Իրավիճակը, որում այսօր հայտնվել է Անկարան, խուճապ է առաջացնում Թուրքիայի իշխանական շրջանակներում: Տնտեսական ճգնաժամը, որը ցնցում է այդ երկրի հիմքերը, լրջագույն խնդիր է հունիսի 18-ին կայանալիք նախագահական ընտրություններին նախապատրաստվող Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի համար, եւ նրա կողմնակիցները փորձում են հասկանալ ներքաղաքական զարգացումներն ու կողմնորոշվել իրենց քաղաքական ընտրության հարցում: Գործող նախագահն աստիճանաբար ու կայուն կերպով կորցնում է իր ընտրազանգվածը, որը սպառնում է վերածվել ակտիվ գործոնի հակաիշխանական ելույթներում: Հենց սրանից են առաջին հերթին վախենում Էրդողանն ու նրա թիմակիցները, ուստի փորձում են արտաքին ճակատում հաջողություններ ապահովել՝ իրավիճակը փոքր-ինչ փոխելու եւ ազգայնական լսարանին Էրդողանի շուրջ համախմբելու համար:
Այժմ անդրադառնանք արտաքին այն ուղղություններին, որոնք, ըստ իշխանական ու իշխանամերձ շրջանակների, պետք է ավելացնեն Էրդողանի քվեները:
Նախ նշենք, որ նախօրեին Թուրքիայի արտգործնախարար Մեւլյութ Չավուշօղլուն մեկնել է ԱՄՆ եւ բանակցություններ վարել պետքարտուղար Էնթոնի Բլինքենի հետ: Այս քայլը ցույց է տալիս, որ Անկարան փորձում է կրկին արժանանալ Վաշինգտոնի բարեհաճությանը՝ ոչ միայն ամերիկյան F-16 կործանիչներ ստանալու, այլեւ այդ փաստը Թուրքիայի ներքաղաքական կյանքում, իսկ ավելի ճիշտ՝ նախընտրական քարոզարշավում օգտագործելու համար: Անկարան հույս ունի, որ իր նկատմամբ դրական կտրամադրվեն ինչպես ԱՄՆ-ն, այնպես էլ Ռուսաստանը: Սակայն միաժամանակ «երկու աթոռի վրա» նստելու թուրքական քաղաքականությունը լուրջ ճեղքվածքներ է տվել, եւ դժվար է պատկերացնել, որ Արեւմուտքը կաջակցի Էրդողանին ինչպես Թուրքիայի կողմից ռուսական C-400 զենիթահրթիռային համակարգեր գնելու, այնպես էլ ուկրաինական իրադարձությունների ֆոնին:
Անկարան ժամանակին արել է եւս մեկ քայլ, որով արեւմտյան ճամբարում համոզմունք է առաջացրել, որ Թուրքիային անհրաժեշտ է վռնդել ՆԱՏՕ-ից: Խոսքը Շվեդիայի ու Ֆինլանդիայի՝ ՆԱՏՕ-ին անդամակցության հարցն է, որը չէր բխում Ռուսաստանի շահերից եւ որի դեմ «ողջ հասակով» կանգնեց Թուրքիան՝ ներկայացնելով այնպիսի պահանջներ, որոնք չէին կարող համապատասխանել պետական ցանկացած միավորման արժանապատվությանը: Անկարան իր թույլտվության դիմաց այդ երկրներից պահանջում էր իրեն հանձնել քուրդ գործիչներին եւ Թուրքիայում հեղաշրջում կազմակերպելու գործում մեղադրվող անձանց: Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը թուրքական հեռուստատեսությամբ հայտարարել է, որ Շվեդիան պետք է իրեն հանձնի 130 մարդու, որոնց Թուրքիան մեղադրում է ահաբեկչության մեջ: Բացի այդ, նա հասկացրել է, որ Անկարան 2023 թ. նույնպես կարող է չվավերացնել Ֆինլանդիային ու Շվեդիային ՆԱՏՕ-ի կազմում ընդգրկելու վերաբերյալ պայմանագիրը: Թուրքիայի առաջնորդի այս հայտարարությունից առաջ նշանակալից երկու իրադարձություն էր տեղի ունեցել: Նախ քուրդ ակտիվիստները հունվարի 11-ին բողոքի ակցիա էին անցկացրել Ստոկհոլմում. նրանք քաղաքապետարանի շենքի առաջ կազմակերպված ցույցի ընթացքում տարել են Թուրքիայում բանտարկված Քուրդիստանի աշխատավորական կուսակցության առաջնորդ Աբդուլլահ Օջալանի նկարները, նաեւ «կախել» Էրդողանի խրտվիլակը:
Այնուհետեւ ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Յենս Ստոլտենբերգը հայտարարել է, որ 2023 թ. Շվեդիան այսպես թե այնպես կընդգրկվի ՆԱՏՕ-ի կազմում: Կպահանջվի միայն, ինչպես նա է արտահայտվել, «քննարկման եւս մեկ փուլ»: Ստոլտենբերգը նաեւ նշել է, որ, անկախ Թուրքիայի ու Հունգարիայի վերաբերմունքից, Ֆինլանդիայի ու Շվեդիայի պաշտպանությունը երաշխավորված է:
Նշենք, որ պաշտպանության ոլորտում համագործակցությունը Շվեդիայի, Ֆինլանդիայի եւ ՆԱՏՕ-ի միջեւ վերջին շրջանում սրընթաց զարգանում է։ Ստոկհոլմն ու Վաշինգտոնն այժմ մեկ քայլ են հեռու պաշտպանական համագործակցության համաձայնագրի կնքումից։ Այս մասին, մասնավորապես, հայտնել է Շվեդիայի կառավարության մամուլի ծառայությունը, որը նշել է, որ այդ փաստաթուղթը, ի թիվս այլոց, կկարգավորի ամերիկյան զորքերի ներկայությունը երկրում։ Այսպիսով՝ Էրդողանին ազդանշան է ուղարկվել, որ նրա շանտաժը չի աշխատի։
Երիտասարդական կազմակերպությունների ներկայացուցիչների հետ հանդիպման ընթացքում Էրդողանը հարձակվել է շվեդական իշխանությունների վրա: «Արդեն ասել ենք, որ ՆԱՏՕ-ի կազմ մտնելու վերաբերյալ պայմանագրի՝ մեր խորհրդարանում վավերացման համար նրանք մեզ պետք է հանձնեն 130 ահաբեկիչների: Նրանք դա չարեցին: Մենք տեսնում ենք, որ Շվեդիայի փողոցներում տեղի են ունենում Քուրդիստանի աշխատավորական կուսակցության ցույցեր, եւ զգուշացնում ենք տեղի իշխանություններին: Սակայն, ցավոք, այդպիսի ակցիաների դադարեցման մասին խոսք չկա»,- ասել է նա:
Էրդողանը ՆԱՏՕ-ի անդամ երկրների իշխանություններին մեղադրել է Թուրքիայի նկատմամբ անհարգալից վերաբերմունքի մեջ: Նա առարկություններ է ներկայացնում ոչ միայն Շվեդիային, այլեւ Ֆինլանդիային, Մեծ Բրիտանիային, Ֆրանսիային ու Գերմանիային, որոնք այդ հարցում չեն ցանկանում «անհրաժեշտ կերպով» համագործակցել Անկարայի հետ: Թուրքիայի նախագահը սպառնացել է, որ եթե իրադարձությունները շարունակեն ընթանալ այդ ուղղությամբ, դա կհանգեցնի Թուրքիայի ու Շվեդիայի միջեւ «լարվածության հետագա աճին»: Իսկ իր նշած մյուս երկրների նկատմամբ նա խոստացել է «որոշել հատուկ հարաբերություններ»: Էրդողանը, սակայն, չի բացատրել, թե որոնք են հատուկ հարաբերությունները, միայն կարեւոր է համարել նշել, որ անցյալ տարի Թուրքիան հատուկ շփումներ է ունեցել Մոսկվայի հետ: «Մինչ բոլորը հարձակվում էին Ռուսաստանի վրա, մենք դա չէինք անում: Ընդհակառակը, հարաբերություններ էինք պահպանում պրն Պուտինի հետ այնպես, ինչպես առաջ»,- նշել է նա: Նրա խոսքերից երեւում է, որ Արեւմուտքն անհրաժեշտ կերպով չի գնահատել Թուրքիայի դերը «հացահատիկային գործարքում»:
Հասկանալով, որ իրականացված քաղաքականության պատճառով Անկարան կորցնում է ՆԱՏՕ-ի անդամ երկրների, Ֆինլանդիայի ու Շվեդիայի, ինչպես նաեւ թուրք ընտրողների զգալի մասի ձայները եւ ոչինչ չի շահում, Թուրքիայի արտաքին գործերի նախարար Մեւլյութ Չավուշօղլուն հայտարարել է, որ F-16 կործանիչներ ձեռք բերելու գործարքն ու Ֆինլանդիային եւ Շվեդիային ՆԱՏՕ-ի կազմում ընդգրկելու գործընթացը պետք է առանձին ընթանան: Իսկ ֆիննական ԱԳՆ ղեկավար Պեկկա Հաավիստոն ավելի վաղ ասել է, որ կործանիչների մատակարարման ծրագիրը կարող է նպաստել ՆԱՏՕ-ի կազմում իրենց ընդգրկմանը:
Թուրքիայի պաշտպանության նախարար Հուլուսի Աքարը, իր հերթին, բրիտանական «Financial Times»-ին տված հարցազրույցում հայտարարել է, որ «ՆԱՏՕ-ն անհնար է պատկերացնել առանց Թուրքիայի»:
«Մենք ազգ ենք, բանակ, որն իր ունակություններն ապացուցել է 70 տարվա ընթացքում: Հանդես չենք եկել եւ չենք գործի այնպիսի դիրքորոշմամբ, որը կհակասի դաշինքին կամ խոստումներին, որոնք խախտում են ՆԱՏՕ-ի կանոնադրությունը»: Նա նշել է, որ Թուրքիան հանդես չի գալիս ՆԱՏՕ-ի ընդլայնման դեմ եւ հասկանում է Շվեդիայի ու Ֆինլանդիայի ձգտումը, սակայն ուզում է, որ հասկացվի նաեւ Թուրքիայի անհանգստությունը՝ կապված իր անվտանգության հարցերի հետ:
Այսպիսով՝ այս հարցում Անկարան չստացավ այն, ինչ ակնկալում էր, սակայն միանշանակ է, որ իրականացվող գործընթացն ավելացնում է առաջիկա ընտրություններում երկրում Էրդողանի դեմ տրամադրված ընտրողների քանակը:
Թուրքական իշխանությունները եւս մեկ խաղաքարտ էին համարում այն, որ Էրդողանը կարող է հանդիպել Սիրիայի նախագահ Բաշար Ասադի հետ եւ հաշտեցման գործընթաց սկսել: Վերջինս արդեն խոսել է այդ թեմայով՝ պահանջելով, որ Անկարան իր զորքերը հանի երկրից եւ դադարեցնի աջակցությունն ընդդիմադիր խմբավորումներին: Քանի որ Անկարան նման մտադրություններ առայժմ չի ցուցադրում եւ չի արտահայտում, կարելի է նշել, որ այդ խաղաքարտը նույնպես չի աշխատի Էրդողանի պատկերացրած ձեւով:
Այն, որ «երկու բանի վրա» միաժամանակ նստելու (И рыбку съесть, и…) թուրքական քաղաքականությունը ճողվածք է տալիս, միանգամայն ակնհայտ է: «Աթոռները» միմյանցից շատ հեռու են դրված, ուստի Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը պետք է ընտրություն կատարի մի կողմից Ռուսաստանի, մյուս կողմից՝ հավաքական Արեւմուտքի միջեւ: Դա ծանր որոշում կլինի՝ նկատի ունենալով Պուտին-Էրդողան հանդիպումների բնույթը, բայց ամենեւին էլ անհնար չէ, որովհետեւ Թուրքիան մեկ անգամ չէ խաբել, երբ խոսքը վերաբերել է իր շահերին:
