Իրան-5+1-ի բանակցությունների 8-րդ փուլը, որին անուղղակիորեն մասնակցում է ԱՄՆ-ը, ընդհատվել է։ Թեեւ դեռեւս լուրջ խնդիրներ կան լուծելու, բայց եւ այնպես նաեւ առաջընթաց կա։
Հունվարի 25-ին Իրանի նախագահ Էբրահիմ Ռայիսին մի հեռուստահարցազրույցի ընթացքում խոսելով ԱՄՆ-ի հետ անմիջական բանակցությունների հնարավորության մասին, շեշտել է, թե դա կլինի այն դեպքում, երբ Վաշինգտոնը չեղարկի Թեհրանի դեմ բոլոր սահմանափակումները։ Երկրի նախագահից առաջ նման տեսակետ է հայտնել նաեւ ԱԳ նախարար Հոսեյն Ամիրաբդոլահիանը՝ ընդգծելով, որ եթե բանակցությունների որեւէ փուլում «լավ» համաձայնության հնարավորություն լինի, ապա բացառված չէ, որ Իրանն ԱՄՆ-ի հետ նաեւ բանակցի։ Հավելենք, որ երկրի ռազմաքաղաքական առաջին դեմք հանդիսացող հեղափոխության առաջնորդը, ով նաեւ որոշում է երկրի ներքին ու արտաքին քաղաքականության գլխավոր ուղղությունները, նախկինում խիստ դեմ էր նման բանակցություններին եւ արգելել էր։ Սակայն շուրջ երկու շաբաթ առաջ իր ելույթներից մեկում անուղղակիորեն դա համարել է թույլատրելի՝ նշելով, թե թշնամու հետ որոշ դեպքերում կարելի է բանակցել՝ հավասարը հավասարի հետ սկզբունքով, ինչը բնավ չի նշանակում զիջումների գնալ։ ԱՄՆ-ը ողջունել է բանակցություններում Իրանի դիրքորոշման փոփոխությունը, քանի որ մշտապես կողմնակից է եղել անմիջական բանակցությունների՝ նշելով, թե այդպես ավելի արդյունավետ կլինի։
Նշենք, որ Իրանի միջուկային ծրագրերի շուրջ Իրան-5+1 (ՄԱԿ-ի 5 մշտական անդամները` Ռուսաստան, Ֆրանսիա, Մեծ Բրիտանիա, ԱՄՆ, Չինաստան եւ Գերմանիա, Joint Comprehensive Plan of Action, JCPOA) համաձայնությունը գործնականում սառեցվել է 2018 թ. մայիսից, երբ որոշիչ դեր ունեցող երկրներից ԱՄՆ-ը հեռացավ դրանից: Հետեւաբար, ոչ միայն վերականգնվեցին Իրանի դեմ մինչեւ համաձայնությունը կիրառված սահմանափակումները, այլեւ դրանք գրեթե կրկնապատկվեցին տարբեր, այդ թվում՝ մարդու իրավունքների ոտնահարման, հեռահար հրթիռների արտադրության եւ այլ պատճառաբանություններով: Այժմ Իրանի ֆիզիկական ու իրավաբանական 1600 անձանց դեմ կիրառված են սահմանափակումներ: Եվրամիությունը լուրջ ջանքեր գործադրեց համաձայնությունը պահպանել Իրան-5+1-ի շրջանակներում, ինչը նշանակում էր, որ պետք է քայլեր կատարվեին Իրանի դեմ ԱՄՆ սահմանափակումները շրջանցելու ուղղությամբ, սակայն ձեռնարկած միջոցառումները որեւէ արդյունք չարձանագրեցին: Ուստի Իրանը 2019 թ. հուլիսի 7-ից սկսեց JCPOA-ի շրջանակներում ստանձնած պարտավորություններից աստիճանաբար նահանջի քայլեր կատարել՝ ընդհուպ վերականգնելով ուրանի հարստացման գործընթացը բարձր տոկոսներով, ինչի արդյունքում 2021 թ. հոկտեմբերի դրությամբ տնօրինում է 25 կգ 60 տոկոսով եւ 120 կգ 20 տոկոսով հարստացած ուրան, մինչդեռ JCPOA-ի շրջանակներում Թեհրանը իրավասու էր հարստացնել 3,67 տոկոսանոց՝ ոչ մեծ քանակով:
Ի վերջո, Եվրամիության ջանքերով համաձայնության վերականգնման շուրջ 2021 թ. ապրիլի 6-10-ը Վիեննայում տեղի ունեցան Իրան-5+1-ի ձեւաչափով բանակցություններ՝ Իրանի հարցերով ԱՄՆ-ի հատուկ հանձնակատար Ռոբերտ Մալիի գլխավորությամբ (այդ երկրի պատվիրակությունը մասնակցում էր անուղղակիորեն՝ հարեւան հյուրանոցից): Արդյունքից գոհունակություն էին հայտնել եւ այն կառուցողական գնահատել JCPOA-ի գլխավոր դերակատարներ Իրանն ու ԱՄՆ-ը: Իրանի նախագահը նշել էր, որ վկա ենք JCPOA-ի նոր կյանքի, որտեղ բոլոր կողմերը միաձայն եկել են եզրակացության, որ Իրանի միջուկային հարցի լուծումը JCPOA-ից ավելի լավ այլընտրանք չունի: Ռոհանին ու բարենորոգչական հոսանքը խիստ շահգրգիռ էին բանակցությունների շուտափույթ եւ արդյունավետ ավարտով, ինչը կարող էր նշանակալից դեր ունենալ նախագահական ընտրությունների արդյունքների վրա։ Ահա թե ինչու, Իրանի պահպանողականներին հարող ԶԼՄ-ներում քննադատաբար եւ բացասական լույսի ներքո էին մեկնաբանում Վաշինգտոնի քայլը JCPOA-ի վերականգնման ուղղությամբ: Ինչեւիցե, նույն թվականի հունիսի 12-20-ը տեղի ունեցավ բանակցությունների 6-րդ փուլը, որից հետո նշվեց, թե դրանց ընթացքում լուրջ ձեռքբերումներ են արձանագրվել, սակայն դեռեւս խնդիրներ կան։ Բանակցող բոլոր կողմերը ջանքեր էին գործադրում, որպեսզի համաձայնության գային մինչեւ Իրանի նախագահական ընտրությունները, բայց չհաջողվեց։
2021 թ. նոյեմբեի 29-ին, 5-ամսյա ընդմիջումից եւ Արեւմուտքի սպառնալից պահանջներից հետո, Վիեննայում վերսկսվեց բանակցությունների 7-րդ փուլը, որը շարունակվեց մինչեւ դեկտեմբերի 17-ը։ Սակայն Իրանը բանակցություններին մասնակցեց ավելի խիստ դիրքորոշմամբ՝ պահանջելով դրանք սկսել նոր էջից, ինչն էլ ավելի բարդացրեց բանակցությունների ընթացքը։ Նշենք նաեւ, որ Արեւմուտքը պահանջում է հնարավորինս շուտ ավարտել բանակցությունները՝ շետելով, թե Իրանը միայն շուրջ 3 շաբաթ հնարավորություն ունի բանակցելու։ Իսկ եթե համաձայնության չգան, ապա այլընտրանքային քայլեր են կյանքի կոչվելու՝ Իրանի միջուկային զենքի արտադրությունը խափանելու նպատակով։ Սակայն բանակցությունների այս փուլը, ընդհանուր առմամբ, կողմերը հուսադրող են գնահատել, բայց կան նաեւ հոռետեսական տեսակետներ։
Մեծ Բրիտանիայի ԱԳ նախարար Լիզ Թրասը հունվարի 25-ին հայտարարել է, թե բանակցությունների ընթացքը դանդաղ է, եւ որ այդպիսով դրանք մոտենում են խիստ վտանգավոր փակուղու, ինչն արժանացել է Թեհրանի խիստ հակազդեցությանը։ Ժամանակի սղության մասին նախազգուշացնում է նաեւ Վաշինգտոնը։ Թեեւ բանակցությունների արդյունքները խիստ մշուշապատ են թվում, բայց եւ այնպես, հաշվի առնելով կողմերի շահգրգռվածությունը դրանց դրական ելքի վերաբերյալ, կարելի է նշել, որ բանակցությունների այս փուլը մեծ հավանականությամբ ավարտվելու է շոշափելի ձեռքբերումներով։ Այս առնչությամբ հատկանշական նաեւ, որ հունվարի 30-ին Ֆրանսիայի նախագահ Մակրոնը հեռախոսազրույց է ունեցել նախագահ Ռաիսիի հետ, որի ընթացքում քննարկվել են երկկողմ հարաբերությունների, տարածաշրջանային, ինչպեսեւ JCPOA-ի վերականգնման գործընթացի վերաբերյալ հարցեր։
