Ավելի քան մեկ տասնամյակ Եվրոպական միությունը (ԵՄ) պայքարում է իր «Արեւելյան գործընկերության» ծրագրի առաջխաղացման համար: Չնայած ֆինանսական խոր ճգնաժամին` 2008 թ. աշնանը ԵՄ-ն կենտրոնացրեց իր հնարավորությունները՝ ստեղծելու գործընկերության այս ինստիտուցիոնալ ծրագիրը, որը մեկնարկեց 2009-ի մայիսին Պրահայի գագաթնաժողովում: Սակայն եւս մեկ կարեւոր փաստ ստիպեց ԵՄ-ին ստեղծելու իր այս ծրագիրը՝ ռուս-վրացական պատերազմում Ռուսաստանի տարած հաղթանակը: «Արեւելյան գործընկերության» ստեղծումը, այնուամենայնիվ, կարեւոր գործոն էր, որը հակադրվեց Ռուսաստանի նախաձեռնությամբ ստեղծված Եվրասիական տնտեսական միության (ԵԱՏՄ) նախագծի զարգացմանը։
Ակնհայտ է, որ «Արեւելյան գործընկերությունը» ԵՄ-ի «փափուկ ուժի» գործիքակազմն է եւ ամբողջությամբ հիմնված է կառավարող ինստիտուտները փոխակերպելու եվրոպական մոդելի: Իսկ Ռուսաստանը նախագիծը մեկնաբանեց որպես ԵՄ-ի «ազդեցության գոտի» ստեղծելու փորձ: Ակադեմիական շրջանակներում ուկրաինական ճգնաժամը հանգեցրել է էական քննադատությունների եւ մեկնաբանությունների, ըստ որոնց՝ ճգնաժամն սկսվել է ԵՄ-ի կողմից Արեւելյան հարեւանության ենթադրյալ սխալ մոտեցման հետեւանքով: Սակայն այդ մեկնաբանությունները բաց են թողնում այն, որ ԵԱՏՄ-ի նախագիծը մասամբ հակադարձ պատասխան էր «Արեւելյան գործընկերությանը»: Այդուհանդերձ, ԵՄ-ի շրջանակներում լուրջ փաստարկ կա, որ այն լիովին պատրաստ է դիմակայելու արեւելյան հարեւան երկրներում քաղաքական իրողություններին: «Արեւելյան գործընկերությունը» զգալիորեն քննադատվել է, բայց, հաշվի առնելով դրա ստեղծման հանգամանքները, այն շատ հաջող գործիք է եղել, եւ ինչ-որ առումով հենց այս հաջողությունն է, որ ստիպել է Ռուսաստանի ղեկավարությանն աննախադեպ միջոցներ ձեռնարկել ծրագրի գործարկումը կասեցնելու համար:
Այստեղ եւս մեկ հարց է առաջանում` ինչո՞ւ եվրոպացի առաջնորդները չկարողացան կանխատեսել, որ ռուսական կառավարությունը պատրաստ կլինի ռազմական ուժ կիրառել՝ Ուկրաինայի եվրաինտեգրումը կանխելու համար:
Ուկրաինայի կարեւորությունը Ռուսաստանի համար ակնհայտորեն երեւում է դեռեւս 2008 թ. Բուխարեստում տեղի ունեցած ՆԱՏՕ-ի գագաթնաժողովի ընթացքում, որի ժամանակ ՌԴ նախագահ Վ. Պուտինը հայտարարեց. «Եթե Ուկրաինան ՆԱՏՕ-ին միանալու փորձեր անի, պետության գոյությունը կարող է հայտնվել սպառնալիքի տակ»: Մի քանի ամիս անց Ռուսաստանը պատերազմեց Վրաստանի հետ, որը նույնպես ՆԱՏՕ-ի հետ սերտ կապեր էր փորձում ստեղծել: Շատ եվրոպացի առաջնորդներ «չեզոքություն» պահպանելու նպատակով պատրաստ էին մեղքի զգալի բաժինը «գցել» Վրաստանի վրա: Օրինակ` Գերմանիայի կանցլեր Ա. Մերկելը Վրաստանի նախագահ Մ. Սահակաշվիլիին անվանում էր տաքարյուն եւ անկանխատեսելի մի մարդ, որի հապշտապ եւ անմտածված որոշումները հանգեցրին պատերազմի: Դրա ավարտից տարիներ անց` 2011 թ. ՌԴ նախագահ Դ. Մեդվեդեւը հայտարարեց. «Եթե Վրաստանի հետ պատերազմը չլիներ, շատ երկրներ միացած կլինեին ՆԱՏՕ-ին»: Այսինքն՝ Ռուսաստանը կանխել է ՆԱՏՕ-ի ընդլայնումը թեկուզեւ պատերազմի գնով:
Այս համատեքստում եւս մի կարեւոր հարց է առաջանում` եվրոպացի առաջնորդները գիտակցո՞ւմ էին, արդյոք, իրենց ստեղծած «Արեւելյան գործընկերության» քաղաքական եւ գաղափարական հետեւանքները: Իրապես թե՛ Ռուսաստանում, թե՛ Եվրոպայում ավանդական ընկալումն այն էր, որ ՆԱՏՕ-ի ընդլայնումը կարմիր գիծ էր Մոսկվայի համար, սակայն ռուս առաջնորդները զգալիորեն ավելի քիչ էին հաշվի առնում ԵՄ-ից եկող մարտահրավերները: Սակայն «Արեւելյան գործընկերության» ծրագրից հետո փոխվեցին ընկալումները: 2009 թ. մարտին Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովը հռետորական մի հարց բարձրաձայնեց. «Ի՞նչ է «Արեւելյան գործընկերությունը», եթե ոչ ԵՄ-ի ազդեցության գոտին ընդլայնելու փորձ»: Այս հայտարարությունը նախազգուշական էր՝ ցույց տալու, որ Մոսկվան այլեւս ԵՄ-ին չի ընդունում որպես փափուկ ուժի դերակատար, այլ մի ինստիտուտ, որը սպառնում է Ռուսաստանի սեփական հավակնություններին իր իսկ հարեւանությամբ:
Հետխորհրդային տարածքում ինտեգրման ռուսական հավակնությունը տրամագծորեն տարբերվում է ԵՄ-ից։ Լինի Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպության (ՀԱՊԿ), թե ԵԱՏՄ-ի միջոցով, Մոսկվայի հստակ նպատակն է ապահովել այն, որ խորհրդային իրավահաջորդ պետությունների արտաքին, ինչպես նաեւ ներքին քաղաքականությունը պայմանավորվի Մոսկվայի հավանությամբ ու համաձայնությամբ: Այլ կերպ ասած՝ Ռուսաստանը նպատակ ունի ստեղծել «արտոնյալ շահերի ոլորտ», ինչպես նշեց նախագահ Մեդվեդեւը Վրաստանի հետ պատերազմից հետո:
