Հայ իրականության մեջ բոլոր ժամանակներում կինը մշտապես խորհրդանշել է մայր աղբյուրը, կենսատուն, շունչ եւ կյանք տվողը: Նա մարմնավորել է հասարակության ամենակարեւոր տարրը՝ ընտանիքը, որպես վերջինիս ամրության գրավական: Հեթանոսական դիցարաններում հայ կինը մարմնավորվել է Աստղիկ, Անահիտ, Նանե աստվածների կերպարներով՝ խորհրդանշելով հզոր ու անկոտրում կամքից մինչեւ նրբագեղ գեղեցկությունը: Քրիստոնեության դարաշրջանում այդ ամենը մեկտեղվեց Մարիամ Աստվածամոր կերպարում, որը դարերի ընթացքում խորհրդանշելու էր հայկական քրիստոնեական ընտանիքը, իսկ ճակատագրական պահերին՝ հայրենիքի ու հավատքի համար պայքարը:
Բոլոր դարերում հայ կինը գրողների եւ բանաստեղծների ստեղծագործություններում դարձել է գեղեցկության, նրբության, սիրո եւ նվիրվածության ոգեշնչման աղբյուր, իսկ հայ պատմիչների գրվածքներում իր կայուն տեղն ունի որպես հայրենիքի համար պայքարող՝ ուժեղ կամք ու ոգի մարմնավորող էակ, եւ այս բոլոր որակները մեկտեղվում են մայր էպոսի կանանց կերպարներում:
Մարտի 8-ը՝ Աշխատավոր կանանց միջազգային օրը, 1910-ից սկսել են նշել որպես կանանց իրավունքների պաշտպանության համաշխարհային շարժման խորհրդանիշ: Կանանց իրավունքի հարցը կարմիր թելի պես անցնում է հայ ժողովրդի պատմության բոլոր փուլերում: Հայ կինն իր ուրույն ու հիմնարար տեղն է ունեցել նախաքրիստոնեական Հայաստանի ընտանիքում եւ հասարակական հարաբերություններում: Քրիստոնեությունը պետական կրոն ընդունելուց հետո կնոջ իրավունքներն ստացան ինստիտուցիոնալ բնույթ եւ արծարծվեցին իրավական փաստաթղթերում, որոնց հիմնական մասն այն ժամանակ եկեղեցական կանոններն էին: Դեռ 4-րդ դարից հայկական իրավունքի պատմության ակունքներում առանձնակի տեղ է հատկացվել կնոջ եւ տղամարդու իրավունքների հավասարությանը: Այն արծարծվել է Աշտիշատի կանոններում, մեկ դար անց նույն սկզբունքը զարգացրել է Շահապիվանը: Հասարակության մեջ հայ կնոջ իրավունքների կարգավորումները ժամանակին համահունչ նոր մակարդակի բարձրացվեցին 12-րդ դարում՝ Դավիթ Ալավկաորդու «Կանոններում», որը հիմնականում վերաբերում էր ընտանիք կազմելու որոշման հարցում կնոջ կամքի եւ ցանկության իրավունքի առաջնայնությանը՝ այդ հարցում ամրագրելով նրա համաձայնության պարտադիր պայմանը:
Աշխարհիկ իրավագիտության պատմության մեջ դեռ 5-րդ դարում հայ կնոջ իրավունքները կանոնակարգել է Վաչագան թագավորն իր կանոնագրքում, Մխիթար Գոշն էլ՝ իր «Դատաստանագրքում»: Վերջինս առանձնահատուկ դեր է տալիս կնոջ կրթությանը: Հայկական առաջին Սահմանադրության՝ «Որոգայթ փառաց»-ում Շահամիր Շահամիրյանը հասարակական կյանքում կանոնակարգում է կանանց գործունեությունը՝ բացառելով խտրականության որեւէ դրսեւորում: 1860 թ. մուսուլմանական Թուրքիայի Կոստանդնուպոլսում գրվեց Ազգային սահմանադրությունը, որում կանանց իրավունքները կանոնակարգվեցին ժամանակակից չափանիշներով եւ իրավական գործիքակազմով: Առաջին հանրապետության տարիներին հայ կինն աշխարհում առաջինը ստացավ ընտրելու ու ընտրվելու իրավունք, եւ խորհրդարանի 8 տոկոսը նրանք էին:
Հայ կանայք առանձնապես աչքի են ընկել հայ ժողովրդի իրավունքների համար մշտապես տարվող պայքարի բոլոր ճակատամարտերում: ՀՀ պատմության մեջ ոսկե տառերով են իրենց անունը թողել Աղբյուր Սերոբի կինը՝ Սոսեն, Գեւորգ Չաուշի զինակից Եղսոն, ֆիդայի Հայո-Հայաստանը, Սաթենիկ Մատինյանը, Կիլիզարը, Սասունցի Շաքեն… Մեծ է կանանց ներդրումը նաեւ արցախյան ազատամարտի բոլոր երեք ճակատամարտերում:
Անհիշելի ժամանակներիից հայ կնոջ հասարակական դերակատարությունն ընդգծվել է «Հայոց տիկին» կարգավիճակով: Հայկական իրականության մեջ կնոջ դերի իրավական եւ բարոյական նորմավորումը, կարեւորումը դարերի ընթացքում ողջ քաղաքակրթության համար են օրինակ եւ հիմք դարձել հասարակական կարգի կանոնակարգման, ժամանակակից աշխարհում կանանց առաջնային իրավունքների մշակման համար: Կնոջ մեծարումը, նրա հոգեւոր եւ բնավորության կամային հատկանիշների արժեւորումը հայկական էթնոկերտվածքի բնորոշ գծերից են: Հետեւաբար՝ լիովին օրինաչափ է, որ բոլոր ժամանակներում հայրենիքը նույնականացվել է մոր հետ՝ «Մայր Հայաստան» ձեւակերպմամբ:
