Հուլիսի 21-ին Ղրղզստանում կկայանա Կենտրոնական Ասիայի երկրների նախագահների խորհրդակցական չորրորդ հանդիպումը: Բանակցությունների արդյունքում փաստաթղթերի մի շարք փաթեթներ կստորագրվեն, այդ թվում՝ բարեկամության ու բարիդրացիության մասին պայմանագիր: Բայց հարցն այն է, թե արդյոք այդ փաստաթուղթը նկատելի ազդեցություն կթողնի՞ հարեւանների վրա այն պայմաններում, երբ Բիշքեկն ու Դուշանբեն ցուցադրաբար ավելացնում են սպառազինությունը, իսկ սահմաններին մշտական բախումներ են լինում: Ոչ բոլոր փորձագետներն են կարծում, որ համաձայնագիրը կհանգեցնի երկարաժամկետ ու դրական արդյունքների:
«Այդ գագաթնաժողովի շրջանակներում պլանավորվում է առաջին անգամ ստորագրել տարածաշրջանային փաստաթուղթ՝ պայմանագիր Կենտրոնական Ասիայի երկրների բարեկամության, բարիդրացիության եւ համագործակցության մասին»,- հաղորդել է Ուզբեկստանի արտաքին գործերի նախարարի ժամանակավոր պաշտոնակատար Վլադիմիր Նորովը՝ աշխատանքային այցով գտնվելով Մոսկվայում: Նա նշել է, որ «դա շատ կարեւոր իրավական փաստաթուղթ է, որը հիմքեր կստեղծի համագործակցության, փոխըմբռնման, փոխադարձ վստահության եւ, ամենակարեւորը, համատեղ զարգացման համար»: Պետությունների ղեկավարները կդիտարկեն նաեւ 2022-2024 թթ. տարածաշրջանային համագործակցության զարգացման «ճանապարհային քարտեզը», որի ստեղծման նախաձեռնությունն առաջ է քաշվել խորհրդակցական երրորդ հանդիպման ընթացքում, որը տեղի է ունեցել Թուրքմենստանում: Այդ ժամանակ տարածաշրջանային պետությունների ղեկավարները նշեցին, որ երկրները չօգտագործված հսկայական հնարավորություններ ունեն, որոնք անհրաժեշտ է գործարկել, որպեսզի Կենտրոնական Ասիան վերածվի կայուն, տնտեսապես զարգացած տարածաշրջանի:
«Կենտրոնական Ասիայի պետությունների ղեկավարների խորհրդակցական հանդիպումները չնայած անցկացվում են արդեն չորս տարի, առայժմ լի են բացառապես խորհրդանշական բովանդակությամբ, բացակայում են գործնական արդյունավետության նախադեպերը»,- «Նեզավիսիմայա գազետային» ասել է Կենտրոնական Ասիայի ու Միջին Արեւելքի գծով փորձագետ Ալեքսանդր Կնյազեւը: Նրա խոսքով՝ տարածաշրջանը լի է մեծ թվով թաքնված ու բացահայտ հակամարտություններով: «Աշխարհաքաղաքական նոր իրավիճակում տարածաշրջանի երկրների ղեկավարները, իհարկե, կարող էին գիտակցել գլոբալ նորությունը եւ մշակել վարքագծի ինչ-որ ընդհանուր մարտավարություն, ինչի անհրաժեշտությունը, ընդհանուր առմամբ, զգացվում է։ Բոլոր երկրները մեծապես կապված են Ռուսաստանի հետ եւ կախված են նրանից, կաճի Ռուսաստանի հետաքրքրությունը՝ փոխգործակցելու Կենտրոնական Ասիայի երկրների հետ։ Տեսականորեն դա մեծ հնարավորություններ է ստեղծում Կենտրոնական Ասիայի երկրների համար, սակայն մինչ այժմ, բացառությամբ, հնարավոր է, Ուզբեկստանի, այդ հնարավորությունները գործնականում չեն իրացվել։ Իհարկե, վատ չէր լինի, եթե այժմյան խորհրդակցական հանդիպումը որոշակի ազդակներ հաղորդեր այս ուղղությամբ: Այդ դեպքում հնարավոր կլիներ խոսել այս ձեւաչափի գործնական օգուտների մասին։ Բայց դա քիչ հավանական է. տարածաշրջանի երկրները չափազանց տարբեր են, եւ այդ տարբերությունը հազիվ թե թույլատրի գոնե ինչ-որ ձեւի համագործակցություն ստեղծել, էլ չասած որոշ քաղաքական գործիչների եւ փորձագետների կողմից թմբկահարվող տարածաշրջանային ինտեգրման մասին»,-«Նեզավիսիմայա գազետային» ասել է Սանկտ Պետերբուրգի պետական համալսարանի պրոֆեսոր Ալեքսանդր Կնյազեւը:
Փորձագետը նշել է, որ հանդիպումը կանցկացվի, ինչպես եւ նախորդները, Ղրղզստանի ու Տաջիկստանի միջեւ սահմանային պատերազմի ֆոնին։ Երկու երկրների սահմանապահների միջեւ վերջին փոխհրաձգությունը տեղի ունեցավ մեկ ամիս առաջ։ Զոհվեց տաջիկ զինվորական: Հարեւանները կռվում են հողի, ջրի, տարանցիկ ճանապարհի համար։ «Թվում էր՝ այս հակամարտային հանգույցը լուծելու անհրաժեշտություն կա, որով շահագրգռված է հակամարտության գոտուն հարակից Ուզբեկստանը։ Բայց քիչ հավանական է, որ տարածաշրջանի բոլոր երկրներն ինչ-որ կերպ կներգրավվեն այս խնդրի լուծման գործում, դա անիրատեսական է եւ Բիշքեկի, եւ Դուշանբեի ազգային էգոիզմի պատճառով, որոնք արդեն մեկ անգամ չէ, որ հրաժարվել են միջնորդությունից»,- կարծում է Կնյազեւը։
Միեւնույն ժամանակ երկրները շարունակում են զինվել: Բացի ռուսական զենքից, գնվում են նաեւ ՆԱՏՕ-ի զինատեսակներ։ Ավելի վաղ Ազգային անվտանգության պետական կոմիտեի ղեկավար Քամչիբեկ Տաշիեւը հայտնել է, որ երկիրն արդեն միլիոնավոր դոլարների զենք է գնել՝ մոտ 150 միավոր զրահամեքենա, ՌԴ-ում արտադրված «Վագր» մեքենաներ, «Կամազ» բեռնատարներ, հրշեջ մեքենաներ եւ այլ տեխնիկա, ինչպես նաեւ թուրքական «Bayraktar TB2» անօդաչու թռչող սարքեր։ Նախագահ Սադիր Ժափարովը մեկ անգամ չէ ասել, որ Ղրղզստանը զինվում է պաշտպանական նկատառումներով. «Մենք 30 տարվա ընթացքում երբեք որեւէ մեկի հետ հակամարտություն չենք սկսել, զենքը ձեռքին օտար տարածքներ չենք գրավել։ Եվ այսուհետ դա տեղի չի ունենա։ Բայց եթե մեր տարածքները գրավելու փորձեր լինեն, պատասխանը կոշտ կլինի»։
Իհարկե, այս խոսքերը հասցեագրված են հարեւան Տաջիկստանին: Սակայն բախում է հասունանում նաեւ ղրղզա-ուզբեկական սահմանին, չնայած որ դեռ անցած տարի Տաշիեւը հայտարարեց Ուզբեկստանի հետ սահմանային հարցերի լիարժեք լուծման մասին: Խոսքը որոշ տարածքների փոխանակման մասին է: Իբր, կողմերը համաձայնեցրել են վիճելի հատվածների հետ կապված հարցերը: Սակայն տեղի բնակիչներն ընդդիմացել են եւ բողոքի ակցիաներ սկսել: Այս ելույթները ճնշելուց հետո իշխանությունները պայմանավորվել են չհրապարակել սահմանի վերաբերյալ բանակցությունների մանրամասները: Սահմանի դելիմիտացիայի ու դեմարկացիայի վերջնական արդյունքները կհրապարակվեն պայմանագիրը կազմելուց հետո: Որոշ տեղեկությունների համաձայն՝ բանակցությունները շուտով կավարտվեն, եւ Բիշքեկում արդեն նախապատրաստվում են Ուզբեկստանի նախագահ Շավքաթ Միրզիյոեւի այցին: Սակայն բանակցություններն ընթանում են փակ դռների հետեւում։ Տեղեկություն չունի ոչ միայն հասարակությունը, այլեւ ընտրված պատգամավորները, ինչը նշանակում է, որ հետագայում հակամարտությունը մարելու փոխարեն կարող է բռնկվել նոր ուժով: Բարիդրացիության մասին համաձայնագիրը, որը նախատեսվում է ստորագրել խորհրդակցական հանդիպման ավարտին, տարածաշրջանը չի փրկի հնարավոր հակամարտություններից։ Այն ուժերը, որոնք դեմ են Կենտրոնական Ասիայում կայունության եւ բարգավաճման հաստատմանը, ավելի ուժեղ են, քան բարի մտադրությունները: Հասարակությունից գաղտնի նախապատրաստվող ղրղզա-ուզբեկական սահմանի պայմանագրի հնարավոր ստորագրման հետ կապված իրավիճակը դրա հաստատումն է։ Բացի այդ, Կենտրոնական Ասիայի երկրներում ՆԱՏՕ-ի սպառազինությունների կուտակումն անհրաժեշտ է դարձնում տարածաշրջանի զինվորական անձնակազմի ուսուցման կազմակերպումը ՆԱՏՕ-ի երկրներում։ Ստեղծվում է մի իրավիճակ, երբ սպայական կազմի մի մասը կողմնորոշված է դեպի ՆԱՏՕ-ի երկրներ, մյուս մասը՝ դեպի Ռուսաստանը եւ նրա դաշնակիցները, ինչը ներքին քաոսի նախադրյալներ է ստեղծում:
