Մենք ազգովի պահանջում էինք արդարություն, այն է՝ Արցախը միավորվեր Մայր հայրենիքին: Պահանջում էինք Խորհրդային Միության ղեկավարությունից, որ շտկեր նույն պետության ստեղծման առաջին օրերին տեղի ունեցած անարդարությունը: Սակայն խորհրդային իշխանությունները մեր ողջ ազգը համարեցին անջատողական ամբոխ եւ հնարավորություն ու թույլ տվեցին ադրբեջանցիներին՝ իրագործելու հայոց ցեղասպանություն:
34 տարի առաջ՝ փետրվարի վերջին օրերին Սումգայիթում, ինտերնացիոնալ կոչվող քաղաքում, որը, ըստ տեղեկությունների, հիմնել էին հայերը, եւ որտեղ շատ էին բնակվում մեր հայրենակիցները, կայացավ հայերի սպանդ, տեղ գտան դաժան բռնություններ: Պարզ դարձավ՝ Ադրբեջանը հավատարիմ է իր «ավագ եղբոր» ջարդարար ձեռագրին ու հայատյաց քաղաքականությանը: Եվ այդ ամենը տեղի ունեցավ քաղաքակիրթ աշխարհի լուռ ու անտարբեր հայացքի ներքո: Խորհրդային բանակը 3 օր անց արձագանքեց, իսկ խորհրդային ղեկավար Գորբաչովը երեքժամյա ուշացում համարեց 3 օրը: Ըստ խորհրդային պաշտոնական տվյալների՝ իբր կենցաղային հողի վրա կատարված ընդհարումների պատճառով էր երեւույթը, եւ այդ օրերին 27 հայ զոհվեց: Սակայն ականատեսների ու այլ աղբյուրների տվյալներով՝ թվերը բազմապատիկ են: Արդեն 34 տարի ոճրագործությունը մնում է միջազգայնորեն չդատապարտված:
Փետրվարի 28-ին Ծիծեռնակաբերդում, որտեղ 1988 թ. կանգնեցվեց Սումգայիթյան զոհերին նվիրված խաչքար, որն այդ օրերին ձեռքերի վրա տեղ հասավ Ազատության հրապարակից, տեղի ունեցավ ոգեկոչման արարողություն: Այստեղ էին նախկին սումգայիթցիներ, բաքվեցիներ, կիրովաբադցիներ, հասարակական կազմակերպությունների ներկայացուցիչներ, ովքեր ծաղիկներ խոնարհեցին խաչքարի մոտ եւ դատապարտեցին Ադրբեջանի իշխանությունների իրագործած ցեղասպանությունը մեր ժողովրդի հանդեպ Սումգայիթում, Բաքվում, Կիրովաբադում, Հյուսիսային Արցախի ու Ուտիքի տարածքում, այլուր: ՀՀ մարդու իրավունքների նախկին պաշտպան Լարիսա Ալավերդյանը, դատապարտելով 34 տարի առաջ կատարված ողբերգությունը, առաջարկեց միշտ հիշել այս օրը: Հավելեց՝ Ադրբեջան արհեստական պետությունն ստեղծվել է Թուրքիայի կողմից, որ ցեղասպանություն իրագործի Արեւելյան Հայաստանում, եւ այդ են փաստում Սումգայիթի, Կիրովաբադի եւ այլ բնակավայրերում տեղի ունեցած ողբերգական իրադարձությունները, արցախյան վերջին պատերազմը:
«Այսօր Ադրբեջանն ավելին է անում, քան Թուրքիան, որտեղ կան հայկական համայնք, դպրոցներ, եկեղեցիներ: Ադրբեջանում այդ ամենն իսպառ վերացվել է 1990 թվականից»,- ասաց Լ. Ալավերդյանը՝ շարունակելով, որ անցել է 30 տարուց ավելի, իսկ միջազգային հանրությունը քար լռություն է պահպանում:
«Քարավան-88» ՀԿ նախագահ Զոյա Ջուլհակյանը, ով ծնվել է Շամխորի շրջանի Բարսում գյուղում եւ մանուկ հասակում տեղափոխվել Երեւան, ասաց՝ դեռեւս խորհրդային տարիներին ադրբեջանական իշխանություններն ամեն ինչ անում էին՝ հայաթափելու Հյուսիսային Արցախը, Ուտիքը: Նրա հայրը՝ Հովհաննես Ջուլհակյանը աշխատել է գյուղում՝ խորհտնտեսության բրիգադավար, եւ գյուղից քշելու համար քրեական գործ են բացել վրան: Արցախյան գոյամարտի սկզբում ամբողջովին հայկական Բարսում գյուղը հայաթափ է արվել, եւ բնակիչների հիմնական մասը տեղափոխվել է Գեղարքունիքի Ճամբարակի տարածաշրջանի Դպրաբակ գյուղ:
«Հույս ունենք, որ կառավարման մարմինները լայնորեն կանդրադառնան փախստականների խնդրին եւ փետրվարի 27-ը կհայտարարեն Ադրբեջանում հայերի հանդեպ իրականացված ցեղասպանության հիշատակի օր»,- ասաց «Ադրբեջանական ԽՍՀ-ից փախստականների համագումարի» համակարգող Մարիամ Ավագյանը: Մարիամը ծնունդով Բանանց գյուղից է, որը նույնպես բնակեցված է եղել միայն հայերով եւ հայաթափ է եղել նույն ժամանակ: Գետաշենցի Մարտին Իսրայելյանը, ով եղել է այս գյուղի քահանայի թոռ, գաղթել է հայրենի տնից, երբ ընկավ Գետաշենը: Կիրովաբադի հայոց ինքնապաշտպանության ղեկավար Գրիշա Օգանեզովը հիշեց այդ ցավալի ու իրենց կողմից հերոսաբար պաշտպանվելու օրերը, հայրենի տունը: Բաքվի ջարդերի ականատես Միշա Աբրահամյանը դառնորեն է պատմում այդ դժոխքի մասին: Ցավով տեղեկացրեց, որ քույրը ծննդաբերել էր փախուստից հետո Ստեփանակերտում՝ ապաստարան-բուժկետում, սակայն օրեր անց երեխայի հետ զոհվել է քաղաքը թուրքերի կողմից ռմբակոծվելու ժամանակ: Օրվա կապակցությամբ Ծիծեռնակաբերդ է այցելել ու խաչքարի մոտ ծաղիկներ խոնարհել ՀՀ-ում Արցախի մշտական ներկայացուցիչ Սերգեյ Ղազարյանը:
Զոհրաբ ԸՌՔՈՅԱՆ
