Փետրվարի 22-ին Կատարի մայրաքաղաք Դոհայում տեղի կունենա Գազ արտահանող ֆորումի (GECF) անդամ երկրների հերթական գագաթնաժողովը։ 1998 թ․ Լոնդոնի ու Նյու Յորքի բորսաներում պաշտոնապես մուտք գործեցին նաեւ գազի գները, ինչը նպաստեց գազի շուկայի (հեղուկ գազ) աշխուժացմանն ու միջազգայնացմանը: Թերեւս, նշյալ հանգամանքով պայմանավորված՝ 2001-ից պարբերաբար տեղի էր ունենում գազ արտահանող երկրների էներգետիկայի նախարարների համաժողով, որի ընթացքում քննարկում էին ոլորտի խնդիրների, գազի գների ու այլ հարցեր, սակայն դրանք պաշտոնական բնույթ չէին կրում։
Ռուսաստանի, Իրանի եւ Կատարի (աշխարհում գազի պաշարներով համապատախանաբար առաջինից երրորդ տեղերն են զբաղեցնում) նախաձեռնությամբ 2008 թ. նոյեմբերի 23-ին հիմնադրվեց GECF-ը եւ հաստատեց իր կանոնադրությունը։ Այն ձեւավորվել է Իրանի մտահղացմամբ, որ առաջարկում էր ձեւավորել միջպետական, միջազգային կազմակերպություն՝ գազի գները կարգավորելու հնարավորությամբ, OPEC-ի ձեւաչափով կարտել։ Անդամ երկրները, առաջարկը հիմնական փոփոխությունների ենթարկելով, հաստատեցին ֆորումի ձեւաչափը, անգամ խուսափեցին կազմակերպություն անվանելուց։ Ըստ երեւույթին՝ Թեհրանի առաջարկի մերժումը զգալիորեն պայմանավորված էր գազ սպառողների մտահոգություններով, որոնցից շատերը, մասնավորապես՝ արեւմտյան երկրները, ճաշակել էին OPEC-ի գործունեության դառը փորձը։ GECF-ին անդամակցում են Ռուսաստանը, Իրանը, Կատարը, Հասարակածային Գվինեան, Եգիպտոսը, Վենեսուելան, Ալժիրը, Նիգերիան, Բոլիվիան եւ Թրինիդադ ու Թոբագոն։ Ֆորումում դիտորդի կարգավիճակ ունեն Արաբական Միացյալ Էմիրությունները, Մալայզիան, Իրաքը, Պերուն ու Ադրբեջանը։ Այսուհանդերձ, Թեհրանը ակնկալում էր կառույցում ստանձնել կարեւոր դեր, բայց տեղի ունեցած հիմնադիր նիստում GECF-ի նստավայր ընտրվեց ոչ թե Իրանի, այլ Կատարի մայրաքաղաքը։ Իսկ ֆորումի գլխավոր քարտուղար ընտրվեց Ռուսաստանի թեկնածուն՝ Լեոնիդ Բուխանովսկին։ Գլխավոր քարտուղարը GECF-ի պաշտոնական ներկայացուցիչն է եւ պատասխանատու է գործադիր մարմնի ու նախարարների նիստի առաջ։ Առայսօր 3 անգամ պաշտոնավարել են Ռուսաստանի եւ 2 անգամ Իրանի ներկայացուցիչները։
Առաջին ընտրություններում Իրանի «խաղից դուրս մնալը», ֆորումում որեւէ կարեւոր տեղ չզբաղեցնելը, ըստ ամենայնի, պայմանավորված էին այդ երկրի դեմ, նրա միջուկային ծրագրերի առնչությամբ ԱՄՆ-ի, ԵՄ-ի եւ ՄԱԿ-ի կիրառած սահմանափակումներով։ Վերլուծաբաններից ոմանք էլ այդ հարցում, սահմանափակումներից զատ, կարեւորել էին նաեւ գազի արտահանումը, իսկ Իրանի արտահանումը, թերեւս աննշան է, ինչի պատճառը ոլորտում ներդրումների բացակայությունն է, մեծ կորուստներն ու ներքին սպառման հսկայական քանակը, ինչը գրեթե հավասար է Եվրոպայի սպառմանը։ Հատկանշական է նաեւ, որ, ի տարբերություն OPEC-ի, GECF-ին անդամակցելը պայմանավորված չէ արտահանմամբ, նրանք անգամ որոշ ժամանակահատվածում կարող են վերածվել ներմուծողի։ Հավելենք, որ GECF-ը տնօրինում է աշխարհի գազի պաշարների շուրջ 70, արտահանման՝ 42 տոկոսը։ 2016 թ., երբ Իրան-5+1-ի համաձայնությունը կյանքի կոչվեց, եւ այդ երկրի դեմ սահմանափակումները վերացվեցին, արեւմտյան բազմաթիվ ընկերություններ էներգետիկայի ոլորտում ներդրումներ կատարելու պայմանագրեր կնքեցին Թեհրանի հետ, այդ թվում՝ ֆրանսիական «Տոտալը»։ Հանգամանք, ինչի արդյունքում, հաշվի առնելով նաեւ Իրանի ռազմավարական կարեւոր դիրքը, այն կարող էր դառնալ Եվրոպա գազ արտահանող կարեւոր երկրներից։
Ավելին, 2015 թ. նոյեմբերին, երբ GECF-ի գագաթնաժողովը տեղի էր ունենում Թեհրանում, վերլուծաբաններն այդ առիթով նշում էին, որ, հաշվի առնելով Ռուսաստանի դեմ ԱՄՆ-ի եւ ԵՄ-ի սահմանափակումները, Իրանը կարող է վերածվել Եվրոպա նավթ ու գազ մատակարարողի՝ նկատի ունենալով, որ նույն թվականի հունիսին արդեն Իրանի-5+1 համաձայնությունը ձեռք էր բերվել։ Հետեւաբար, եթե այսօր Վիեննայում նշյալ համաձայնագրի վերականգնման շուրջ ընթացող բանակցությունները դրական ելք ունենան, ապա Արեւմուտք-Ռուսաստան լարված իրավիճակն ու վերջինիս դեմ հնարավոր սահմանափակումներն իրանական գազի արտահանման համար ավելի լայն ճանապարհ են հարթելու։ Ահա թե ինչու ոմանք շեշտում են, թե չնայած Ռուսաստանը ջանքեր է գործադրում համաձայնության վերականգնման ուղղությամբ, նաեւ չեն բացառում, որ Մոսկվան, փաստորեն, դժվարին ընտրության առջեւ է հայտնվելու։ GECF-ի Դոհայի գագաթնաժողովը խիստ կարեւորվում է նաեւ այս տեսանկյունից։
Նշենք, որ ընթացիկ տարվա հունվարի 27-ին Կատարի փոխվարչապետ ու ԱԳ նախարար Մոհամեդ բին Աբդոլռահման ալ Սանին Իրան կատարած այցի ընթացքում նախագահ Էբրահիմ Ռաիսիին էր հանձնել այդ երկրի էմիր Թամիմ բին Համադ ալ Սանիի՝ Կատար այցելելու հրավերը։ Ըստ իրանական ԶԼՄ-ների՝ այցի նպատակը հենց գագաթնաժողովի հատուկ հյուրի կարգավիճակով Իրանի նահագահին հրավերը հանձնելն էր։ Լոնդոնում հրատարակվող կատարամետ «Ալ Կոդս ալ Արաբի» պարբերականի համաձայն, այցի ընթացքում, որը տեւելու է մի քանի օր, Ռաիսին, Համադ ալ Սանին եւ բարձրաստիճան այլ պաշտոնյաներ քննարկելու են երկու երկրների փոխհարաբերությունների ընդլայնման, տարածաշրջանային եւ միջազգային զարգացումների, ինչպեսեւ Իրանի միջուկային ծրագրերի շուրջ բանակցությունների հարցերը։ Ինչպես հայտնի է, Կատարը Վիեննայի բանակցություններին զուգահեռ՝ Իրան-5+1-ի համաձայնության վերականգնման առնչությամբ ԱՄՆ-ի ու Իրանի միջեւ միջնորդական ակտիվ գործունեություն է իրականացնում։ Օմանից զատ, Կատարը Պարսից ծոցի ավազանի միակ երկիրն է, որ Իրանի հետ միշտ էլ բարիդրացիական փոխհարաբերություններ է ունեցել։ Ավելին՝ 2017 թ. Կատար-Սաուդյան Արաբիա տարաձայնությունների պատճառով վերջինս Բահրեյնը, Արաբական Միացյալ Էմիրություններն ու Եգիպտոսը Կատարի դեմ կատարյալ սահմանափակումներից զատ, այդ երկրի առաջ փակել էր օդային, ցամաքային ու ծովային ճանապարհները։ Իրանի օդային տարածքը Կատարի համար արտերկրի հետ կապ հաստատելու միակ ուղին էր դարձել, բացի այդ, Իրանը սննդամթերքով ապահովում էր Կատարին։
Ինչպես նշում են իրանական ԶԼՄ-ները, Ռաիսիի այցը նոր էջ է բացելու երկու երկրների փոխհարաբերություններում, մասնավորապես՝ առեւտրատնտեսական ոլորտում, ինչին ներկա դրությամբ, թերեւս, մեծապես խանգարում են Իրանի դեմ սահմանափակումները։ Դրանց վերացմամբ Դոհան, ի տարբերություն Էր Ռիյադի, Մանամեի եւ Աբու Դաբիի, որոնք դեմ են Իրան-5+1-ի համաձայնության վերականգնմանը, հետեւաբար սահմանափակումները վերացնելուն, շահագրգիռ է, ուստի նաեւ դրանով է պայմանավորված վերջինիս ակտիվ միջնորդությունը համաձայնության երկու գլխավոր դերակատարների միջեւ։
