
