Ամեն տարի Արցախում հավուր պատշաճի, շուքով եւ տոնական տրամադրութամբ էր նշվում թանգարանների միջազգային օրը՝ մասնակիցների ակտիվ մասնակցությամբ արժեւորելով ավանդական դարձած «թանգարանային գիշերը»… Այս անգամ էլ, իհարկե, տոնը նշվեց, սակայն անհամեմատ համեստ:
Հանրապետությունում հաշվառված շուրջ երեք տասնյակ թանգարաններում, որոնց մեծ մասը պետական կարգավիճակ ունեն, միջոցառումների մեկնարկը տրվում էր վաղ առավոտյան եւ շարունակվում մինչեւ կեսգիշեր: Մարդաշատ օջախներում, նրանցում պահպանվող ցուցանմուշների նկատմամբ հետաքրքրությունն այնքան էր խորացել, որ այցելուները (մանավանդ արտերկրից ժամանած զբոսաշրջիկները) չէին բավարարվում «բանավոր տեղեկատվությամբ» եւ առավել ընդգրկուն պատկերացում ունենալու համար իրենց հետ անպայման տեսագրություններ եւ բուկլետներ, Արցախի պատմությունը, ժողովրդի սովորություններն ու ավանդույթները «ծրարող» նյութեր եւ հուշանվերներ էին տուն տանում՝ ըմբոշխնելու… Ավաղ, այդ ամենը հուշ է դարձել այսօր, եւ թշնամու կողմից «գերեվարված» բնակավայրերում գտնվող պատմամշակութային հուշարձանները, այդ թվում՝ թանգարանները, զանգվածաբար ոչնչացվում, ավերվում են, իսկ միջազգային կառույցներին հղված նամակներն ու բողոքները գրեթե մնում են անարձագանք:
Տոնական օրը հատկապես առանձնակի շուքով էր նշվում Տիգրանակերտի արգելավայրում, ուր այցելուներն ընտանիքներով շտապում էին զբոսնելու եւ խորհրդանշական տոնը վայելելու: Ցերեկվա ժամերին այստեղ կազմակերպվող մշակութային տարաբնույթ միջոցառումները վերածվում էին տոնախմբության եւ յուրաքանչյուր այցելու՝ մեծ ու փոքրով, իրեն տանտեր էր զգում պատմական վայրում: Ազգագրական հնչեղ երգերն ու պարերը թանգարանում ցուցադրվող պատմագիտական հազվագյուտ նմուշները (իրեղեն նյութերը), որոնց զգալի մասը դուրս էին բերվել հինավուրց քաղաքի պեղումների ժամանակ, նորովի էին բացահայտում հայկական բերդաքաղաքի շունչն ու ոգին, գենի զորությունը: Իսկ կեսգիշերին, երբ վառվում էին թանգարանի լույսերը, եւ ամբողջ շրջապատը «ափիդ մեջ էիր առնում», գունեղ գորգերով եւ կարպետներով «հեղեղված» համալիրը հեքիաթ էր հիշեցնում: Նման տոնախմբությունների ականատեսն էինք նաեւ բերդաքաղաք Շուշիում, ուր թանգարանների թիվը գրեթե մեկ տասնյակի էր հասնում: Ցավով եւ ափսոսանքով ենք վերհիշում կորցրած մեր անփոխարինելի արժեքները, որոնք, խոստովանենք, պետական կառույցների, համակարգի պատասխանատուների, մեր՝ բոլորիս անտարբերության պատճառով մնացին հակառակորդի հսկողության տակ: Մինչդեռ սթափ «նախահարձակ» գտնվելու պարագայում, գոնե դրանց մի մասը հնարավոր էր փրկել…
