Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանն իսկական «գլխացավանք» է դարձել ԱՄՆ-ի ղեկավար Ջո Բայդենի համար: Այս մասին գրում է «The New York Times»-ը: Դա՝ այն պատճառով, որ Անկարան հաճախ այնպիսի քաղաքականություն է վարում, որը տարբերվում է արեւմտյան երկրների օրակարգից եւ զայրացնում ամերիկյան նախագահի վարչակազմին:
Երբ հուլիսի 22-ին Ռուսաստանն ու Ուկրաինան համաձայնագիր ստորագրեցին ուկրաինական հացահատիկի տեղափոխման մասին, Էրդողանը բարեհոգի պետական գործչի դեր էր կատարում: Ստամբուլի Դոլմաբախչե պալատում նստած ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարի կողքին՝ Էրդողանը հայտարարեց, որ համաձայնագիրը, որն ստորագրվել է Թուրքիայի օգնությամբ, օգուտ կբերի «ողջ մարդկությանը»:
Իհարկե, Բայդենի վարչակազմը ողջունեց համաձայնագրի ստորագրումը: Այն կօգնի մեղմել գլոբալ սննդային ճգնաժամը, որը խորացել է Ուկրաինայում ռուսական ռազմական հատուկ գործողության եւ ուկրաինական նավահանգիստների բլոկադայի պատճառով: Բայց չինովնիկները կասկածում էին, որ Մոսկվան դա անում է՝ ելնելով բարի մտադրություններից, իսկ Ռուսաստանը հրթիռային հարված հասցրեց ուկրաինական նավահանգստային Օդեսա քաղաքին պայմանագրի ստորագրումից ընդամենը մեկ օր անց: Այդուհանդերձ, Սպիտակ տան ներկայացուցիչը գովեց Էրդողանին նրա ջանքերի համար:
Ուկրաինական հացահատիկի տեղափոխման մասին համաձայնագրի ստորագրումից մի քանի օր առաջ թուրք բռնապետը կրկին սպառնաց, որ առաջիկա ամիսներին վետո կդնի ՆԱՏՕ-ի պլանների վրա՝ կապված դաշինքում Ֆինլանդիայի ու Շվեդիայի ներգրավման հետ, Թուրքիայի նման քայլը Բայդենի վարչակազմին ու ողջ դաշինքին չափազանց ծանր դրության մեջ կդնի հիմա, երբ նրանք պետք է դիմակայեն Ռուսաստանին: Իսկ ամերիկյան Կոնգրեսը վերջերս անվստահություն հայտնեց Իսպանիայում կայացած ՆԱՏՕ-ի գագաթնաժողովում Բայդենի խոստման առնչությամբ՝ Թուրքիային մի քանի տասնյակ F-16 կործանիչներ վաճառելու վերաբերյալ:
Մեկ շաբաթ առաջ Էրդողանը մեկնեց Թեհրան՝ հանդիպելու Իրանի նախագահ Էբրահիմ Ռաիսիի ու Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի հետ: Վերլուծաբանների խոսքերով՝ լուսանկարները, որոնցում ԱՄՆ-ի երկու գլխավոր հակառակորդները Էրդողանի՝ ՆԱՏՕ-ի անդամ երկրի նախագահի հետ են, հակասում են Իրանի ու Ռուսաստանի խորը մեկուսացման արեւմտյան քաղաքականությանը: Դրանից հետո Սպիտակ տան ներկայացուցիչը ԱՄՆ-ի աջակցությունը վայելող քուրդ մարտիկների դիրքերից կրկին խոսել է Էրդողանի՝ Սիրիայի հյուսիսում նոր հարձակում սկսելու սպառնալիքի մասին:
Բայց Բայդենի վարչակազմի ներկայացուցիչներն ասում են, որ չի կարելի հենց այնպես հաշվից հանել Էրդողանին: Թուրքիան ռազմավարական դիրք է զբաղեցնում Արեւելքի ու Արեւմուտքի հանգույցում, ինչը նրան հնարավորություն է տալիս իր վրա վերցնել միջնորդի դերը շատ ավելի խնդրահարույց հարեւանների հետ բանակցություններում. այդ մասին է վկայում ուկրաինական հացահատիկի տեղափոխման վերաբերյալ համաձայնագիրը, որը կթույլատրի ապառազմականացված միջանցք ստեղծել Սեւ ծովով՝ Ուկրաինայի գյուղատնտեսական արտադրանքի արտահանման համար:
Ամերիկյան բարձրաստիճան պաշտոնյաներից մեկի խոսքով՝ Էրդողանի խնդրահարույց պահվածքը շատ բանով կապված է Թուրքիայի ներսում նրա քաղաքական թույլ դիրքերի հետ: Երկրում արժեզրկման մակարդակն անցած ամիս աճել է մինչեւ 80 տոկոսով: Հույս ունենալով ուշադրությունը շեղել թուրքական տնտեսության վիճակից՝ Էրդողանն անցավ ազգայնականության բացահայտ դրսեւորման Քուրդիստանի աշխատավորական կուսակցության եւ Սիրիայի քրդական խմբավորումների առիթով:
Ներկայացուցիչների պալատի անդամ, Նյու Հեմփշիրի նահանգից դեմոկրատ Կրիս Պապասը խոսել է Անկարայի կողմից ռուսական հրթիռային համակարգերի գնման եւ Թուրքիայի երկակի դիրքորոշման մասին՝ կապված Ուկրաինայում ՌԴ ռազմական հատուկ գործողության հետ: Էրդողանը Ռուսաստանի ներխուժումը համարել է «անընդունելի», սակայն չի միացել հակառուսական պատժամիջոցներին, որոնք կիրառվում են ԱՄՆ-ի եւ նրա արեւմտյան դաշնակիցների կողմից:
«Ամեն ինչ սահման ունի,- ասել է Պապասը:- Ուկրաինայի հարցում Թուրքիան փորձում է նստել երկու աթոռի: Անկարային չի կարելի վստահելի դաշնակից համարել, որի հետ հնարավոր է հույսեր կապել: Ես կարծում եմ, որ Բայդենի վարչակազմն առավել կոշտ դիրքորոշում պետք է որդեգրի նրա նկատմամբ»:
Հենց Սպիտակ տունը պաշտոնապես պահանջի Կոնգրեսի հավանությունը՝ վաճառելու ինքնաթիռներ, Բայդենն այլ ազդեցիկ անդամների աջակցության կարիքը կունենա, ովքեր նախկինում կտրուկ քննադատել են նրան: Այդ թվում՝ նաեւ Սենատի միջազգային հարաբերությունների հանձնաժողովի նախագահ Բոբ Մենենդեսի աջակցությունը: Ավելի վաղ վերջինս հրապարակայնորեն կասկած է հայտնել, որ Թուրքիային ՆԱՏՕ-ում թողնելը խելամիտ քայլ է: Իսկ հունիսին ՆԱՏՕ-ի ընդլայնման թեմայով լսումների ժամանակ նա ասել է. «Թուրքիայի դիրքորոշումն այդ գործընթացում միայն Պուտինի շահերին է ծառայում»:
Հունիսին հանձնաժողովում իր գործընկեր, հանրապետական սենատոր Ջիմ Ռիշի հետ Մենենդեսը հանդես եկավ հայտարարությամբ, որում կոշտ կերպով զգուշացրեց Էրդողանին՝ չմտնելու Սիրիա: Նրան միացան Ներկայացուցիչների պալատի արտասահմանյան գործերի հանձնաժողովի նախագահ դեմոկրատ Գրեգորի Միքսը եւ նրա հանրապետական գործընկեր Մայքլ Մակոլը: Իրենց հայտարարության մեջ կոնգրեսականները շեշտեցին, որ հնարավոր ներխուժումը «կործանարար հետեւանքներ կունենա»՝ սպառնալով խափանել «Իսլամական պետություն» ահաբեկչական կազմակերպության մնացորդների դեմ գործողությունների անցկացումը եւ խորացնելով հումանիտար ճգնաժամը Սիրիայում: Վերջերս նման զգուշացումներով հանդես է եկել նաեւ Պենտագոնի ներկայացուցիչը:
«Մենք Սիրիայի հյուսիսում թուրքական ցանկացած գործողությանը կտրականապես դեմ ենք եւ մեր առարկությունները հայտնել ենք Անկարային,- հուլիսին ասել է ԱՄՆ պաշտպանության փոխնախարարի Մերձավոր Արեւելքի հարցերով օգնական Դանա Սթրոուլը: -«Իսլամական պետությունը» կարող է օգտվել այդ արշավից»:
Ըստ Էրդողանի որոշ կոշտ քննադատների՝ սա անվերջ ցիկլ է, երբ թուրք առաջնորդը զիջումներ է փնտրում ԱՄՆ-ից եւ ՆԱՏՕ-ի այլ դաշնակիցներից, ինչպիսիք են նոր կործանիչները եւ քրդական աշխարհազորայինների նկատմամբ ավելի կոշտ գիծը միայն այն բանի համար, որ ապագայում կարծրացնի իր դիրքերը։
«F-16-ի շուրջ այս «պարը» մի տեսակ «կործանիչ» դիվանագիտություն է, եւ դա պարզապես թաքցնում է այն, ինչը կատարվում է իրականում,- ասել է Մարկ Ուոլեսը՝ «Turkish Democracy Project» խմբի հիմնադիրը, ով խիստ քննադատել է Էրդողանին եւ նրա ավտորիտարիզմը:- Լավ դաշնակիցը երբեք շանտաժի չի դիմի, որպեսզի դաշինքի պատմության շրջադարձային պահերին ստանա այն, ինչ ուզում է»։
Էրդողանը, ինչպես երեւում է, Բայդենի վարչակազմի համար իր հերթական զայրացուցիչ քայլն է կատարում: Թեհրանյան գագաթնաժողովը նոր է ավարտվել, Էրդողան-Պուտին հանդիպումը տեղի է ունեցել հուլիսի 19-ին, սակայն արդեն հայտնի է, որ Թուրքիայի նախագահն օգոստոսի 5-ին մեկօրյա այցով կմեկնի Սոչի՝ կրկին հանդիպելու իր ռուս գործընկերոջ հետ: Ինչպես տեղեկացնում է «Ինտերֆաքսը»՝ հենվելով ՌԴ նախագահի մամուլի քարտուղար Դմիտրի Պեսկովի հաղորդման վրա, նրանք կքննարկեն տարածաշրջանային խնդրահարույց թեմաները եւ երկկողմ հարաբերությունները: Ինչպես գրում է թուրքական «Haberturk»-ը, սպասվում է, որ Էրդողանն ու Պուտինը կքննարկեն ուկրաինական հակամարտության հարցը, ինչպես նաեւ կգնահատեն իրավիճակը՝ կապված հացահատիկային միջանցքի հետ:
