Ընդամենը մեկ տարի առաջ Ռուսաստանի դիրքերը Կենտրոնական Ասիայում այնքան ամուր էին, որ նույնիսկ Չինաստանի աճող ներկայությունը տարածաշրջանում սպառնալիք չէր: Սակայն, ռուս-ուկրաինական պատերազմն ամեն ինչ փոխեց։ Աշխարհաքաղաքական վերջին իրողությունները ցույց են տալիս, որ Կրեմլն ուկրաինական քաղաքների ուղղությամբ արձակած յուրաքանչյուր հրթիռով թուլացնում է Ռուսաստանի ազդեցությունն ամբողջ աշխարհում, նախեւառաջ՝ հետխորհրդային տարածքում: Պաշտոնական տվյալները, սակայն, ցույց են տալիս ծաղկող երկկողմ հարաբերությունների միանգամայն այլ պատկեր. Ռուսաստանի ապրանքաշրջանառությունը Կենտրոնական Ասիայի երկրների հետ արագ աճում է, եւ բարձր մակարդակի հանդիպումների ռեկորդային քանակ կա: Այսպիսով, ի՞նչ է իրականում տեղի ունենում. Կենտրոնական Ասիան հեռանո՞ւմ է Ռուսաստանից, թե՞ ավելի է մոտենում:
Կենտրոնական Ասիայի երկրներից ոչ մեկը չի աջակցում Ռուսաստանին Ուկրաինայի հետ պատերազմում։ Ավելին՝ անգամ մասամբ կողմ են Ռուսաստանի հանդեպ արեւմտյան պատժամիջոցներին: Տարածաշրջանի բանկերը չեն ընդունում ռուսական «Միր» վճարային քարտերը, միայն Ղազախստանն է թույլատրում դրանք օգտագործել մասնավոր անձանց կողմից միայն ԱՄՆ-ի թույլտվությունը ստանալուց հետո: Կենտրոնական Ասիայի երկրները չեն ճանաչել ինքնահռչակ Դոնեցկի եւ Լուգանսկի ժողովրդական հանրապետությունները կամ ուկրաինական այլ տարածքներ, որոնք Ռուսաստանը իր տիրապետության տակ է վերցրել: Տարածաշրջանն աստիճանաբար հեռանում է ռուսական ինտեգրացիոն նախագծերից։ Հոկտեմբերին Ղրղզստանը չեղյալ հայտարարեց իր տարածքում զորավարժությունները, որոնք պետք է անցկացվեին Մոսկվայի գլխավորած Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպության (ՀԱՊԿ) կողմից, իսկ դեկտեմբերին Ուզբեկստանի նախագահը հետաձգեց այցը Բիշքեկ՝ խուսափելով Ռուսաստանի նախագահի հետ հանդիպումից։ Այժմ տարածաշրջանի երկրներն ավելի ու ավելի են կենտրոնանում ոչ ռուսական նախագծերի վրա, ինչպիսին է Թյուրքական պետությունների կազմակերպությունը:
Այնուամենայնիվ, նման մոտեցումն սպասելի էր Կենտրոնական Ասիայի երկրներից, քանի որ նրանք չեն ճանաչվել նաեւ Ռուսաստանի կողմից Ղրիմի միացումը 2014 թ.։ 2008 թ. Ռուսաստանի այն ժամանակվա նախագահ Դ. Մեդվեդեւը փորձեց եւ չկարողացավ աջակցություն ստանալ Կենտրոնական Ասիայից Վրաստանի դեմ պատերազմում: Կենտրոնական Ասիայի համար Ռուսաստանի դեմ Արեւմուտքի պատժամիջոցներին աջակցելը ոչ թե միտում ունի Ռուսաստանին դեմ գնալ, այլ իրենց տնտեսությունները փլուզումից եւ մեկուսացումից փրկելու փորձ է: Բազմավեկտոր արտաքին քաղաքականությունը երկրների հիմնական տնտեսական բարգավաճման էական պայման է, մանավանդ որ Ռուսաստանը որեւէ նշան ցույց չի տվել, որ պատրաստ է տարածաշրջանին փոխհատուցել Արեւմուտքի հետ հարաբերությունների վատթարացումից: Ուստի, հիմնականում դա է պատճառը, որ Կրեմլն ինքը չի պահանջում աջակցություն Կենտրոնական Ասիայի երկրներից:
Ժամանակ առ ժամանակ Մոսկվան հիշեցնում է Կենտրոնական Ասիային Ռուսաստանից կախված լինելու մասին, օրինակ՝ կասեցնելով կասպյան նավթամուղների աշխատանքը, որն անցնում է Ռուսաստանի տարածքով, եւ որը Ղազախստանն օգտագործում է իր նավթի 80 տոկոսը արտահանելու համար: Սակայն Մոսկվան անշեղ հավատարմություն չի պահանջում, հակառակ դեպքում գործադրվող ճնշումը շատ ու շատ ավելի մեծ կլիներ։ Պատերազմը եւ միջազգային գործընկերներ ընտրելու խիստ սահմանափակ հնարավորություններն ստիպել են Կրեմլին ավելի բարձր գնահատել իր կապերը Կենտրոնական Ասիայի երկրների հետ: Արդյունքում՝ Ռուսաստանի ապրանքաշրջանառությունը բոլոր հինգ երկրների հետ արագ աճում է։ 2022 թ. երկրորդ եռամսյակում Կենտրոնական Ասիայից ավելի շատ մարդ է գնացել Ռուսաստան աշխատելու, քան վերջին վեց տարում, եւ համապատասխանաբար ավելացել են Ռուսաստանից տրանսֆերները։
Այս աճն ակնհայտորեն կապված է պատժամիջոցների հետեւանքով առաջացած առեւտրի նոր ձեւերի, ինչպես նաեւ պատերազմի բռնկման եւ մոբիլիզացիայի սկսվելուց հետո Կենտրոնական Ասիա փախած ռուսների զանգվածային արտագաղթի հետ: Միեւնույն ժամանակ, Մոսկվան այժմ նկատելիորեն ավելի մեծ ուշադրություն է դարձնում տարածաշրջանին։ Այս տարին առանձնահատուկ էր, երբ ՌԴ նախագահ Վ. Պուտինն այցելեց Կենտրոնական Ասիայի բոլոր հինգ երկրները: Ընդհանուր առմամբ, 2022 թ. նա ավելի քան հիսուն հանդիպում է անցկացրել (ինչպես առցանց, այնպես էլ անձամբ) Կենտրոնական Ասիայի ղեկավարների հետ: Պատերազմի սկզբից ի վեր շատ այլ բարձրաստիճան ռուս պաշտոնյաներ եւ գործարարներ նույնպես այցելել են տարածաշրջան: Կենտրոնական Ասիան ավելին ունի առաջարկելու, քան ՄԱԿ-ի քվեարկությունների ժամանակ պարբերական աջակցությունը: Տաջիկստանին, օրինակ, մեղադրել են Ռուսաստանին իրանական հարվածային անօդաչու սարքեր տրամադրելու մեջ՝ Ուկրաինայում օգտագործելու նպատակով, չնայած Դուշանբեն հերքում է դա: Տեղեկություններ կան, որ «Վագներ» ռուսական մասնավոր ռազմական ընկերությունը Թուրքմենստանի բանտերից դատապարտյալներ է հավաքագրում՝ Ուկրաինա ուղարկելու համար։
Ռուսաստանն իր հերթին ավելի է ներքաշվում տեղական ներքին քաղաքականության մեջ: Տաջիկստանում ընդդիմադիր «Իսլամական վերածնունդ» կուսակցությունը Ռուսաստանի կողմից հայտարարվել է ահաբեկչական կազմակերպություն։ Մոսկվան նաեւ սկսել է ակտիվորեն ձերբակալել եւ արտաքսել ակտիվիստներին եւ նախկին քաղաքական գործիչներին՝ Ղրղզստանի եւ Տաջիկստանի պահանջով։ Անգամ ռուսական անձնագիր ունեցողներն ապահով չեն։ Այսպիսով՝ միանգամայն պարզ է, որ Ռուսաստանի ազդեցությունը շարունակում է ներթափանցել Կենտրոնական Ասիայում կյանքի բազմաթիվ ասպեկտներ: Ռուսաստանն արդեն դժվարանում էր առաջ տանել իր ինտեգրացիոն նախագծերը Կենտրոնական Ասիայում, իսկ Ուկրաինայի հետ պատերազմը դրանք ավելի անիրական դարձրեց: Ակնհայտ է, որ ՀԱՊԿ-ի հեղինակությունը խարխլված է, Ուկրաինայում Ռուսաստանի ռազմական անհաջողությունները պայթեցրել են ռուսական հզոր բանակի առասպելը։ Դա անհանգստացնում է այն երկրներին, որոնց անվտանգությունն ուղղակիորեն կախված է Ռուսաստանի հովանավորչությունից: Այնուամենայնիվ, դա չի նշանակում, որ ՀԱՊԿ-ն շուտով կլուծարվի, սակայն դրա ընդլայնման պոտենցիալ, իհարկե, չկա։
Աշխարհը վկան է դառնում, որ ռուսական փափուկ ուժը Կենտրոնական Ասիայում խստորեն թուլանում է։ ԶԼՄ-ների կողմից վերջերս կատարված վիճակագրությունը ցույց է տալիս, որ Կենտրոնական Ասիայի բնակիչների մեծ մասը (70 տոկոսը՝ Ղրղզստանում, 55 տոկոսը՝ Ղազախստանում, եւ 30 տոկոսը՝ Ուզբեկստանում) ներկայիս տնտեսական խնդիրների մեջ մեղադրում են Ռուսաստանին, որ պատերազմ է սկսել Ուկրաինայի դեմ։ Բիշքեկում եւ Ալմաթիում մի քանի հակապատերազմական գործողություններ են իրականացվել. ժամանցի վայրերը հրաժարվում են հյուրընկալել ռուս աստղերին, իսկ ռուսաց լեզվի ժողովրդականությունն անկում է ապրում։ Կենտրոնական Ասիայի ԶԼՄ-ները Ռուսաստանում արգելափակվել են Ուկրաինայի պատերազմն օբյեկտիվորեն լուսաբանելու փորձի համար։ Այսպիսով՝ ապագաղութացման հարցը կրկին հանրային դիսկուրսում է։
Կենտրոնական Ասիայում ռուսական ազդեցության հենարանը մնում են այդ երկրների քաղաքական էլիտաները։ Առայժմ նրանք չեն ցանկանում վտանգել Կրեմլի հետ քաղաքական հարաբերությունները, ուստի Ռուսաստանի ազդեցությունից անջատվելու հրապարակային կոչերին շատ զուսպ արձագանք են տվել։ Սակայն Կենտրոնական Ասիայի երկրների քաղաքական էլիտաներն աստիճանաբար սկսում են գիտակցել, որ հասարակությունը փոխվում է, կատարվում է սերնդափոխություն: Նոր սերունդը չի հիշում խորհրդային ժամանակները, ուստի գրեթե չի տիրապետում ռուսերենին, իսկ Ռուսաստանը չի համարում ձգտելու օրինակ։
Կարելի է եզրակացնել, որ չնայած Կենտրոնական Ասիայի երկրները միտումներ ունեն տեղաշարժվելու դեպի Արեւմուտք, սակայն Ռուսաստանի գերակա ազդեցության պայմաններում մոտ ապագայում դժվար է նման բան պատկերացնելը։ Արդարության համար հարկ է նշել, որ Ռուսաստանն ուներ բոլոր գործիքակազմերը Կենտրոնական Ասիայի երկրներին իր ուղեծրում պահելու համար: Հետեւաբար, Մոսկվայի արտաքին քաղաքականությունը վերաիմաստավորելու կարիք ունի։ Սակայն, Ռուսաստանը մինչ օրս պահանջում է, որ նախկին խորհրդային հանրապետությունները պահպանեն Կրեմլի ժառանգած պատմական գերակայությունը, ինչը, մեղմ ասած, չի համապատասխանում ժամանակի պահանջներին։
