Բարեկամության եւս մեկ ապացույց

1941 թ. հունիսի 22-ին սկսվեց Հայրենական մեծ պատերազմը: Նույն թվականի դեկտեմբերին, ըստ ԽՍՀՄ պաշտպանության ժողկոմի հրամանի, կազմավորվեց հայկական 89-րդ հրաձգային դիվիզիան, որի կազմում ընդգրկվեցին ինչպես հայեր, այնպես էլ բազմաթիվ ռուսներ, նաեւ ԽՍՀՄ-ի տարբեր ազգերի ներկայացուցիչներ:

Դիվիզիայի առաջին հրամանատարն էր գնդապետ Սիմոն Զաքյանը, շտաբի պետը՝ փոխգնդապետ Ա. Ղազարյանը, իսկ 1942 թ. հոկտեմբերից՝ մայոր Յ. Ռոգովը, մինչեւ 1944 թ. հունվար՝ փոխգնդապետ Ֆ. Պոլտավեցը, այնուհետեւ՝ գնդապետներ Մ. Սոկոլովսկին, Ի. Պեսչանսկին, Ս. Ռեպինը, Ս. Բելոուսովը: Դիվիզիայի հրամանատարի տեղակալներն էին փոխգնդապետ Ս. Ա. Գնատյուկը, իսկ 1945-ից՝ գնդապետ Ս. Պ. Կուդինովը: Դիվիզիայի կոմիսարն էր գումարտակային կոմիսար Վ. Չումակովը, հրետանու պետերն էին գնդապետներ՝ սկզբում Ս. Մոսկալենկոն, հետո՝ Ի. Աստաֆեւը: Քիմիական ծառայության պետն էր մայոր Ի. Ռեշետնիկովը, հետո՝ կապիտան           Ն. Աքսյոնովը: Դիվիզիայի ինժեներն էր Ի. Դանիլենկոն: Դիվիզիայի հետախուզության պետն էր մայոր Յ. Շացկին, հետո՝ կապիտան Պ. Սիչինը եւ մայոր Պ. Պոպովը: Դիվիզիայի շտաբի օպերատիվ բաժնի պետերն էին մայոր Գ. Վասիլեւը, հետո՝ Ի. Սապյանովը: Դիվիզիայի 526-րդ առանձին հրաձգային գնդի հրամանատարն էր պատերազմի սկզբում փոխգնդապետ Ի. Վահրամեեւը, հետո՝ փոխգնդապետ Բ. Ուլանովսկին, 400-րդ հրաձգային գնդի հրամանատարներն էին փոխգնդապետներ Ի. Պեսչանսկին, Ն. Գլուխորադովը, Պ. Կուլիկովը, Ս. Եպիֆանովը, Ս. Շապովալովը, 390-րդ հրաձգային գնդի հրամանատարներն էին մայոր Վ. Ֆեդինը, հետո՝ կապիտան Լ. Լիտովսկին, մայոր Լ. Գուտարովը, 531-րդ հրաձգային գնդի հրամանատարն էր սկզբում փոխգնդապետ Ա. Մ. Յաշչենկոն, հետո՝ փոխգնդապետներ Վ. Տինսկին, Ե. Կալինինը, մայորներ Կ. Գուբենկոն, Ի. Մատվեեւը:

Խիզախություն ցուցաբերած դիվիզիայի զինվորների շարքում էին նաեւ ռուսները, որոնց թվում հարկ է նշել Փառքի շքանշանի ասպետ Օ. Օսիպովին, շարքային զինվորներ Վոլոշինին եւ Գուսեեւին, ավագ սերժանտ Կուզինին եւ Պոզդնյակովին, սերժանտ Ս. Սեմյոնովին, լեյտենանտներ Լ. Ժիվոտնուն եւ Կուզնեցովին:

1943 թ. հոկտեմբերի 28-ին դիվիզիայի շարքային Իվան Անիսինը Հյուսիսային Կովկասի Կատուխայսկայա կայարանի մոտ մարտում մի խումբ զինվորներով հետ շպրտեց թշնամուն, ընդ որում` նա անձամբ ոչնչացրեց թշնամու երկու գնդացրային կետ: Թշնամին, մարտի դաշտում թողնելով երկու սայլ, երկու ձի եւ երկու միլիմետրանոց ականներ, շտապեց նահանջել: Այս խիզախության եւ հերոսության համար Ի. Անիսինին շնորհվեց Կարմիր աստղի շքանշան:

Հյուսիսային Կովկասի Օստրայա լեռան համար մղված մարտերի ընթացքում հերոսություն ցուցաբերեց 89-րդ դիվիզիայի ավագ սերժանտ Իվան Իվանչենկոն, որը, հմտորեն մոտենալով թշնամիների դիրքերին եւ ավտոմատով կրակելով նրանց վրա, ոչնչացրեց երեք ֆաշիստի, որից հետո աջակցեց դիվիզիայի հետախույզներին՝ անցնելու ականապատված դաշտը: Կիսով չափ շրջապատված լինելով թշնամիների կողմից՝ Ի. Իվանչենկոն չլքեց իր դիրքերը, չնայած ծանր վիրավորված էր, մինչեւ որ չստացվեց նահանջի հրամանը: Ցուցաբերած արիության համար Ի. Իվանչենկոն ներկայացվեց Կարմիր աստղի շքանշանի:

1943 թ. հոկտեմբերի 11-ին հետմահու Հայրենական պատերազմի II աստիճանի շքանշանի արժանացավ հայկական 89-րդ հրաձգային դիվիզիայի 526-րդ գնդի հրաձիգ Վ. Պլեսկաչովը, Կարմիր աստղի շքանշանի՝ 290-րդ գնդի գումարտակի հրամանատար կապիտան Ա. Ռ. Պոգորելովը, իսկ Հայրենական պատերազմի 1-ին կարգի շքանշանի՝ 526-րդ գնդի հրամանատար, ավագ լեյտենանտ Ի. Իվաննիկովը:

89-րդ Թամանյան հայկական հրաձգային դիվիզիայում ծառայել էին նաեւ այլ ռուս զինվորներ՝ գվարդիայի կապիտան Ս. Ե. Դուքիլինը (զոհվել է 1943 թ.), 526-րդ հրաձգային գնդի հրամանատարի տեղակալ մայոր Պ. Երուսալիմսկին, բուժաշխատողներ Ն. Կարպովան, Գ. Կուզնեցովան, Մ. Մալցեւան, Մ. Պոլինան եւ ուրիշներ:

1945 թ. մայիսին 89-րդ հայկական Թամանյան հրաձգային դիվիզիան ակտիվորեն մասնակցեց Բեռլինի գրավմանը: Բեռլինի գրավումից հետո հաղթանակած դիվիզիայի հայ եւ ռուս զինվորները, քաղաքի Բրանդենբուրգյան դարպասների մոտ հայկական «Քոչարին» պարելուց հետո, ուրախ շարժվեցին դեպի Հայաստան: Նրանք բոլորը հպարտ էին, որովհետեւ իրենց 89-րդ դիվիզիան միակն էր, որ պատերազմից հետո չլուծարվեց, այլ մնաց Խորհրդային Միության կանոնավոր բանակի շարքերում:

Ռուսների մասնակցությունը հայկական ազգային զորամիավորման շարքերում երկու ժողովուրդների բարեկամության եւս մեկ ապացույց է:

Ստեփան ԿԵՐՏՈՂ

ՌԴ եւ ՀՀ պատմական

գիտությունների դոկտոր