Իմաստի առեղծվածը, որն ամենից առաջ գոյանում է անմիջական բառագործածության ընթացքում, բազում նշանակությունների հասկացութենական ձեւակերպման խնդիրն է: Բուն լեզուն, որպես նշանակությունների սանդղակ (ի տարբերություն տրամաբանության՝ հասկացությունների սանդղակի), թվացյալ բազմազանությամբ հանդերձ, գոյացնում է բառագործածության երկու շարք. «իմաստը»՝ որպես ներդրվածություն («տեքստի իմաստ» տեսակի արտահայտությունները) եւ որպես գոյություն («կյանքի իմաստ», «պատմության իմաստ»):
Առաջին տեսակի արտահայտություններն «իմաստը» սահմանում են որպես սուբյեկտի ազատ գործունեության արգասիք, ավելի ստույգ՝ «իմաստը» գնահատվում է այդ դիրքերից: Երկրորդ տեսակի արտահայտություններում «իմաստը» գնահատվում է որպես բուն օբյեկտի պատկանելիություն: Այդկերպ՝ միեւնույն կատեգորիան բառագործածության տարբեր տեսակներում հայտնվում է ոչ միայն տարբերակվածության, այլեւ տեսանելի հակադրվածության վիճակում: «Իմաստի» այդ երկակիությունն այնքան սովորական բան է, որ գրեթե չի նկատվում, եւ, միեւնույն ժամանակ, ամեն ոք էլ դա դյուրին բացատրում է:
Երկու դեպքում էլ «իմաստը» հասկացվում է որպես իրի էություն՝ հասցեագրված մարդուն, բայց մի դեպքում դա իրի մեջ սուբյեկտի ներդրած «էությունն» է, մյուս դեպքում՝ իրի պատկանելիությունն է, սակայն ոչ թե ակնառու, այլ ենթակա բացահայտման եւ մեկնաբանման: «Իմաստը» երկու դեպքում էլ ընկալվում է որպես «էություն», սակայն գնահատված տարբեր՝ միջնորդավորվածի եւ անմիջականի, դիրքերից՝ որպես որոնում եւ որպես առկայություն:
Բառագործածության տարբեր տեսակների տեսանելի հակադրվածությունը վերանում է շնորհիվ միավորյալ կատեգորիայի, եւ այդպիսով նրանց միջեւ պահպանվում է միայն անհրաժեշտ տարբերակվածությունը: Հակադրվածության վերացումը միաժամանակ «իմաստի» բացահայտումն է որպես «էությունից» ածանցվածի: Նման հարաբերակցության պարագայում «էությունը» հանդես է գալիս որպես genus, իսկ «իմաստը»` որպես species: «Իմաստի» մեջ նույնիսկ ենթագիտակցորեն նշմարվում է ինչ-որ բան «էությունից», որպես իր համընդհանուր սահմանումից, եւ ինչ-որ բան որպես առանձնահատուկի սահմանումից: Ահա թե ինչու «իմաստի» արմատները եւ առավել ընդհանուր բնութագծերը հարկավոր է փնտրել «էության» մեջ….
Եթե «իմաստը» նույնիսկ անմիջական դիտարկման ընթացքում ներկայանում է որպես իրերի՝ մարդկայնացած, սուբյեկտին ուղղված «էություն», ապա ինքը՝ «էությունը» ընկալվում է որպես օբյեկտիվ եւ անկախ «նախիմաստ»: «Կյանքի իմաստ» արտահայտությունը՝ որպես սահմանակից «էություն» հասկացությանը, ներառում է այդ երկու կատեգորիաների նկատմամբ մեր վերաբերմունքի բոլոր նրբերանգները: Այստեղ «իմաստը» հանդես է գալիս առաջին հերթին որպես որոնում, որպես մարդուն ուղղված հրամայական:
«Կյանքի իմաստ» արտահայտության փոխարինումը «կյանքի էություն» արտահայտությամբ հնարավոր է՝ առանց իմաստային կորստի, այդուհանդերձ, լեզվական ներըմբռնողությունը հետեւողականորեն ընդդիմանում է նման փոխարինմանը: Եվ դա, նախ եւ առաջ, այն պատճառով, որ նմանօրինակ փոխարինմամբ չքանում է փնտրտուքի բարոյապես արժեքավոր պահը, որը «իմաստ» հասկացության կարեւորագույն բաղկարարն է՝ արդեն մինչգիտակցական մակարդակում ընդունված:
«Կյանքի էությունը» առկա մի «գոյություն» է, ուստի եւ նախապես ուղղված չէ մարդուն, նրանով հետաքրքրված չէ, ագուցված չէ սուբյեկտի կեցությանը: Բայց նման անկողմնակալությանը հակադրվում է բուն «կյանքի» ըմբռնումը՝ որպես գոյացած օղակի սկիզբ եւ նախորդող օղակների ավարտ, որպես համատիեզերական արարման նպատակ եւ արգասիք: Կյանքը ի մոտո որոշակի գոյություն է, բայց նաեւ նախահիմք է գործունեության՝ վերջինիս միտվածությամբ դեպի ինքնաճանաչումը եւ միջնորդավորումը, ուղղվածություն դեպի ինքն իրեն եւ դեպի աշխարհը, ընդ որում՝ աշխարհին դիմելու վերջնական նպատակը ինքն իրեն անդրադառնալն է:
Պատրաստել է Վ. ՄԻՐԶՈՅԱՆԸ
