7200 կմ երկարությամբ «Հյուսիս-Հարավ» տրանսպորտային միջանցքը Հնդկական օվկիանոսը պետք է միացնի Ռուսաստանի ու Եվրոպայի հետ: Այս մասին գրում է բրիտանական «Al-Quds Al-Arabi»-ն՝ շեշտելով, որ նախագծին միացել են նաեւ մի շարք նախկին խորհրդային հանրապետություններ՝ Կենտրոնական Ասիայից ու Հարավային Կովկասից:
Արեւմտյան երկրների կողմից ներդրված հակառուսական պատժամիջոցները ստիպում են շրջանցող ուղիներ փնտրել: Սահմանափակող միջոցառումների կիրառումից հետո՝ կապված 2014 թ. Ղրիմի միացման ու ռուս-ուկրաինական հակամարտության հետ, Ռուսաստանն ակտիվորեն աշխատում է իր արտաքին առեւտրի նկատմամբ առաջացած խոչընդոտների հաղթահարման ուղղությամբ: Դա վերաբերում է նաեւ Իրանին, որը նույնպես տառապում է Արեւմուտքի պատժամիջոցների պատճառով: 2018 թ. ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը դուրս եկավ իր նախորդի՝ Բարաք Օբամայի կողմից 2015 թ. ստորագրված միջուկային համաձայնագրից եւ կոշտ պատժամիջոցներ սահմանեց Թեհրանի նկատմամբ:
Ուկրաինայում Ռուսաստանի ռազմական հատուկ գործողությունը, որն սկսվեց չորս ամիս առաջ՝ ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի կողմից, հիացրել է իրանական իշխանություններին: «Բացի այլ տարածաշրջաններում Ռուսաստանի դերի թուլացումից, այդ թվում՝ Սիրիայում, որտեղ, ինչպես հայտնի է, Մոսկվայի ու Թեհրանի միջեւ պայքար է ընթանում ազդեցության համար, նրանք հույս ունեն, որ դա դրական կանդրադառնա իրենց տնտեսական հետաքրքրությունների վրա»,- գրում է «Al-Quds Al-Arabi»-ն՝ ավելացնելով, որ այդ մասին հայտարարել է իրանական վերլուծաբան Ալի Ֆաթհոլլահ Նեջադը:
Միեւնույն ժամանակ Մոսկվան նոր պայմաններ է առաջ քաշել Վիեննայի միջուկային բանակցություններում. դրանց մասնակցող արեւմտյան երկրներից պահանջել է Իրանի հետ իր առեւտուրն ազատել պատժամիջոցներից: Ալի Ֆաթհոլլահ Նեջադը նշել է, որ Թեհրանի վրա դրված բազմաթիվ սահմանափակումները հանելը կարող է օգնել Մոսկվային՝ շրջանցելու սեփական պատժամիջոցները: Կապված դրա հետ՝ ՌԴ-ն սկսել է ակտիվորեն մասնակցել Վիեննայի բանակցություններին, որպեսզի հասնի դրանց հաջող ավարտին եւ նպաստի Իրանի վրա դրված պատժամիջոցների մեծ մասի չեղարկմանը: Դա ցույց է տալիս, որ նրա քաղաքականության մեջ լուրջ փոփոխություններ են կատարվել:
«Ever Given» կոնտեյներային նավի հետ 2021 թ. մարտին տեղի ունեցած միջադեպից հետո, որը 6 օրով արգելափակեց երթեւեկությունը Սուեզի ջրանցքում, երկու երկրներն էլ ընդգծեցին «Հյուսիս-Հարավ» միջազգային տրանսպորտային միջանցքի շուտափույթ ավարտի կարեւորությունը: «Հյուսիս-Հարավ» նախագիծը դեռ 2002 թ. մայիսից համաձայնեցված է Ռուսաստանի, Հնդկաստանի ու Իրանի կողմից: Հետագայում դրան միացել են Կենտրոնական Ասիայի ու Հարավային Կովկասի մի շարք պետություններ:
«Հյուսիս-Հարավ տրանսպորտային միջանցքը հնդկական Մումբայ նավահանգստից կձգվի մինչեւ Պարսից ծոցի ափին գտնվող իրանական Բենդեր-Աբբաս նավահանգիստ (նախագծին մասնակցում է նաեւ Օմանի սուլթանությունը): Նախագծի շրջանակներում կառուցվում է Աստարա-Ռեշտ-Կազվին երկաթգիծը, որը կընդլայնի երկաթուղային հաղորդակցությունն Իրանի, Ադրբեջանի եւ Ռուսաստանի միջեւ։ Երկրորդ տրանսպորտային միջանցքը Իրանից Ռուսաստան կանցնի Կասպից ծովով, իսկ երրորդը՝ Ղազախստանով, Ուզբեկստանով եւ Թուրքմենստանով: Ղազախստանով դեպի Եվրոպայի հյուսիս ցամաքային ճանապարհը մի երթուղի է, որով նույնիսկ Պեկինն է շատ հետաքրքրված: Այսպիսով՝ Չինաստանն ու Հնդկաստանը Սուեզի ջրանցքին այլընտրանք կունենան, ինչպես նաեւ Հարավարեւելյան Ասիայի մնացած մասերը»,- նշում է «Al-Quds Al-Arabi»-ն։
Հայաստանը նույնպես նախագծի մաս է կազմում: «Հյուսիս-Հարավ» տրանսպորտային միջանցքի իրացումը եւ Հայաստանի միացումը դրան մեր երկիրը կդարձնի կարեւոր տարանցիկ հանգույց եւ կընդլայնի ելքը դեպի արտաքին շուկաներ։ Այս մասին ասվում է Եվրասիական զարգացման բանկի (ԵԱԶԲ) կողմից հրապարակված «Հյուսիս-Հարավ» միջազգային տրանսպորտային միջանցք. Եվրասիայի համար տրանսպորտային շրջանակի ստեղծում» զեկույցում։ Փաստաթղթում նաեւ նշված է, որ «Հյուսիս-Հարավ» ճանապարհային միջանցքը, որը Ռուսաստանի Դաշնությունից Թեհրանով կանցնի Հնդկաստան եւ պետք է Հայաստանը կապի Իրանի հետ, կարող է համալրվել նոր՝ 23 կմ երկարությամբ Քվեշեթի-Կոբի հատվածով (ներառյալ՝ 10 կմ թունելը)՝ Վրաստանի տարածքում։
Արցախյան վերջին պատերազմից հետո հրատապ է դարձել եւս մեկ երթուղի՝ Հնդկաստանից իրանական Չաբահար նավահանգիստ, այնուհետեւ՝ Հայաստան, Վրաստան եւ Սեւ ծով: Չաբահարն Իրանի խոշորագույն նավահանգիստն է: Դրա նշանակությունը կտրուկ աճել է ԱՄՆ-ի մտադրությունների ֆոնին՝ գործարկելու տրանսպորտային նոր միջանցք՝ Ուզբեկստանի, Աֆղանստանի ու Պակիստանի մասնակցությամբ՝ շրջանցելով Հնդկաստանն ու Իրանը: Դա ռազմավարական կետ է Ասիայից Եվրոպա ապրանքների տարանցման համար: Այստեղ կարող են մտնել նաեւ օվկիանոսային նավերը՝ մինչեւ 100 հազար տոննա բեռով: Նավահանգիստը գործում է Հնդկաստանի ֆինանսական ներդրումների հաշվին: Իրանի հետ կնքված պայմանագրով այն Հնդկաստանին է փոխանցվել վարձակալական հիկմունքներով՝ 10 տարի ժամկետով: Դա հնարավորություն կտա ապրանքների տարանցումն իրականացնել Հնդկաստանից՝ Իրանի, Աֆղանստանի ու Կենտրոնական Ասիայի երկրներով՝ շրջանցելով Պակիստանը: Հնդկաստանն իր ճանապարհային պլանների մասին դեռ 2021 թ. մարտին է հայտարարել՝ շեշտելով, որ պատրաստվում է Հայաստանին ներառել «Հյուսիս-Հարավ» նախագծում: Հնդկաստանում նման որոշում է կայացվել 2020 թ. արցախյան պատերազմից հետո, որում Պակիստանը բացահայտ աջակցել է Ադրբեջանին: Պատերազմից հետո Բաքվի փորձագետներն սկսեցին տարածել, որ Ադրբեջանը, Պակիստանն ու Թուրքիան Կովկասում «նոր աշխարհակարգ» են ստեղծում: 2021 թ. հուլիսին Բաքուն, Անկարան ու Իսլամաբադը ստորագրեցին Բաքվի դեկլարացիան, իսկ հնդկական մամուլում տեղեկություններ տարածվեցին, որ Թուրքիան, ինչպես Լեռնային Ղարաբաղի դեպքում, պատրաստվում է Սիրիայից վարձկաններ ուղարկել Քաշմիր: Դա, բնականաբար, նյարդայնացնում է Հնդկաստանին:
Հայաստանի ու Հնդկաստանի միջեւ դիվանագիտական հարաբերությունների 30 տարվա պատմության մեջ առաջին անգամ հոկտեմբերին Երեւան ժամանեց Հնդկաստանի արտաքին գործերի նախարարը: Հարավասիական միջուկային պետությունը հստակ հասկացրեց, որ Հայաստանն իր համար ռազմավարական գործընկեր է: 2021 թ. ապրիլի 24-ին Հնդկաստանի ԱԳՆ-ն առաջին անգամ օգտագործեց «գենոցիդ» տերմինը՝ կապված իր նախարարի՝ Ծիծեռնակաբերդ այցի հետ:
Տրանսպորտային միջանցքի գործարկումը Հայաստանով Հնդկաստանին հնարավորություն կտա ամրապնդել իր դիրքերն այդ նախագծում եւ կարճ ճանապարհ ստանալ դեպի սեւծովյան ափի նավահանգիստներ ու ԵԱՏՄ-ի շուկաներ: Դելիի ու Թեհրանի համար Հայաստանով ճանապարհը, նույնիսկ՝ ամենավատը, կարեւոր է քաղաքական տեսանկյունից: Նրանք շահագրգռված են Սյունիքի մարզի ենթակառուցվածքային հագեցվածությամբ: «Պարսից ծոց-Սեւ ծով» միջանցքի լիարժեք գործարկումը կնվազեցնի Իրանի ու Հնդկաստանի ռիսկերը, ինչպես նաեւ Հայաստանին այլընտրանքային երթուղի կտրամադրի դեպի Սեւ ծով ու Պարսից ծոց:
Անցյալ շաբաթ Իրանը փոխըմբռնման հուշագիր ստորագրեց Ռուսաստանի հետ՝ երկու երկրների միջեւ ֆինանսական եւ առեւտրային գործարքները թեթեւացնելու համար՝ ՌԴ-ի նկատմամբ արեւմտյան պատժամիջոցների ֆոնին: Այն նախատեսում է «Հյուսիս-Հարավ» միջազգային տրանսպորտային միջանցքի շինարարության արագացումը, որը գտնվում է անհրաժեշտ ենթակառուցվածքների, այդ թվում՝ նավահանգիստների, երկաթուղիների եւ ճանապարհների շինարարության փուլում: Նոր երթուղին Սուեզի ջրանցքով երթուղու ավելի էժան ու կարճ այլընտրանքը կլինի: Հնդկական բեռնափոխադրումների ռեգիստրի կողմից պատրաստված ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ «Հյուսիս-Հարավ» տրանսպորտային միջանցքը կնվազեցնի Հնդկաստանի եւ Եվրոպայի միջեւ փոխադրման արժեքը եւ ապրանքների առաքման ժամանակը՝ մեկ երրորդով (23 օր՝ 45-60 օրվա փոխարեն):
