«Կարմիր գծերի» ճշգրտում՝ փոխգործակցության ակնկալիքով

Թուրքիային պետք է ամեն գնով ելք ապահովել դեպի Կասպից ծով եւ Կենտրոնական Ասիա։ Այս ուղղությամբ ուժերի վերադասավորումն էապես կփոխի ազդեցության գոտիների նկատմամբ վերահսկողությունը եւ նոր իրողություններ կստեղծի աշխարհում։ Այդ ճանապարհին Հայաստանը շարունակում է մնալ այն բանալին, որը թույլ կտա ազդեցություն ստանալ մեր կարեւորագույն հանգույցի նկատմամբ։ Իհարկե, միայն Արեւելքը չէ, որի ուղղությամբ Էրդողանը ձգտում է տարածվել։ Այս օրերին նշանակալի իրադարձություններից է այն, որ չորս տարվա ընդմիջումից հետո Թուրքիան դեսպան է նշանակել Իսրայելում։ Անկարան աշխատանքներ է տանում բոլոր ուղղություններով, այլ հարց է, թե ծավալապաշտական ծրագիրը ո՞ր «քարի» վրա կսայթաքի։

Շատ զարգացումներ պայմանավորված կարող են լինել ռուս-թուրքական հարաբերությունների բնույթով։ Խառնակ ժամանակներ են, իսկ թուրքական դիվանագիտությունը փորձառու է «պղտոր ջրում ձուկ որսալու հարցում»։ Ինչպես հարյուր տարի առաջ Աթաթուրքին հաջողվեց համաձայնության գալ Լենինի հետ՝ որպես խայծ խոստանալով նպաստել «կարմիր» հեղափոխության տարածմանը, այնպես էլ Էրդողանն է արդյունավետ կերպով օգտագործում ներկա իրավիճակը։ Ի՞նչ է փոխվել Աթաթուրք-Լենին գործարքից հարյուր տարի անց. Ռուսաստանի դեմ տարվող մեկուսացման գործընթացը, ռազմական գործողություններն Ուկրաինայում, Արցախի երկրորդ պատերազմը, որի արդյունքներն էականորեն թուլացրին նաեւ Ռուսաստանի դերը Հարավային Կովկասում, այսօր ստիպում են Ռուսաստանին կրկնել նույն սխալները, ինչ մեկ դար առաջ։ Տարբերությունը, սակայն, այն է, որ այսօրվա Թուրքիան Աթաթուրքի ժամանակաշրջանի մերժված, պարտված երկիրը չէ, էրդողանյան Թուրքիան երրորդ կողմի բոլոր առավելություններն օգտագործելով՝ կարողանում է առավելագույն օգուտները ստանալ Ռուսաստան-Արեւմուտք առճակատումից։ Խորհրդային Ռուսաստանի եւ քեմալական Թուրքիայի հարաբերությունների նոր բնույթը ժամանակին կտրուկ փոխեց ուժերի հավասարակշռությունն ինչպես Մերձավոր Արեւելքում, այնպես էլ մեր տարածաշրջանում։ «Նոր Թուրքիա» կառուցող Էրդողանը չի կրկնի սխալը, չի «փրկի» Ռուսաստանին, ինչպես հարյուր տարի առաջ, երբ Ռուսաստանն աննախադեպ աջակցություն ցուցաբերեց Թուրքիային թե՛ բարոյապես, թե՛ ֆինանսապես։

Այսօր Ռուսաստանի վերլուծական-փորձագիտական շրջանակները փորձում են նոր իրողություններում ռուս-թուրքական հարաբերությունների մոդելներ առաջարկել, սակայն հին մոտեցումների, սխալների հիման վրա։ Երեկ «Վալդայ» ակումբում տեղի էր ունեցել քննարկում «Ռուսաստանի եւ Թուրքիայի միջեւ հարաբերությունների նոր մոդելը միջազգային համակարգի ճգնաժամի պայմաններում» թեմայով։ Փորձ է արվում գտնել փոխգործակցության լայն շրջանակներ, որը թույլ կտա կողմերին ապահովելու «ռազմավարական ինքնիշխանություն»։ Սա առաջին հերթին հետաքրքիր է Թուրքիային, որպեսզի կարողանա մանեւրել Միացյալ Նահանգների հետ, օրինակ, «F-16»-երի հետ կապված։ Ռուսաստան-Արեւմուտք առճակատման համատեքստում ակտիվ հակամարտության մեջ չներքաշվելը եւ երրորդ կողմի դիրք գրավելն այս պահին բավական շահեկան են։

Մոսկվայի Միջազգային հարաբերությունների պետական ինստիտուտի Միջազգային հետազոտությունների ինստիտուտի տնօրեն Մաքսիմ Սուչկովի խոսքով՝ վերջին տարիների ընթացքում մի շարք զինված հակամարտություններում երկու պետությունների սերտ փոխգործակցությունը զարգացրել է Ռուսաստանի եւ Թուրքիայի միջեւ հարաբերությունների երեք սկզբունք։ Դրանք են՝ հասկանալ Թուրքիայի համար հիմնարար նշանակություն ունեցող անվտանգության խնդիրները, սահմանել «կարմիր գծերն» ու ճգնաժամի ժամանակ փոխգործակցության հնարավորությունների միջանցքը, ինչպես նաեւ օգտվել Թուրքիայի մյուս գործընկերների, մասնավորապես՝ ԱՄՆ-ի սխալներից, եւ խաղալ այդ հակադրության վրա (նկատենք, որ առայժմ միայն Թուրքիային է հաջողվում օգտվել Մոսկվայի եւ Վաշինգտոնի հակամարտությունից)։ Նա ընդգծել է, որ ԱՄՆ-ի համար Թուրքիան դաշնակից է, բայց ոչ գործընկեր, մինչդեռ Ռուսաստանի համար հարաբերակցությունը հակառակն է։ «Սկսված ապաարեւմտականացման դարաշրջանում Թուրքիան Ռուսաստանին տեսնում է որպես սեփական ռազմավարական ինքնիշխանության ամրապնդման ռեսուրս, իսկ Ռուսաստանը Թուրքիային՝ մեծ տերության կարգավիճակը բարձրացնելու գործիք»,- ասաց Սուչկովը՝ հավելելով, որ Պուտինի եւ Էրդողանի հարաբերությունները հասարակական ընկալման մեջ ստեղծում են տպավորություն, որ ամեն ինչ լավ է, բայց երբ ճգնաժամ է տեղի ունենում, ապա պատկերը շուռ է գալիս։

Համաշխարհային քաղաքականության ինստիտուտի նախագահ Հուսեյն Բաղջիի խոսքով՝ թեեւ պատմականորեն Ռուսաստանն ու Թուրքիան ժամանակին թշնամիներ են եղել, սակայն վերջին շրջանում հարաբերությունները լավ են։ «Ռուսաստանը մնում է Թուրքիայի համար ամենակարեւոր գործընկերը՝ որպես հարեւան, որպես նավթի եւ գազի մատակարար… Այժմ մեծ ներդրումներ կան ատոմակայանի կառուցման մեջ, ուստի Ռուսաստանը ռազմավարական գործընկեր է։ Դժվար թե Թուրքիան ընդդիմանա Ռուսաստանին ու միանա նրա դեմ պատժամիջոցներին»,- ասել է նա։ Քաղաքական վերլուծաբան Հասան Սելիմ Օզերթեմը կարծում է, որ չնայած ներկայումս կա քաղաքական երկխոսություն, բայց դրանք հիմնված են միայն երկու երկրների առաջնորդների վրա, այսինքն՝ պակասում է հարաբերությունների ինստիտուցիոնալ կառուցվածքը։ Նա առաջարկում է ուժեղացնել արտաքին գործերի եւ պաշտպանության նախարարությունների դերը։ Տարաձայնությունները պահպանվում են Սիրիայի, Լիբիայի եւ Ուկրաինայի շուրջ։ Ըստ նրա՝ իրավիճակը Կովկասում կարող է լինել հաջորդ փորձությունը։

Առայժմ Ռուսաստանին եւ Թուրքիային հաջողվում է հետեւել փոխհարաբերությունների կառուցման այնպիսի մոդելի, որը քիչ թե շատ նպաստում է նրանց շահերի փոխշահավետ առաջմղմանը։ Թե ինչպես կզարգանան դրանք առաջիկայում, մեծապես կախված է երկու կարեւոր հարցերի պատասխանից, այն է՝ ո՞վ է ղեկավարելու Թուրքիան հաջորդ տարվա ընտրությունների արդյունքում, եւ կկարողանա, արդյո՞ք, Ռուսաստանն առաջիկայում պահպանել մեծ տերության կարգավիճակը ռազմաքաղաքական հարթությունում։