Ամենածանրն ու աններելին…

Արթուն եղիր, ձեր տան ծուխը չը մարես,

Սրբագործված իրավունքդ խանգարես.

Ծնողացդ, անշուշտ, պետք է վճարես,

Բարոյապես պարտքի տակ ես, սիրելիս:

Ջիվանի

Անկախ հասարակարգից, անկախ տվյալ ժամանակաշրջանի այս կամ այն  պահանջներից եւ, ընդհանրապես, ամեն ինչից, մարդ արարածը երբեւէ չպետք է մոռանա իր պարտքի ու պատասխանատվության մասին: Խոսքս ամենից առաջ, թերեւս, որդիական պարտքի եւ, ընդհանուր հաշվով, ծննդավայրի ու հայրենական տան նկատմամբ ունեցած պատասխանատվության մասին է: Բարոյական, հոգու պարտքի մասին, որն ավելի դժվար է եւ ծանր է «կշռում», քան նյութական կամ դրամական ցանկացած պարտք-պարտավորություն… 

Առհասարակ, մեր շրջապատում այդ առումով շատ լավ օրինակներ ունենք, առօրյա կյանքում որդիական սիրո ու հարգանքի լավագույն դրսեւորումների ենք ականատես, բայց, ցավոք, պատահում է նաեւ, երբ զավակի կամ ժառանգի կողմից բախտի քմահաճույքին մատնված ծնողի, լքված հայրական տան ենք հանդիպում: Դա մեծագույն մեղք է, եթե ոչ` ամենածանր ու աններելի հանցանքն էս աշխարհում:

Այսօր, ցավոք, շատ բան է փոխվել, եւ կան մարդիկ, որ զառամյալ կամ հիվանդ ծնող(ներ)ին ավելի շատ հոգս են համարում, քան օրհնություն: Այն դեպքում, երբ ծնողի գոյությունն ինքնին միանշանակ օրհնություն, սրբազա՛ն օրհնություն է: Մինչդեռ երբեմն, երբ մեր ծնողները խնամքի կարիք են զգում, մենք հեշտությամբ մոռանում ենք այն զոհողությունների մասին, որոնց նրանք դիմել են հանուն մեզ, հանուն իրենց զավակների: Մենք, թերեւս, կարող ենք չգնահատել նրանց իմաստնությունն ու փորձառությունը, որոնք ձեռք են բերել իրենց երկարատեւ կյանքի ընթացքում, եւ անտեսել նրանց խորհուրդները` համարելով դրանք ավելորդ կամ իրենց դարն ապրած, սակայն մոռանալ մեր պարտքի մասին, մի կողմ դնել մարդկային խիղճը պարզապես չենք կարող, իրավո՛ւնք չունենք: Դա ավելի շուտ ինքդ քեզ մոռանալու, քեզ դավաճանելու եւ, ի վերջո, հոգիդ սատանային «ծախելու» պես մի բան է: Մենք երբեք չպետք է թույլ տանք, որ առօրյա հոգսերը մթագնեն կամ հետին պլան մղեն ամենակարեւորը` մարդկանց ծառայելու ազնվագույն ձգտումը, մանավանդ երբ այդ մարդիկ մեզ հարազատ են, մեր ընտանիքի անդամ:

Ես չէի ուզենա այստեղ որոշակի մարդկանց կամ որոշակի օրինակներ բերել. դա համագյուղացիներիս աչքերին տեսանելի ու ակնհայտ է, ամեն ինչ՝ պարզից էլ պարզ: Բայց ինքս չեմ կարող չասել, թե որքան մեծ ցավ ու հոգեկան խռովք եմ ապրում, երբ տեսնում եմ դռան առաջ «վիզը ծուռ», աչքը զավակ(ներ)ի ճամփին զառամյալի, երբ տեսնում եմ տարեցտարի փուլ եկող, լքված հնամենի տուն: Եթե անգամ նման օրինակները հատուկենտ կամ բացառիկ էլ լինեն, միեւնույն է, ցավալի են, անհանդուրժելի ու դատապարտելի…   

Ի վերջո, ցավ եմ ապրում գյուղիս նախկինում շեն այն տների համար, որոնց դռները կողպված են եւ որոնց տերերը օտարության մեջ են: Էլ չեմ ասում, որ կարող է մարդկանց մտքներով անցնել վաճառել հայրական, պապենական տունը, ինչը միայն մի բան կարող է նշանակել` քո արյունն ու քո արյան տուն-ճակատագիրը տալիս ես ուրիշի: Առավել վատթար օրինակներ էլ, ցավոք, ունենք. մարդը (արժանի՞ է, արդյոք, նա այդ կոչման) կարող է, թող կոպիտ չհնչի, անտերության ու անտարբերության մատնել ծնողին, բայց եւ միաժամանակ անխղճորեն ու անամոթաբար աչք տնկել նրա թողած ժառանգության վրա, ջանալ ամեն գնով տիրանալ դրան: Վա՛տ է, շա՛տ վատ…

Ինչպես, ասենք, ցավ ու ափսոսանք չապրես` տեսնելով Ռաֆիկ Հովհաննիսյանի (Տրշոյ Ռաֆո) դատարկ ու գրեթե անտերության մատնված տունը, հողն ու այգին: Դժբախտաբար, արու ժառանգ չունեցան Ռաֆիկն ու Աստղիկը, եւ նրանց հույսն ու ապավենը որդեգիր դուստրն էր, ում մեղադրել տան նման իրավիճակի համար, կարծում եմ, բնավ էլ արդարացի ու ճիշտ չէ: Լավ արհեստավոր էր Ռաֆիկը, հմուտ ատաղձագործ, աշխատող ու արարող: Դրա հետ մեկտեղ` անսահման բարի ու կամեցող մարդ էր, բոլորին հասնող ու ձեռք մեկնող: Պատահական չէ, որ անգամ իրենից տարիքով ավագները Ռաֆիկին «ձաձա» էին ասում: Նույնպիսի հարգանքի ու պատվի էր արժանանում նաեւ Աստղոն` բոլորի սիրելի «տոտան»: Հարեւանների պատմելով՝ գյուղում առաջին հեռուստացույցը նրանց տանն է եղել, առաջին մարդատար ավտոմեքենան նրանցն էր, առաջին մորին նրանց այգում է եղել… Հազար ափսոս, որ այդ օրին է հասել «ձաձայի» շեն տունն ու օջախը, որ այգին բարձիթողի վիճակում է, արհեստանոցը, գործիքները չկան, անհետացել են… Մի խոսքով, տուն չի մնացել…

Եվ, ընդհակառակը, հաճելի ու անկեղծ ուրախության զգացում ապրեցի` տեսնելով քանդման եզրին հայտնված Դավիթ Մանուկյանի տան նորոգում-վերակառուցումը: Շատ լավ ու գովելի է, որ Դավիթի զավակներից Հրայրի որդի Արթուրը տեր է կանգնել պապական տանը, նոր շունչ ու կենդանություն հաղորդել նրան: Կեցցե՛ Արթուրը, ում անձամբ չեմ էլ ճանաչում: Ամեն դեպքում, լա՛վ է, շա՛տ լավ…

Թողնելով մեր հողն անտեր ու անմշակ, հեռանալով նրանից, մենք վերածվում ենք արհեստածին գոյացությունների, կորցնում մեր նկարագիրն ու բնույթը, աննշան տաշեղի պես հանձնվում կյանքի պղտոր հորձանքներին` կուլ գնալով դրանց եւ, ի վերջո, աննկատ սահելով դեպի հեռու, հեռավոր անհայտություն…

Ասում են՝ գյուղն ի սկզբանե Աստված է ստեղծել, արարել, իսկ քաղաքը մարդիկ են ժամանակի ընթացքում, թող կոպիտ չհնչի` սարքել, իրար կցել-կցմցել: Որքան լավ բան կա, որքան ազգային` գյուղում է ծնունդ առել ու այսօր էլ դեռեւս շարունակում է պահպանվել: Գյուղական աշխարհն է երկիրը պահողն ու պահպանողը, սնողն ու կերակրողը, որքան մեծություններ ու տաղանդներ ենք ունեցել, նրանք բոլորն էլ համարյա գյուղական պարզ ու անաղարտ միջավայրի ծնունդներ են: Կյանքի սկիզբը եղել է գյուղից, հիմքն այստեղ է: Մարդը հողածին է, նրա ոտքը պետք է հպվի հողին, որպեսզի անհրաժեշտ էներգիան հենց նրանից էլ ստանա: Քաղաք կոչվածը փոխում է մարդուն: Բետոնն ու ասֆալտը արհեստածին են… Եթե գյուղ, ուրեմն` բնություն, աշխատանք, բնական վիճակ, արարում:

Կտրվելով գյուղից, մենք միանշանակորեն կտրվում ենք նաեւ բնությունից, ինչն արդեն իսկ չգոյության պես մի բան է, լինել-չլինելու պարզագույն հաշիվ: Մոռացումն ու անտարբերությունն անդառնալիորեն հանգեցնում են ինքնաոչնչացման, ինքնակործանման…

                        (Հատված Վաչագան Սարգսյանի «Մեր ժամանակը» անտիպ գրքից)